Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

89 
 
   Holland  malı  böyüklüyünə, diri cəkisinə, məhsuldarlıq dərəcəsinə və istiqamətinə görə  bir- 
birindən  fərqlənən  üç  cinsə:  Friz  (72%),  Qroninken  (14%)  və  Ġzel  (24%)  cinslərinə  bölünür;  
bunların    içərisində    istər    Hollandiyanın  özü,  istərsə  xarici  ölkələr  üçün  böyük    əhəmiyyət  
kəsb  edəni  yalnız  Friz  dəstəsidir. 
   Friz cinsi daha yüksək  məhsuldarlığa malik olduğundan, xeyli  inkiĢaf   etdirilmiĢ qara- ala 
adlı  yeni  cinsin    əsasını    təĢkil  etmiĢdir.  Qara  –ala    mal    hazırda  üç  dəstəyə    bölünür:  Friz, 
ġimali- Holland və Drenteoverey. 
    Müasir Holland  malı,    yaxud  Hollandiyanın  Qara-ala malı  aĢağıdakı  üç amilin  sayəsində  
yüksək  məhsul  verən  cins  kimi  formalaĢmıĢdır:  əlveriĢli  iqlim  Ģəraiti,  yüksək  dərəcədə 
yemləmə və süd məhsullarının yüksək qiymətə satılması. 
   Holland  malının   inəklərinin orta diri çəkisi  550-575 kq-dır. Buğaların diri çəkisi  800-900 
kq-a çatır. Buzovların diri çəkisi doğulan zaman diĢilərdə  35-40 kq, olur. Üzərində zootexniki 
nəzarət təĢkiledilmiĢ 200 min baĢ holland inəyinin orta illik sağımı 4230 kq, südün tərkibindəki 
yağ  isə  3,99,%  olmuĢdur.  Bu  göstərici  XX    əsrin  əvvələrində  holland  malına  xas  olan  illik 
3800-4000  kq  südə  və    tərkibindəki    3,3-3,5%  yağa  nisbətən  cinsdə  böyük  yüksəliĢ  baĢ 
verdiyini sübut edir. Cinsin  tərkibində coxlu xətt və aillələr vardır. 
          
          Cinsin  tezyetiĢkənliyini  cavan  malın  bol  yemləndirilməsi  ilə  təmin  edilmiĢdir.  Südlə 
bəsləmə  dövründə    buzovlara  280-290  kq  üzlü,  600-800  kq  üzsüz  süd  içirdilir,  onlar  bitki 
yemlərə  erkən  öyrədilir,  6-8  aylıqdan  baĢlayaraq  danalara  bol  quru  ot    və  Ģirəli  yemlər 
yedirirlər.  Cins  üçün  xarakterik    cəhət  budur  ki,  pəyə  dövründə  sutkada  15  kq-a  qədər,  yay 
otlaq  dövründə  isə  25  kq  süd    verən  inəklərə  qüvvətli  yemlər    yedirilmir.  Yemləmənin  bu 
xüsusiyyəti  inəklərə  verilən yemlərin nə dərəcədə  yüksək qidalılığa malik  olduğunu aydın  
göstərir. 
   Holland  malı  üçün  iki  cinslik  kitabı    düzəldilmiĢdir.  Cinslik  kitabda  qızlarının 
məhsuldarlığına  görə    qiymətləndirilmiĢ  buğaların  qeydi  ayrıca  aparılır.    Holland  cinsinə 
mənsub olan  damazlıq  buğa və inəklər  hazırda dünyanın 54 ölkəsinə ixrac olunur. 
Hazırda  Rusiyanın  demək  olar  ki,  əksər  təsərrüfatlarında  mövcud  olan  cinsləri  (qara-ala, 
xolmaqor,  simmental,  qırmızı  səhra  ,  yaroslav  və.s.)  holiĢtin  cinsin  qanı  qatılmaqla  südlük 
istiqamətli yaxĢılaĢdırma iĢi aparılır. Məsələn son illərdə Qırmızı səhra cinsi çoxluq təĢkil edən 
Pskov,Vladimir  və  Nijneqorod  vilayətlərində  holiĢtin  cinsi  ilə  yaxĢılaĢdırma  aparılmıĢ  və 
yüksək süd məhsuldarlığı alınmıĢdır.Əgər Rusiyanın müxtəlif vilayətlərində yetiĢdirilən qırmızı 

---

90 
 
səhra,  qırmızı  qorbat,  suksun  və  qırmızı  eston  cinslərin  laktasiyada  süd  məhsuldarlığı  3300-
4200  kq  arasında  olmuĢlarsa.  HoliĢtin  qanı  qatıldıqda  Sibir  tipində  inəklərin  orta  süd 
məhsuldarlığı  (2008-ci  il  məlumatları  )  5079  kq  yağ  3,91%-olmuĢdur.  Krosnadar  vilayətində 
isə  holiĢtin  mələzlərinin  orta  süd    məhsuldarllğı  4701  kq  süddə  yağ  3,83%  olmuĢdur.  Bu 
göstəricilərdən  aydın  olur  ki,  holiĢtin  cinsi  ilə  yaxĢılaĢdırma  yüksək  iqtisadi  səmərə 
deməkdir.ġəkil 
 
 
ġəkil.43.Qırmızı səhraSüd məh.III lak.6240 kq.        ġəkil-44. HoliĢtin X qırmızı səhra mələzi. 
ALMANİYANIN QARA-ALA MALI 
      Almanyanın  müasir Qara-ala malı iridir, gödək qılçalıdır, gövdəsi uzun, enli və  dərindir, 
ayaqları  düzgün  duruluĢludur,  əzələsi  qüvvətli  inkiĢaf    etmiĢdir,  eyni  zamanda  südlük 
əlamətləri olduqca aydın görünür.  
    Ümumiyyətlə, Almaniyanın  holland mənĢəlli  malı qarıĢıq məhsullu (südlük  və  ətlik) mal 
kimi  inkiĢaf  etmiĢ  və  burada    süd    məhsuldarlığının  yüksək  olmasına    xüsusi  diqqət 
yetirilmiĢdir.  Daha  sonrakı    dövrlərdə  damazlıq  iĢində  qara-ala    malın  südündə  yağ    faizinin  
artırılması əsas cəhətlərdən biri olmuĢdur. 50 il müddətində ( 1906-cı ildən baĢlayaraq) qara-ala  
malın damazlıq kitabına  yazılmıĢ inəklərin südündəki yağ 3,09%-dən, 3,55% -ə qədər (0,46%) 
artmıĢdır.  Ġnəklərin  süd  məhsuldarlığı  da  bu  müddət  ərzində  460  kq  artmıĢdır  (3540  kq-  dan 
3600 kq-a qədər). 
   Damazlıq kitabına  yazılmıĢ 3818 inəyin süd məhsuldarlığı  3839 kq, südün tərkibindəki yağ 
3,77%  olmuĢdur.  Vaxtilə  Almaniyada  qara-ala  malın  rekord  süd  məhsuldarlığı  15000  kq  –a 
çatırdı.  Hazırda  məhsuldarlığı  ilə  Ģöhrət  qazanmıĢ  inəklərdən  “  Nelka”-nın  ən  yüksək  sağımı 
11675 kq (yağ faizi 3,63 %  təĢkil edir. 
   Ömürlük rekordlardan ikisini göstərmək olar: 8150 nömrəli “Dolore”-100324 kq, “Line” (15 
sağımda) - 100621 kq  (yağ  faizi  3,83). 
 
 
İNGİLTƏRƏNİN QARA-ALA MALI 
   Holland    malı    bu    ölkədə    təkcə    çarpazlaĢmada  istifadə  edilməmiĢ,  o  həmdə  təmizlikdə 
yetiĢdirilmiĢdir.  Holland  mənĢəlli  qara-ala  mal  buranın  Ģəraitinə  tamamilə  uyğunlaĢmıĢ  və 
hazırda onun əsasında Britaniya frizi adlı yeni qaramalı cinsi  yaradılmıĢdır. Bu cinsə aid mal 
holland  malı  kimi  yüksək  sağıma  malik  olub,  baĢqa  südlük    cinslərə  nisbətən    yediyi  yemin 
müqabilində  daha  çox süd verir, yəni yeni cinsin iqtisadi göstəriciləri daha  yüksəkdir. Bunu 
demək  kifayətdir  ki,  8551  naxırda      bəslənilən  162  min  baĢa  yaxın  inəyin  hər  birinin    illik 
sağımı  4505 kq, südünün  yağlılığı isə 3,54 %  olmuĢdur. Eyni zamanda  Ġngiltərənin özünün 

---