26
potensialına malik olan məhsulların sıxıĢdırıb çıxarılması ilə nəticələnə bilər. Dördüncüsü, fiskal
sahədə dövlət sektorunun səmərəliliyini artırmaq məqsədilə yüksək səviyyədə rəhbərlik tələb
olunur. Bu, həm cari xərclər səviyyəsində (dövlət sektoru üzrə iĢəgötürmə qaydaları), həm də
kapital xərclər səviyyəsində (satınalmalar, müasir qiymətləndirmə starndartları) görülməlidir ki,
iqtisadiyyatın diversifikasiyasına (özəl sektorda yeni iĢ yerlərinin açılması və özəl sektora
investisiya üçün imkanların təmin olunması) öz töhfəsini vermiĢ olsun. Koordinasiyanın
gücləndirilməsi xüsusilə də qlobal böhran dövründə dəyərli olardı, çünki bu zaman xərclərin
prioritetləĢdirilməsi tələb olunur. Yuxarıda qeyd olunan nümunələrdən belə qənaətə gəlmək olar
ki, institusional maneələri həll etmək məqsədilə yüksək səviyyədə koordinasiya zəruridir. Bu
maneələr hökumətin əhəmiyyətli dərəcədə səylərinə baxmayaraq, arzuolunan inkiĢaf
nəticələrinin qarĢısını alır. Bir çox Avropa, Asiya və Latın Amerika ölkələrində bütöv bir
hökümət üçün vahid bir mətləb üzrə orta müddətli prioritetləri və əsas siyasətləri (və bəzən
maliyyəni) müəyyən edən strateji çərçivə sənədin olması yararlı olmuĢdur. Belə bir
çərçivə sənəd
daxilində sektor üzrə strateji planlar (yaxud Dövlət Proqramları) hazırlanır və prioritetləĢdirilir.
22.
Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, hesabatda tövsiyə olunur:
Tövsiyə 2: Prezident yanında məsləhətçi qurumun (məs. İqtisadi Şura)
yaradılması ilə cari siyasi kursun və xərclərin koordinasiyasını gücləndirmək
və rəsmiləşdirmək. Böhrandan sonra strateji çərçivə sənəd (beş yaxud on illik)
və OMXÇ əsasında qərarları qəbul etmək
23.
2002-2003-cü illərdəki vacib səylərdən sonra xərclərin səmərəliliyini artırmaq
məqsədilə həyata keçirilən xərclərin idarə olunması üzrə islahatlarda məhdud irəliləyiĢ
müĢahidə olunmuĢdur. Azərbaycanda 2005-08-ci illərdə dövlət xərclərinin həcmi 4,5 dəfə artsa
da, xərclərin səmərəli idarə olunması sisteminin vacib komponentləri müəyyən olunmayıb. Bu
cür sistemlərin əhəmiyyəti o zaman daha yüksək olacaq ki, ümumi dövlət xərclərinin
səviyyəsindəki sürətli artım tempi daha az mümkün olsun. Azərbaycanda altıncı ildir ki,
Xəzinədarlıq üzrə Ġnformasiyanın Ġdarəolunması Sistemi (XĠĠS) hazırlanır və investisiyaların
qiymətləndirilməsi sistemi üzərində də iĢ gedir. 2008-ci il üzrə DXMH (PEFA report)
hesabatında Azərbaycanın sistemi büdcə xərclərinin icrası baxımından olduqca yüksək
qiymətləndirilir. Lakin, prioritetləĢdirmə və orta müddətli investisiya büdcəsi ilə bağlı təcrübə
sahəsində sistem qeyri-kamil hesab olunur. 2008-ci il üzrə ÖSQĠ (CPAR report) hesabatına
əsasən, dövlət satınalmalar sistemində məhdudlaĢdırıcı satınalmalar təcrübəsi, tender
iĢtirakçılarının məhdudlaĢdırılması, qeyri-səmərəli mərkəzləĢdirilmiĢ qərar qəbuletmə kimi
subyektivlik imkanları mövcuddur.
24.
Xərclərin
idarə
olunması
sistemləri,
o
cümlədən
XĠĠS,
layihələrin
qiymətləndirilməsi, büdcənin hazırlanması, daxili və müstəqil audit kimi islahatların
icrasını sürətləndirmək son dərəcə zəruridir. XĠĠS və layihələrin qiymətləndirilməsi
sisteminin tamamlanmasından əlavə, Azərbaycanda büdcənin planlaĢdırılması prosesini
yaxĢılaĢdırmaq məqsədilə islahatların sürətləndirilməsi faydalı olardı. Bu prosesdə həm sektor,
həm də təĢkilat səviyyəsində (DXMH-nin 2008-ci il hesabatında göstərildiyi kimi) orta müddətli
resurs zərflərini (xərclərin yuxarı xəttlərini) müəyyənləĢdirən büdcə çərçivəsi ehtiva olunur.
Azərbaycan büdcənin funksional, inzibati və iqtisadi təsnifatını apardığına görə bəzi ölkələrlə
müqayisədə üstünlüyə malikdir. Hökumət üzrə daxili maliyyə nəzarəti və audit sistemləri
gücləndirilməlidir ki, səmərəlilik və qanunilik daha çox təmin olunsun. Parlamentin büdcə
prosesində rolu və Hesablama Palatasının iĢi ilə bağlı daha çox Ģəffaflığa ehtiyac olacaq.