Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ baki müHƏNDİSLİk universiteti

Şəkil 2.4. Çökdürücülər: a) çoxyaruslu; b) boşqablı.
Çirkli Çirkli su təmizlənmənin ilk mərhələsi olaraq bir mesh istifadə edərək filtrasiyadan keçir. Süzülmüş və təmizlənmiş su daha sonra növbəti mərhələyə vurulur, tor üzərində çökən lil isə əl ilə təmizlənir və lil kollektorlarına yığılır. Daha böyük çirklərdən təmizlənmiş təmizlənmiş su sonrakı təmizlənmə üçün çöküntü bölməsinə yönəldilir.
Çöküntü bölməsində çirkli su ayrı-ayrı mineral və üzvi çirkləndiricilərə qravitasiya ilə ayrılır. Bu ayırma əvvəlcə iki qum tutucuda, sonra isə üç üfüqi təmizləyicidə baş verir. Çirkli suyun bu cihazlarda minimum 1,5 saat qalması vacibdir. Bu proses zamanı əmələ gələn çöküntü lil kollektorlarında toplanır.
S
onra su, incə dispers fazanı sudan ayırmaq üçün beş pres filtrindən keçir. Artıq həm böyük, həm də incə dispers çirklərdən təmizlənmiş təmizlənmiş su çirkab suların təmizlənməsi prosesinin xüsusi tələblərinə uyğun olaraq kimyəvi və ya bioloji təmizlənmə kimi sonrakı təmizləmə mərhələlərinə yönəldilir.
Şəkil 2.5. Çirkli suların mexaniki təmizlənmə qovşağının prinsipial sxemi:
Aparatlar: 1 – tor, 2 – qumtutan, 3 – horizontal çökdürücü, 4 – şəffaflaşdırıcı, 5 – pres-filtr.
Axınlar: Çirkab suların təmizlənməsi prosesində iştirak edən axınlar aşağıdakılardır:
I - İstehsaldan alınan çirkli su
II - Şəbəkəyə yığılmış lil
III - sonrakı müalicə üçün yönəldilmiş su
IV - Qum tələsindən ayrılmış çöküntü
V - Son təmizləmə üçün üfüqi çökdürücüyə göndərilən su
VI - Üfüqi çöküntüdən ayrılmış məhlul
VII - Tərkibinə göndərilən su
VIII - Tərkibdən ayrılmış məhlul
IX - Koaqulyant kimi istifadə edilən hidrokrekinq katalizatorunun istehsalı zamanı yaranan çirkli su
X - Pres filtrinə verilən su
XI - Filtr presdən alınan çöküntü
XII - Son müalicəyə göndərilən su
İlkin mexaniki təmizlənmədən sonra çirkli su tərkibinə və xüsusi tələblərinə əsasən kimyəvi, fiziki-kimyəvi və ya bioloji təmizlənmədən keçir.
Kimyəvi təmizləmə üsulları çirkləndiricilərin reagentlərlə kimyəvi reaksiyalar yolu ilə ayrıla bildiyi və nəticədə tullantı sularından asanlıqla çıxarıla bilən yeni maddələrin əmələ gəlməsi ilə əlaqədar istifadə olunur. Kimyəvi üsullar zərərsizləşdirmə, oksidləşmə, reduksiya, zərərli birləşmələrin zərərsizə çevrilməsi, zərərsizləşdirmək üçün xlorlama, birləşmələrin çökdürülməsi kimi prosesləri əhatə edir.
Çirkab suların təmizlənməsinin elektrokimyəvi üsullarına oksidləşmə və reduksiya reaksiyaları, elektrokoaqulyasiya, elektroflotasiya, ion mübadiləsi, elektroliz və elektrodializ daxildir.
Çirklənmiş suyun təmizlənməsi üçün alternativ üsullara ultrasəs müalicəsi, ozonla müalicə, ion dəyişdirici qatranların istifadəsi və yüksək təzyiqlə müalicə daxildir.
Xlorlama yolu ilə suyun təmizlənməsi məşhur üsuldur və ion mübadiləsi bərk maddə (ionit) ilə elektrolit məhlulu arasında baş verən geri dönən kimyəvi reaksiyadır.
İonitlər (iondəyişdiricilər) öz ionlarını xarici mühit ionları ilə dəyişdirmə qabiliyyətinə malik, həll olmayan bərk maddələrdir. Sintetik iondəyişmə qətranları, seolitlər (alyümosilikatlar), hidroksidlər və dəyişkən valentli metalların duzları daha geniş tətbiq sahəsi tapmışlar.
İon mübadiləsi üsulu suyun duzsuzlaşdırılması, şirinləşdirilməsi və yumşaldılması üçün əsas yanaşma kimi geniş tanınır. İon dəyişdirici qatran, seolitlər və ya oxşar materiallardan istifadə etməklə, çirkləndirici komponentləri effektiv şəkildə aradan qaldıraraq, istənilən təmizlənmə səviyyəsinə nail olmaq olar. Çirkab su təmizlənmə prosesində bu maddələrlə doldurulmuş ionit filtrlərindən keçirilir.
Kimyəvi təmizləmə müstəqil bir üsul kimi sənaye çirkab sularının dövran edən su təchizatı sisteminə daxil edilməzdən əvvəl və ya su obyektlərinə və ya şəhər kanalizasiya şəbəkəsinə axıdılmasından əvvəl istifadə olunur. O, həmçinin dezinfeksiya məqsədləri üçün və çirkab su tərkibindən müxtəlif komponentləri rəngsizləşdirmək və ya aradan qaldırmaq üçün hərtərəfli təmizləmə üsulu kimi istifadə olunur. Bir çox hallarda sənaye çirkab sularının lokal təmizlənməsi üçün kimyəvi təmizləməyə üstünlük verilir.
Kimyəvi təmizlənmənin əsas konsepsiyası çirkləndiricilərlə reaksiya verən və onların həll olunmayan çöküntü kimi çökməsinə səbəb olan tullantı suya xüsusi kimyəvi reagentlərin əlavə edilməsidir. Bu üsul həll olunmayan çirkləri (95% -ə qədər) və həll olunan çirkləri (25% -ə qədər) əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa imkan verir.
Elektroliz çirkab suların təmizlənməsində də geniş tətbiq tapmışdır. Çirkab sulardakı üzvi maddələr parçalanır, metallar, turşular və digər qeyri-üzvi maddələr ayrılır. Elektroliz müalicəsi adətən elektrolizatorlar adlanan xüsusi cihazlarda aparılır. Bu üsul xüsusilə qurğuşun və mis emalı müəssisələrində, eləcə də lak və boya istehsalı kimi sahələrdə effektivdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, kimyəvi təmizləmə üsulu xeyli miqdarda reagent tələb edir və reaksiya nəticəsində əldə edilən maddələrin tullantı sularından ayrılması və əlavə emal edilməsi lazımdır.