dəbə uyğun geyimin əldə olunma imkanı insana ətrafındakılara özü-
nün müəyyən sosial qrupa, mədəni baxışlara, şəxsi keyfıyyətlərə və
s. aid olması haqqında informasiya venııək imkanı verir və buııuııla
da, ona şəxsiyyətlərarası qarşıhqlı təsir üçün əlavə imkanlar açır.
İstehlak meyarına qarşı aşağıdakı fıkirlər irəli sürülür:
❖ mformasiya istehlakı həcminin artması insamn informasiya
ilə yüklənməsinə gətirib çıxanr ki, bunun da nəticəsindo,
hər bir informasiya vahidi onun üçün daha az ohəmiyyətli
olur. İnsanlann hər tərəfdən işarələrlə hücuma məruz qal-
ması informasiyanın qəbulunu və dərk edilməsıni çətinləş-
dirir. O, getdikcə artır, məna isə, azalır;
❖ informasiya istehlakının artması ilə informasiyanm realhğı
əks etdirmək qabiliyyəti aşağı enir, işarələr müxtəlif mənbə-
iərdən daxil olduğundan, tez dəyişir, bir - birilə ziddiyyət toş-
kil edir, buna görə də, onlann həqiqətə uyğunlıığunu yoxla-
maq olmur. İşarənin özündən başqa hər hansı reallığı əks et-
dirməsi haqqındakı təsəw ür aktuallığını itirir. İnsan həqiqə-
tin nisbi oiması ilə razılaşdığmdan. həqiqi işarələrə daha çox
ehtiyac duymur. Bu nöqteyi - nəzərdən informasiya cəmiyyə-
ti özündə insanın ala biləcəyi bütün işarələrin süni olduğunıı
anladığı ”mənzərə əsri"ni (“gpoxa zreliti') əks etdirir;
❖ informasiyanm yaradılması və yayaılması çox vaxt şirkotlə-
rin və siyasi partiyalann reklam m əqsədlənnə tabedir. XX
əsr və onun mühasibədən sonrakı dövrünün əsas xüsusiyyə-
ti şüurlu şəkildə istifadə olunan insam inandımıa üsullannın
yayılması oldu. Bu üsullar siyasətdə geniş istifadə olunur və
istehlak sferasına daha dərindən daxil olurlar. Bura biliklə-
rin əm təəyə çevriiməsini, müzakirəyə deyil inandırmaya
söykənmə, reklama yönəlmiş kütləvi informasiya vasitələri-
nin eskalasiyası və s. aid etmək lazımdır. Media korporası-
yalan hor şeydən ə w ə l satış bazarınm qeydınə qalırlar, on-
lar tərəfındən istehsal olunan mohsullar rcklam verənlər
üçün maksimal dərəcədə böyük auditoriya toplamağa yö-
nəlmişdir. Nəticədə, onlar yalnız yaxşı satılan, lakin, cüzi
miqdarda yeni informasiya ehtiva edən əyləncə məhsulları-
nm müxtəlif növləriııi yaradırlar. Bu məhsulların müəlliflərı
qarşılarına ciddi sosıal məqsədlər qoymadıqlarından audito-
riyanı fasiləsiz əyləncə istehlakına sürükləyirlər.
İnformasiyanın monipulyasiya edildiyi cəmiyyətdə demokrati-
yanın mövcudluğuna təhlükə yaranır, belə kı, seçıciiərdən seçki-
lərə məsuiiyyətli, düşünülmüş və ziyaiı münasibət toləb etrnok
olmaz. Yurgen Habermasın fıkrincə, informasiyamn köməyilə
idarəetmədən müntəzəm istifadə “ictimai sfcra”nın (“açıq
cəmiyyət qarşısında sferası”) tənəzzülünün başladığı andır, l'əb-
iiğatm yayılması və ictimai fıkirlə monipulyasiya informasıyalı
və rasional düşünən cəmiyyət ideyasmdan təhrif vo piar texnolo-
giyası istiqamətinə doğru uzaqlaşmaya şahidlik edir.
6.
Yaradıcı meyar. Fərz olunur ki, informasiya iqtisadiyyatı
ictimai həyatda ali, yaradıcı fəaliyyətin hökmüranlığı ilə xarakte-
rizə olunur (ingiliscə creative - yaradıcı deməkdir). Zaman vahid-
lərində ifadə oiunmuş yaradıcı fəaliyyətin məcmu həcmi infor-
masiya iqtisadiyyatının yetkinlik səviyyəsini əks etdirir.
Yaradıcı meyar özünün nəzəri əsasını iqtisad elmində iik dofo
olaraq yaradıcıhğı iqtisadi inkişafın əsas amili qismində nəzərdən
keçirən avstro - amerikan iqtisadçısı Yozef Şumpeterin işlərində
tapmışdır. Şumpeterə görə, sahibkarın uğuru ilk növbədə onun
“yeni kombinasiyalar”, yəni, öz nadirliyi hesabına yaradıcısma
gəlir gətirə bilən spesifık informasiya məhsulları yaratmaq qabi-
liyyətindən asılıdır. Müəyyən zaman keçəndən sonra yeni ideya-
nın rəqiblər tərəfındən mənimsənilməsi nəticəsində onun müəl-
iifınin gəliri kəskin surətdə azaiır və o, yaradıcılığt davam ctdir-
mək məcburiyyətində qalır. Beləliklə, yaradıcılıq sahibkann hə-
yat fəaiiyyətinin aynlmaz elementinə çevrilir.
Yaradıcı meyara qarşı aşağıdakı fıkirlər irəii sürüiür:
❖ elmdə hələ də, yaradıcılığın birmənalı tərifı mövcud deyiL
Yaradıcıiığm insanın aii fəaliyyətilə eyni olub - olmaması
sualı mübahisəlidir. Bəzi müəlliflər əmin edirlor ki, yaradı-
cılıq qabiliyyəti insanların əksəriyyətinin məhrum oiduğu
nadir keyfıyyətdir;
❖ insanın istonilən fəalıyyoti aşağı və ali funksıyalardan iba-
rətdir və çox vaxt onları aymnaq heç do asan olmur. Daha
böyük çətinlik müəyyən qeydə alınmış zaman kəsiyində in-
sanın yaradıcıhğının məcmu davamltlığının ölçülməsidır,
❖ informasiyanm texnokratik tərifınin tərəfdarları onu simvol-
ların sərbəst yığımı kimi şərh edirlər. Bu halda ınibnnasiya
yalnız insanın ali fəaliyyətinin məhsulu deyildir, homçinın,
maşınlar tərəfındən də yaradıla bilər. Süni mtellekt sahəsin-
dəki uğurlu işlər bu yanaşma üçün güclü müdafıədir.
Cədvəl 1.1
İqtisadiyyatın inkişaf məriıalaləri
N*
İqtisadi hadiso
İqtisadi
nəzəriwə
Məktəbin
banisi
Dövr
1
Bazarlann forma-
lasması
Mcrkantilizm A.Monkret-
yen
XVM osr
2
Kond təsərrüfatı
omoyinin
hökmüranliKi
Fİziokratiya
F. Kcne
XVIII osrin ikin-
ci yarısı
3
Ə1 omoyinin
hökmüranlığı
Klassik mək-
təb
A. Smit
XVIII asnn ikinci
- XIX osrin birin-
cı vansı
4
Bazar sisteminiıı
bölıranı
Marksizm
K. Marks
XIX əsrin ortala-
rı
5
İstehlakın artımı
Avstriya mək-
təbi
K, Mcnger
XIX usrin ikinci
varısı
6 İqtisadiyyatın özü-
niitənzımləməsi
Neoklassik
məktəb
A. Marşall
XIX osrin ikinci
vansı
7 Mədəniyyəiin iqti-
sadiyvata təsirİ
İnstitusiona-
liznı
T. Veblen
XIX osrin sonu -
XX osrin ov'vəli
8
Dövlətin müdaxi-
ləsi
Keynsçiiik
C. Kcyns
XX əsrin ortalan
9
İqtisadiyyatın ma-
dəniwotə təsiri
İqtisadi impe-
rializm
Q. Bekker
XX osriıı ikincİ
varısı
10 Yaradıcı oməyin
hökmüranlığı
İnformasiya
iqtisadiw'atı
Y. Şumpc- ;
tcr
XXI asr.
Yüklə Dostları ilə paylaş: |