Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
169 başlanılmışdır. Yeni iri həcmli pambıqçılıq rayonları salındı və Özbəkistan SSR -nin nəhəng pambıq bazasına çevrildi. 1959-83-cü illər respublikaya Şərəf Rəşidov rəhbərlik edirdi. Ş.Rəşidovun rəhbərlik etdiyi dövr Özbəkistan tarixinin Sovet dövründə ən yaxşı səhifələri kimi qeyd olunur. Lakin, 1969-cu ildə Daşkənddə etnik zəmində kütləvi iğtişaşlar başladı. Lakin, bu hadisələr tezliklə yatırıldı. Ş.Rəşidovun 1983-cü ildə hakimiyyətdən getməsi ilə “pambıq işi” adı altın- da araşdırmaya başlandı. Açılmış cinayət işində respublika rəh- bərliyinin korrupsiya əməlləri araşdırılarkən 1983-cü ilin 30 oktyabrında Ş.Rəşidov dünyasını dəyişdi. stintaq qrupunun Özbəkistanda təhqiqatları zamanı mər- kəzi partiya və sovet orqanlarına müstəntiqlər tərəfindən qanunların kobud şəkildə pozulması, özbaşınalıq, istintaq altın- da olan şəxslərin şərəf və ləyaqətinin təhqir edilməsi, kütləvi qanunsuzluqlarla bağlı vətəndaşların yüzlərlə şikayət və mək- tubları daxil olmuşdur. 1989-cu ilə kimi davam edən bu özba- ş ınalığın qarşısını almaq məqsədi ilə SSR Ali Soveti müvafiq komissiya yaratsa da, artıq bütün Özbəkistanı əhatə edən etiraz dalğasını sakitləşdirmək mümkün olmadı. 80-ci illərin ikinci yarısında Özbəkistanda baş qaldıran milli hərəkat antirus xarakteri almağa başladı. 1988-ci ilin dekabrında Daşkənddə xüsusən gənclərin iştirakı ilə mitinq ke- çirildi. Özbəkistan rəhbərliyinin hadisələrə vaxtında reaksiya verməməsi prosesi getdikcə idarəolunmaz edirdi. Sonradan hə- rəkat ahıska türklərinə qarşı çevrildi. Hadisələrin mərkəzi Fər- qanə vilayəti oldu. 1989-cu ilin 23-24 mayında Fərqanə vilayə- tində milli zəmində baş vermiş münaqişədə mindən çox adam iştirak etmişdir. Münaqişə zamanı 52 nəfər xəsarət almış, bir neçə iştirakçı isə öldürülmüşdü. Türklərin evlərinə və xüsusi mülkiyyətinə ciddi ziyan dəydi. Münaqişəni yalnız dövlət və hüquq-mühafizə orqanlarının işə qarışmasından sonra yatırt- maq mümkün oldu. Bundan sonra vəziyyət müəyyən qədər sabitləşsə də iyunun əvvəllərində türklərin kütləvi qaydada 170 öldürülməsi, evlərinin yandırılması və qovulması prosesi baş- landı. yunun 12-nə kimi davam edən qırğınlar Fərqanə vila- yətinin dağlıq kənd rayonlarını da əhatə etməklə türklərin kütləvi qovulması ilə nəticələndi. Bu hadisələrdən dərhal sonra SSR Ali Sovetinə SSR Baş Prokurorunun müavini A.Suxa- revin göndərdiyi məktubda Fərqanə vilayətində 3-12 iyunda baş vermiş hadisələr nəticəsində 112 nəfərin öldürüldüyü bildirilirdi. Özbək tarixçilərinə görə bu qanlı hadisələr mərkəzin təh- lükəsizlik orqanları tərəfindən törədilmiş və “türk kartı”ndan istifadə etməklə Özbəkistanı totalitar dövlətə daha sıx bağlamaq məqsədi daşımışdır. Vəziyyətlə əlaqədar yaradılmış dövlət komissiyasının sədri Q.Qədirov Özbəkistan rəhbərliyinə ünvanladığı məlumatında göstərirdi ki, daxili işlər orqanları və prokurorluq cinayətlərin qarşısını almaq iqtidarında olmayıb. Bu da onu göstərir ki, hadisələrin inkişafında mərkəzin təhlü- kəsizlik orqanlarının rolu olub. Müharibədən sonrakı illərdə Türkmənistanda neft-qaz kompleksi yaradıldı, neftçıxarma sənayesi inkişaf etdirildi, Qaraqum kanalı inşa edildi. Kənd təsərrüfatının bütün sahə- lərinin inkişaf etdirilməsi üçün tədbirlər görüldü. Bunun sa- yəsində kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı çoxalmağa başladı. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən yardımçı təsərrüfatlar ə halinin kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təchiz edilməsində mühüm rol oynayırdı. 50-60-cı illərdə Türkmənistanda 60-dan çox müasir müəssisə və sex işə salındı. Sənayenin neftçıxarma, kimya, ma- ş ınqayırma kimi sahələri də inkişaf edirdi. Maşınqayırma məhsulları və metal emalı iki dəfə, elektrik enerjisi istehsalı 2,5 dəfə, kükürd hasilatı 2,5 dəfə, neft emalı 1,8 dəfə artdı. Türk- mənistan neft çıxarılmasına görə Sovet ttifaqında üçüncü yerə çıxdı. Türkmənistanda hətta şərabçılıq sənayesi də inkişaf et- dirilirdi. Aşqabad, Murqab, Sandıqaç və digər şəhərlərdə şərab istehsalı müəssisələri yaradıldı. 171 Türkmənistan Sovet imperiyası üçün xammal bazası üçün və ttifaq büdcəsinə özünün başlıca sərvətlərindən əldə etdiyi gəliri verirdi. Türkmənistan bununla bərabər Moskvadan heç vaxt əlavə güzəşt və dotasiya tələb etmirdi. Türkmənistan hər il mərkəzi hökumət büdcəsindən 344 milyon manat alırdı və öz sərvətlərindən əldə olunan gəlirin 530 milyon manatını Mosk- vaya verirdi. SSR -nin dağılması ərəfəsində Türkmənistanda da milli məsələ özünü biruzə verirdi. Türkmən dilinin rəsmi səviyyədə işlədilməməsi və vətən tarixinin təhrif olunması ziyalıların, o cümlədən, cəmiyyətin geniş təbəqələrinin narazılığına səbəb olmuşdu. 1985-ci ildə S.Niyazov hakimiyyətə gəldikdən sonra Türkmənistanda mövcud olan tayfaçılıq münasibətlərinə qarşı çıxmış, millətin vahid tam kimi birləşməsinə çalışmışdır. Respublika hökumətinin 1989-cu ildə verdiyi bir qərarla res- publikada rus dili ilə yanaşı, türkmən dili də rəsmi status aldı. 1944-cü ilin oktyabrında Tuva Muxtar Respublikası RSFSR-in tərkibində muxtar vilayətə çevrildi. 1945-ci ildə Krım MSSR ləğv edildi. 1953-cü ilin 5 martında Stalinin ölümündən sonra bir çox repressiya olunmuş partiya və dövlət adamları bəraət aldılar. 1957-ci ilin 9 yanvar tarixində SSR Ali Sovetinin Rə- yasət Heyətinin qərarı ilə balkarların, kalmıkların və qara- çayların milli muxtariyyətləri bərpa edildi. 1954-cü ilin 19 fevralında Ukraynanın Rusiyaya birləş- dirilməsinin 300 illiyi ilə əlaqədar Krım vilayəti Ukraynaya ve- rildi. Buraya qərbi ukraynalıların yerləşdirilməsi başlandı. Lakin, Krım türkləri doğma yerlərə qayıtmaq uğrunda mübarizəni dayandırmadılar. 1956-cı ildə Krım tatarları xüsusi qeydiyyatdan çıxarıldılar. 1967-ci ildə SSR Ali Sovetinin Rə- yasət Heyəti “Krımda yaşayan tatar milliyyətindən olan və- təndaşlar barədə” fərman verdi. Fərmana görə tatarlar digər xalqlarla bərabər hüquqlar aldılar. Lakin, pasport rejiminə görə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|