Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
166 rusların sayı qazaxlardan çox olub. SSR -nin dağılması və Qa- zaxıstanın müstəqillik əldə etməsindən sonra, buraya müəyyən səbəblər ucbatından köçürülmüş xalqlar öz ata-baba yurdlarına qayıtmağa başladı ki, bu da etnik mənzərənin köklü formada dəyişilməsinə gətirib çıxardı. Lakin Qazaxıstan yenə də əvvəlki kimi çoxmillətli respublika olaraq qalır. SSR -də yenidənqurma başladıqdan və Qorbaçovun hakimiyyətə gəlişindən sonra Kunayev iqtisadiyyata pis rəh- bərlik etdiyinə və korrupsiyaya görə vəzifəsindən uzaqlaşdı- rıldı. 1986-cı ilin dekabrında onun yerinə Ulyanovsk vilayət partiya komitəsinin rəhbəri Gennadi Kolbin (milliyətcə rus) təyin edildi. Bu təyinata etiraz əlaməti olaraq, minlərlə qazax tələbəsi Alma-Atada mitinq keçirdi. Məsələyə ordunun qarış- ması ilə minlərlə qazaxın qanı axıdıldı. 200 nəfərdən artıq in- san həlak oldu. Bu ruslaşma və sovetləşmə siyasətinə qarşı ilk etiraz aksiyası idi və 1986-cı il sovet tarixinə millətlərarası toqquşma ili kimi daxil oldu. Hələ Qazaxıstan hadisələrindən bir neçə ay əvvəl mart-aprel aylarında Yakutiyada yakut tələbələri ilə rus gəncləri arasında qarşıdurma olmuşdu. G.Kolbin islahatlar aparmağı, qazax dilinin istifadəsini genişləndirəcəyini, hətta onun respublikada rəsmi dil kimi elan olunacağını söz verməklə vəziyyəti sakitləşdirməyə çalışdı. Yaranmış vəziyyətdən ehtiyat edən sovet rəhbərliyi 10 yanvar 1987-ci ildə Qazaxıstan KP MK-nin ikinci katibi vəzifəsinə milliyyətcə qazax olan Səidullah Kubaşovu gətirmək məcbu- riyyətində qaldı. Hadisələrin bir daha təkrarlanmaması üçün DTK vasitəsilə iştirakçılar təqib olunmağa, həbs edilməyə başlandı. Alma-Ata hadisələri Orta Asiyada milli məsələnin ciddi olduğunu və imperiyaya nifrətin gücləndiyini göstərdi. Qazaxıstanda müstəqil ictimai təşkilatlar meydana gəlməyə başladı. 1989-cu il iyunun 22-də Nursultan Nazarbayev Qazaxıs- tan KP MK-ın birinci katibi seçildi. Qırğızıstanda da başqa Orta Asiya Respublikalarında olduğu kimi müharibədən sonrakı illərdəki ictimai-siyasi və 167 iqtisadi vəziyyət SSR -nin ümumi siyasətindən asılı idi. 1946- 53-cü illərdə on minlərlə qırğız vətəndaşı həbs olundu və uzun müddət üçün həbsxanalarda saxlanıldı. Stalinin ölümündən sonra mərkəzləşmiş hakimiyyət zəifləməyə başladı və mərkəzi hakimiyyətin bəzi səlahiyyətləri yerlərə verilməyə başladı. 1957-ci ilin 11 fevralında “Vilayət, mahal regional-inzibati məsələlərin həllinin müttəfiq respublikalara verilməsi” barədə fərman imzalandı. Yerli və təsərrüfat əhəmiyyətli məsələlər birbaşa Qırğızıstan rəhbərliyinin başçılığı ilə həyata keçi- rilməyə başladı. 1956-cı ildən başlayaraq Qırğızıstanın ictimai-siyasi həyatında ciddi dəyişikliklər baş verdi. Rəsmi olaraq Stalin rejimi tənqid olunmağa başlandı, bir çox repressiyaya məruz qalmış şəxslərə bəraət verildi. Həmin dövrlər respublikaya rəhbərlik edər .Razzakov tərəfindən bir sıra milli maraqlarla üst-üstə düşən tədbirlər həyata keçirildi. Qırğız ziyalılarına, yeni milli kadrların yetişdirilməsinə diqqət ayrıldı, qırğız di- linin statusu artırıldı, hətta respublikadakı rus məktəblərində belə tədrisinə başlandı. Qırğızıstanda 50-60-cı illərdə 130-dan çox sənaye müəs- sisəsi və sexi tikilib işə salındı. Elektrotexnika, radioelektron, avtomobil, cihazqayırma kimi yeni sənaye sahələri yaradıldı. Sənaye məhsulunun ümumi həcmi iki dəfə artdı. Orta Asiyada istehsal olunan daş kömürün 39 faizini Qırğızıstan verirdi. Lakin, respublika rəhbərliyinə T.Usubaliyevin (1961-85) gəlişi ilə mərkəzləşmə meylləri yenidən sürətləndi. Rus mək- təblərində qırğız dilinin tədrisi yenidən yığışdırıldı. Ümumiy- yətlə qırğız dili ictimai həyatda ikinci plana keçdi. 1978-ci ildə Qırğızıstanın yeni qəbul olunmuş Konstitusiyasına isə dövlət dili ilə bağlı maddə ümumiyyətlə daxil edilmədi. Qazaxıstan kimi Qırğızıstanın da çoxmillətli olması və qırğızların başqa etnik azlıqlarla müqayisədə heç də mütləq üs- tünlüyü təşkil etməməsi siyasi sistemdə öz əksini tapmışdır. 1989-cu ildə SSR əhalisinin siyahıya alınmasının nəticələrinə 168 görə qırğızlar respublika əhalisinin 50 faizini təşkil etmişlər. 1985-ci ildə T.Usubaliyevin istefaya getməsindən sonra haki- miyyətə A.Masaliyev gəldi. Masaliyevin hakimiyyətə gəlişi respublikanın ictimai-siyasi həyatında, demək olar ki, heç bir yenilik olmadı. Ancaq Masaliyevin kadr siyasəti respublikada kütləvi narazılığın yaranmasına səbəb oldu, hətta partiyadaxili mübarizənin kəskinləşməsi halı da müşayiət olunurdu. Bütün gücünü partiyadaxili mübarizəyə həsr edən hakim qruplaşma ölkədə siyasi, iqtisadi və sosial vəziyyətin dəyişilməsinə diqqət yetirmirdi. SSR -nin dağılması ərəfəsində Qırğızıstanın “siyasi ellitası faktiki olaraq demokratik əhval-ruhiyyəli və mühafizəkar dü- ş üncəli təbəqəyə bölünmüşdü”. Münasibətlərin getdikcə kəs- kinləşməsi, birinci növbədə mərkəzdə gedən və Sovet impe- riyasının hər tərəfini bürümüş demokratik hərəkatın təsiri ilə olurdusa, digər tərəfdən, Masaliyevin düzgün olmayan kadr siyasəti və daxili siyasət məsələlərinin düzgün həll olunmama- sının nəticəsi idi. Demokratik hərəkatın genişlənməsi 1990-cı ildə respublikanın görkəmli siyasi şəxsiyyətlərinin və parla- ment üzvlərinin də daxil olduğu Qırğızıstan Demokratik Hərə- katının yaranmasına səbəb oldu. SSR -nin tərkibində Özbəkistanın yüngül və yeyinti sə- nayesi, eyni zamanda ağır sənayesi inkişaf etmişdir. ri istilik (Daşkənd 1971, Sırdərya 1975) və hidroelektrik (Çarvaksk 1972) stansiyaları tikildi, yeni neft və qaz yataqları istismara verildi. Respublikada elektrotexnika, radioelektronika, avadan- lıq istehsalı və aviasiya texnikası sahələrini əhatə edən maşın- qayırma sənayesi yaradıldı. Elektrik enerjisi istehsalı 2,5 dəfə, maşınqayırma məhsulları istehsalı 3 dəfə, əlvan metallurgiyada istehsal 6,5 dəfə artdı. Ən böyük qaz kəməri olan Buxara-Ural xəttinin çəkilməsi nəticəsində Özbəkistan qazı Ural müəssisə- lərinə nəql edilirdi. Özbəkistanda çox zəngin qızıl ehtiyatı aşkar edilmiş və Muruntau qızıl filizi yatağının işlənilməsinə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|