masiyanı məcburi qaydada tam ardıcıllıqla hər hansı bir sosial, si-
yasi, dini və bu kimi şəraitdən asılı olmayaraq, təbıi yayıcılar he-
sabına, yəni şüursuz səviyyədə və avtomatik ötürür; bazar üçün
praktiki olaraq maraq kəsb etmır. Məsələn, BSD, genetik ınfor-
masiya daşıyıcısı kiıni hüceyrələrə bölünən zaman hüceyrələr və
orqanizmlərin nəslinin sırasında maddələr mübadiləsının müəy-
yən əlamətlərinin və spesiflk formalarının ötürülmosini tənıin
edərək yenidən dəqiq yaranır. Bu 1953-cü iidə bu moiekuiiann
təkrar yenidən yaranmasmın kimyəvi mexanizmlərini izah edən
BSD-nın struktur modelini yaratmış Amerika bioİoqu C.Uotsoıı
və ingiiis F.Krik tərəfındən sübut ediİmişdir. Digər misaİ: gen -
irsi materiaiın vahididir- bu orqanizm üçün xaraktcrik olan eİe-
mentar əiamət haqqında informasiyadan ibarətdir və onun təkrar
yaranmasmı təmin edir, müəyyən zülaiın sintezi onun yaranması-
nı avtomatik təmin edir və bununla da orqanizmin bütün kimyəvi
reaksiyaiarını idarə edir və bu noticə etibarı ilə növün sabitliyinə
gətirib çıxanr. Nəhayət, hüceyrə - elementar canlı sistcıııdir - bu
orqanizmin spesifıkası haqqında informasiyanı daşıyır və özüno
uyğunlarmı təkrar yaradır. Sonuncular bu yaxınlarda şotland
aiimiəri tərəfındən süni yolla - qoyunun hüceyrəsinin klonlaşdı-
nlması yolu ilə sübut edilmişdir (iaborator şəraitdə uyğun hiicey-
rənin klonlaşdmlması yoiu ilə canlı qoyun yaradıİmışdır),
Biososial informasiya daşıyıcılarının ikinci qrupu - canlı orqa-
nizmiər, yaxud sadəcə heyvanlardır. Birinci qrupdan fərqİi oiaraq
onlar yalnız irsi, təbii informasiyanı deyil, həm də necə deyərlər
öz gücü hesabına qazanılmış informasiyanı (əzəidən onlarda
olan) şəraitə uyğun olaraq, seçməklə və heç də tam olmadan,
həm təbıi, həm də kombinasiya ediimiş ötürücüİərin köməyi ilə
akkumulyasiya etməyə, Ötürməyə qadirdilər. Misal üçün cv pişiyi
cvdə nəyi etməyiıı mümkün, nəyin isə qeyri-mümkün oiduğuna,
harada dımaqiarını itiİəməyin mümkün, harada isə hcç bir vəchlə
qcyri-mümkün olduğuna dair informasiyanı toplayır və bu infor-
masiyanı öz balaİanna verir.
Biososial informasiya daşıyıcılarınm üçüncü qrupu insan və in-
san qrupudur. Əgər birinci qrupun daşıvıcıiarı eyni bir informasiya-
m passiv şəkildə mənimsəyir və ötürürlərsə, ikinci qrupun daşıyı-
cıları da yeni ınformasıyanı seçməklə, lakin eləcə də passiv şokil-
də qəbul etməyə və ötürməyə qabıldirlər, lakin üçüncii qrupun da-
şıyıcıları yeni mformasiyaya tam uğurlu və aktiv şəkildə rnalik ol-
mağa cəhd edirlər, ondan koakıet şəraitə uyğun olaraq ıstifadə
edirlər (yalnız təbii deyil, nə qədər ki, sosial, siyasi, mədəni vo s.),
onu ötürmək üçün xüsıısi olaraq yaradılmış yayıcılardan istifadə
edirlər. Aynca insan kifayət qədər məlum (yaxud nisbotən mə-
lum), az məlum və nadir informasiyamn daşıyıcısı ola bilər və bun-
dan asılı olaraq nisbətən az qiymətli bazar resursu ola bilər.
Daşıyıcısı insan olan informasiya maddi formalara malik olma-
ya, yəni ki, bu və ya digər şəkildə təsbit olunmaya bilər və
hər-hansı bir məqama qədər öz təbii daşıyıcısmdan ayrılmayan
(əks təqdirdə söhbət ikinci sinifdən - maddi daşıyıcüardan gedo
bilər). Zaman keçdikcə texniki saxlama, emal vo məlumatlan
ötürmə vasitələrinin inkişaf dərəcəsindən asüı olaraq, əzəli daşı-
yıcısı qismində yalnız insamn ola büəcəyi informasiyanın böyük
hissəsi hər-hansı bir maddi daşıyıcılarda - maqnıt lentlərdə, çap
edilmiş mətnlərdə, videokasetlərdə və s. təsbit edilır, Iakin kod-
laşdırüması mümkün otmayan informasiya isə həmişə olub vo
olacaq (obyektiv, yaxud şüurlu), misal üçün gündolik və peşə təc-
rübəsinə əsaslanan intuisiya. Bu ciir informasiya daşıyıcı olan in-
san ölən kimi həmin informasiya da dərhal itır vo yalmz başqa iıı-
sanda informasiya o zaman yaranır o da birinci insanın keçdiyi
həyat yolunu keçmiş olsun (bu isə ııadir hallarda baş verır), müva-
fıq halda yenı səylor və zaman sərf edüir.
40-ci illərin sonunda Norbert Viller təsdiq edirdi ki, “ağılda
saxlanüan informasiya ... bilavasitə müşahıdə edılə bilən infor-
masiyaya nisbətən daha zəngin və müxtəlifdir”, yoni hər-hansı
bir maddi daşıyıcılarda yerləşmiş olur.
Biosostal informasiya daşıyıcüarnm şərhiııi başa vuraraq qeyd
edək ki, ümumi xüsusiyyətlər və prinsipial fərq, adətən yaytcı-
lar olmadan tamamilə əlıəmiyyətsizdir. Demək olar ki, maddi in-
formasiya daşıyıcüarı və informasiya yayıcüan bir-birini qarşüıq-
Iı şəkildə tamamiayan mailardır, necə ki, misal iiçün audiokasset
və maqnitafon, disket və kompüter
Informasiya yayıcılan - subyekt tərəfmdən lazımi məlumatla-
rın göndərıldıyı və qəbul edildiyı kanallardır. Onlar həm tobii,
həm də süni ola bilərlər. Təbii daşıyıcıları şərti olaraq ıki qrupa
bölmək olar:
- təbiət tərəfmdən yaradılanlar və ınsamn öz məqsədləri üçün
istifadə etdikləri, o cümlədən - məlumatları ötürmok üçün (misal
üçün, bir neçə yaşavış məntəqəsini birləşdırən çay):
- eləcə də, təbiət tərəfmdən verilmiş, lakin molumatlıın ötür-
mək üçün insan tərəfındən xüsusi olaraq uyğunlaşdırılmış (klas-
sik nümunə - göyərçin poçtu).
Təbii ötüriicülərin xüsusiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir:
- kapital əmanətlər tələb etmir, “istismar” xərcləri minimaldır;
- məlumatm çatdırılma vaxtı praktiki olaraq insan tərəfındən
tənzimlənmir (təbii amillərlə - çayın axın sürəti, təbii şorait və s.
ilə təyin edilir);
- birbaşa geriyə əlaqə təmın edilmir;
- məxfıliyə “təminat” verilmir.
Təbii informasiya daşıyıcılarının rolu hazırda əksər ölkələrdə
faktiki nəzərdən keçirilmir və onları bazar münasibətləri sahələ-
rinə cəlb etmək problemlidir.
Təbii ki, süni yayıcılar ınsan tərəfındən yaradılmışdır. Onlann
əsas fərqləndiricı təbii xüsusiyyətlərlə müqayisədə “davranışın”
qabaqcadan görülə bilməsidir; insan onların fəaliyyətinə tam nə-
zarət edir və tənzimləyir.
Hazırda əsas yeddi süni yayıcı mövcuddur: adi poçt, radio, tele-
fon, televiziya, maqnitafon, televizıya və maqnıtafon simbiozu, vi-
deomaqnitafon və kompüter şəbəkələri (elektron poçtu). Qalanları
(mısal üçün, radıotelefon, faks və başqalan) ya yuxarıda sadalanla-
rm növü, ya da özünəməxsus simbiozudur. Süni yayıcılann funksi-
yası, yalnız məlumatın konkret ünvan sahibinə çatdırılması deyil,
həm də ötürülən infomıasıyaya icazə verilmədən əldə etməyə ma-
neyə yaratmaqdır. İstifadəçilər tərəfmdən yayıcılara qoyulan tə-
ləblər. İnformasiyalar üç əsas məqamla izah edilirlər: çatdınlmanın
verilmiş sürəti, məxfilıyin təmin edilməsi, rahat çatdınlma forması.
Dostları ilə paylaş: |