Xərclərin böyük payı peterburqlularda maddi xidırıətlərə ge-
dirdi, lakin qeyri-maddilərin içində informasiya xarakterli xid-
mətlər, ilk növbədə təhsıl və hüquq xidmətlərı üstünlük təşkil
edirdi. Bütövlükdə pullu xidmətlər Peterburq əhalisinin ıstehlak
xərclərində 1998-ci ıldə 30% təşkil edirdi və bunlanıı yansmdan
çoxu -16,54% informasiya xarakterü xidmətlərin payına düşmüş-
dür və bu inkişaf etmiş ölkələrin analoji göstəriciiəri ilə müqayi-
sə edilə bilər.
Əhalinin xidmətlərə çəkdiyi xərclər müqayiəsəli qiymətlərdə
artır, yəni yalnız tariflərin artması hesabma deyii. Beləki, 1998-ci
ildə bu inkişaf 1997-ci ıllə müqayisədə Peterburqda 9,9% təşkıl
etmişdir və yalnız 0,6% maddi xarakterli və tibbi xıdmətlərin pa-
yma düşrdü, nəticə etiban ilə qalan 9,6% - real artımdır.
1988-ci ildə pullu xidmətlərin, qeyri-maddi, infomıasiya xa-
rakterli xidmətlərə çəkilən xərclərin həcmi və strukturu (yan-
var-sentyabr) və bu da iqtisadiyyatm birgə inkişaf dövrü üçün ki-
fayət qədər xarakterikdır.
Cədvəl 8
i
M ilyon rubllarla
%-Iə
Pullu xidm ətlor, comi
11292,7
100
Maddi xaraktcrli xidm ətlər
8864,6
!
78,5
Qeyri-maddi xarakterli xıdm otlor
2428,0
215
o cüm lədən, tibbi
i
1560.3
4,96
Təhsil, hüquqi vo s.
1867,8
16,54
|
Verilmiş rəqəmlər informasiya resurslarının və məhsullarmın iq-
tisadi və sosial əhəmiyyətinin inkişafma, eləcə də bu əhəmiyyətin
cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri tərəfmdən dərk edilməsinə dəlalət
edir. Cəmiyyətin işgüzar həyatında informasiyanııı rolunun artması
XX əsrin sonunda onda təzahür etdi ki, əhəmiyyətsiz obyektlərlə
-müxtəlif informasiya ilə - sazişlər öz həcminə və inkişaf tempinə
görə fiziki məhsullara görə bağlanmış adi sazişləri Ötüb keçmişdir.
Ayrıca müstəqil bir ınəhsul kimi informasiyaya olan tələbat
sənayeləşmə dövründə təşəkkül tapdı, lakin onda xüsıısi informa-
siya bazarının yaranrnasma səbəb olmadı. O, bir qayda olaraq ya
istehsal daxilində, ya da ümumi xidmətlər bazarında təmin olu-
nurdu. Təxminən XX əsrin son üçüncü hissəsindən informasiya
bazarı üçünü digərlərindən öz əlamətləri və fəaliyyot xüsusiyyot-
ləri ilə fərqlənən nisbətən müstoqil tip kimi göstərməyə başlayır.
Bu xüsusiyyətlərə ardıcıl şəkildə vərdiş etdiyimiz kateqoriyada
baxaq: tələbat - təklif - qiymət.
5.4. İnformasiyaya tələbat
Praktiki olaraq bütün insanlar informasiyaya tələbat duyur, la-
kin ona tələbatı yalnız nə isə bir şeylə - pul, əmlak, nüfuz, həyatı
ilə risk edən ödəniş qabiliyyətli şəxslər və təşkilatlar göstərir. Ən
nəhayət, nəyisə itirmək təhlükəsi ilə bağlı risk infomıasiyaya
olan tələbatı təyin edən əsas amildir. Bir məhsul kimi infor-
masiyaya dair tələbatın həcminə qiymət təsir etmir, əksinə tə-
ləbat qiymətə təsir edir - qiymətin səviyyəsi və riskin dərəcesi
burada birbaşa asılılıqda olurlar. İnformasiya bazarını tohlil edə-
rək informasiya bazarmı onun daşıyıcıları ilə səhv salmaq olmaz.
İnformasiyaya tələbat kütləvi deyil, o özü də fıziki məhsulla-
rın əksəriyyətinə və bir çox xidmət növlərinə nisbətən çox yük-
sək dərəcədə fərdidir. İnformasiyaya olan toləbattn yüksək fərdi-
liyi onun kifayət qədər subyektiv faydası, eləcə de insanların ris-
kə olan münasibətinin müxtəlifliyi ilə şərtləşmişdir.
Bir çox adi fıziki məhsullardan və vərdiş etdıyimiz xidmətlər-
dən fərqli olaraq (müxtəlif məişət xidmətləri, tibb, istirahət və
s.) qiymət və gəlirlərlə təyin edilən İnformasiya təlebatınm
həcmi bazar münasibətlərinin obyekti kimi əksər hallarda qey-
ri-qiymət amilləri ilə təyin edilir. Bu cür qeyri-qiymət amilləri ilk
növbədə risk, yenilik, etibariılıq və dolğunluqdur. Bunları birinci
qrup adlandıraq. İstehlakçıların böyük əksəriyyəti üçün əhəmiy-
yətinə gorə ikinci qrupu (azalma qaydasında) aşağıdakı amilİər
yaradır: müasirlik, moxfılik (surətlərin olması, yaxud olıııaması),
qəbul edilən ötürmə forması. Bölgü əlbəttə ki, şərtidir. İnforma-
siyamn fərdiləşmiş məhsul olduğundan, avrı-ayrı amıllərin ağırlı-
ğı (çəkisi) hətta eynı bır ıstehlakçı üçün raüxtəlif voziyyətlərdə,
yaxud ayrı-ayn zaman dövründə raüxtəlıf olacaq, müvafıq olaraq,
onun bu mformasiyaya görə ödəraək istədiyi qiyəmət do müxtolif
olacaq. M üxtəlif istehlakçılar üçün bu daha yüksək dərəcədə əda-
lotlidir, çünki, eyni bir informasıya raüxtəlif subyektiv faydaya
malikdir.
Bir tərəfdən adi məhsullara və xidmətlərə olan tələbat qrafıki
də buradan yaranır və digər tərəfdən - nisbətən tez-tez nəzərdən
keçirilən koordinatlarda (tələbat (Q)) - qiymət (P)- onlar bərabər
görsənmirlər, birincilərə olan tələbat bu bir qayda olaraq az-ya
çox mənfıyə (enişə) malik olan əyridir. İnformasiyaya olan tələ-
bat isə - qiymətlərin xəttinə paralel oln düz xətdir.
Birinci qrafık hər hansı bir məhsula tələbatın həcmi və ona
olan Y onun səviyyəsi arasında aydın şəkildə tərsinə asılılığı gös-
tərir: qiymət nə qədər aşağıdırsa, istehlakı bu əmtəə vahidındən
bir o qədər çox miqdarda almağa hazırdır.
Məhsul informasiya olduqda isə vəziyyət başqa cür olur. O adi
vahidlərlə ölçülmür. Əlbəttə ki, informasiyanm saxlanılması vo
ötürülməsi ilə peşəkar şəkildə məşğul olan dar mütəxəssislər uy-
ğun vahidlərdən - bitlərdən istifadə edirlər, lakin istehlakçıya bit-
lər deyil, informasiyanın Özü vacibdir, özü də müəyyən yəni tam,
istehlakçının düşdüyü, yaxud düşə biləcəyi vəzıyyotin qeyri-mü-
əyyənliyini aradan qaldırmağa, yaxud azaltmağa imkan verən
“miqdarda”. Buna görə də D xətti - informasiyaya olan tolobat
xətti - absis oxu üzrə koordinatın başlanğıcından bəzi alıcınm tə-
ləbat duyduğu və haqqını ödəməyə hazır olduğu informasiyanın
miqdarını bildirən kəmiyyətə çəkilmişdir. Əgər infomıasiya dol-
ğun və etibarlıdırsa, onda ona oian tələbat qrafık baxımdan məhz
şəkildə təsvir edildiyi kimi görsənəcək.
Hər bir konkret halda informasiyaya olan qiymotin soviyyəsi
müxtəlif olacaq, belə ki, əksər hallarda sadəcə bir çox qeyrı-qiy-
mət amillərindən deyıL subyektiv itkiiərin mümkün hocmino
onun verdiyi qiymətlə və onları kompensasiya etmək qabiliyyətı
ilə, yənı nətıcə etıban ilə bu razılaşdınimış qiymət olacaq.
“Kəmiyyət-qiyəmət” koordinatlarında informasiyaya tələbat
Dostları ilə paylaş: |