71
Cядвял 2.8.
2008-2013-cu illərdə Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsinin gəlirləri,
faktiki son istehlakı və əhalinin gəlirləri, mlrd. manat
llər
Dövlət büdcəsinin
gəlirləri, mlrd. manat
Faktiki son istehlak,
mlrd. manat
Ə
halinin gəlirləri, mlrd.
manat
2008
10.8
16.8
20.7
2009
10.3
19.2
22.6
2010
11.4
21.3
25.6
2011
15.7
24.7
30.5
2012
17.3
27.4
34.8
2013
19.5
30.8
37.6
Yekun
85.0
140.2
171.8
Cядвял 2.9.
Dövlət büdcəsinin gəlirləri ilə əhalinin gəlirləri arasındakı əlaqənin
reqressiya modelinin qurulması üşün zəruri hesablamalar
llər
Dövlət
büdcəsinin
gəlirləri, mlrd.
manat
Ə
halinin
gəlirləri, mlrd.
manat
2
x
2
y
y
x ⋅
yˆ
2008
10.8
20.7
428.49
116,64
223,56
10.1
2009
10.3
22.6
510.76
106,09
232,78
11.1
2010
11.4
25.6
655.36
129,96
291,84
12.6
2011
15.7
30.5
930.25
246,49
478,85
15.2
2012
17.3
34.8
1211.04
299,29
602,04
17,4
2013
19.5
37.6
1413,76
380,25
733,20
18.9
Yekun
85.0
171.8
5149,66 1278,72 2562,27
85.3
72
Dövlət büdcəsinin gəlirləri ilə əhalinin gəlirləri arasındakı əlaqənin reqresiya
modelinin parametrlərini ən kiçik kvadratlar metodu ilə tapaq. Bizə məlum
olanlardan:
6
.
28
6
8
.
171
=
=
x
,
2
.
14
6
85
=
=
y
,
3
.
858
6
66
.
5149
2
=
=
x
,
0
.
427
6
27
.
2562
=
=
y
x
,
1
.
213
6
72
.
1278
2
=
=
y
Reqressiya modelinin
1
a
parametri 0.52 olacaqdır. Buradan
0
a
parametri -0.67 təş-
kil edir. Deməli, dövlət büdcəsinin gəlirləri ilə əhalinin gəlirləri arasındakı əlaqənin
reqressiya modeli
x
y
⋅
+
−
=
52
.
0
67
.
0
ˆ
olacaqdır. Bu iki amil əlaməti arasındakı əlaqə
sıxdır, yəni xətti korrelyasiya əmsalının nəticəsi 0.979 - dur.
Deməli, əhalinin gəlrlərini 1 manat artırdıqda dövlət büdcəsinin gəlirlərinin
orta hesabla 0.5 manat artacaqdır. Bu modelə görə elastiklik əmsalı 1.05 - a bərabər
olacaqdır. Bu o deməkdir ki, əhalinin gəlirlərini 1% artırdıqda dövlət büdcəsinin
gəlirlərinin orta hesabla % artacağı gözləniləcəkdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, kiçik statistik məcmu üçün hesablanan əlaqənin sıxlıq
göstəricisi təsadüfi səbəblərin fəaliyyəti nəticəsində təhrifə məruz qala bilər. Ona
görə də onların əhəmiyyətliyinin yoxlanması zərurəti yaranır (6,8). Təhliln sonrakı
mərhələsində bir sıra zəruri göstəricilərin (qalıqların orta kvadratik uzaqlaşması,
determinasiya əmsalı və s.) hesablanması əsasında əhəmiyyətlilik səviyyəsi yoxlanıl-
mışdır. Başqa cözlə desək, t kriteriyasının cədvəl qiyməti ilə hesablanmış qiyməti
müqayisə edilmiş və reqressiya modelinin adekvatlığı qiymətləndirilmişdir. Hesab-
lanmış determinasiya əmsalı nəticə əlamətinin variasiyasının, yəni dövlət büdcəsinin
gəlirlərinin variasiyasının 76.4% - nin faktor əlaməti, yəni əhalinin gəlirlərinin həcmi
ilə şərtləndiyini göstərir.
73
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
2008
2009
2010
2011
2012
2013
faktiki səviyyə
nəzəri səviyyə
Şə
k.2.7. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin faktiki və nəzəri səviyyələri
Ə
halinin gəlirləri ilə faktiki istehlak arasındakı əlaqənin öyrənilməsi məqsədilə
zəruri olan ilkin məlumatlar 10 saylı cədvəldə verilmişdir.
Cядвял 2.10.
2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin
gəlirləri və faktiki son istehlakı, mlrd. manat
llər
Faktiki son
istehlak,
mlrd. manat
Ə
halinin
gəlirləri, mlrd.
manat
2
x
2
y
y
x ⋅
yˆ
2008
16.8
20.7
428.49
282.24
347.76
-16.2
2009
19.2
22.6
510.76
368.64
433.92
-7.8
2010
21.3
25.6
655.36
453.69
545.28
5.5
2011
24.7
30.5
930.25
610.09
859.56
27.2
2012
27.4
34.8
1211.04
750.76
953.52
46.3
2013
30.8
37.6
1413,76
948.64
1158.08
58.7
Yekun
112.8
171.8
5149,66
3414.06
4298.12
113.7