Azərbaycan respublikasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

 

62

müəssisəyə hansı təzyiqlər göstərə bilərlər?- hansı məhsullar qarşılıqlı 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

əvəz edilə bilən məhsuldur və onlar müəssisə üçün hansı təhlük yarada bilər? 

- bazara yeni rəqiblərin çıxmasına manelər vardırmı? 

Базара дахил олма  манеляри 

- Тижарят маркасынын мяшщурлуьу; 

-  Реклама  вя  сатышын  щявяслян-

дирилмясин  сярф  едилян  хяржлярин 

бюйцклйц; 

- 

Мювсцмлцлцк 

вя 

истещсал 

эцжляринин  ащянэдар  йцклянмясинин 

щимайя едилмясини зяруруилийи; 

-  Хамамалын  алынмасы  цчцн  зярури 

олан  дювриййя  вясаитляриня  тялябатын 

щяжминин бюйцклцйц; 

- Йцксяк еколоъи тялябляр; 

-  Юлкя  мцфяссисяляринин  дювлят 

щимайяси. 

Нятижя:  беля  олан  щалда  сащяйя 

дахилолма  манеляри  чох  йцксякдир 

вя  йени  рягиблярин  мейдана  чыхма 

ещтималы сох аздыр. 

 

Мцбарзия детерминантлары 

-  Базарын  тцтуму  азалыр  вя 

мящсулжюндярянляр арасында рягабят 

эцжлянир; 

- Сабит хяржялярин пайы артыр; 

- Изафи ситещсал эцжляри мювжуддур; 

- Сатылмамыш мящсул ещтийаты артыр; 

- Базар информасийасы ялйетярли дейил-

дир; 

-  Рягабят  амилляри:  марканын  мяш-

щурлуьу,  кейфиййяти,  гиймяти  вя  рек-

ламы; 

-  Базар  игтиракчылары  сечилмиш  сег-

ментдя тямяркцзляширляр. 

Нятижя:  беля  олан  щалда  срягибляр 

ихтисаслашмыш  вя  дифференсиаллашмыш-

дырлыр.  Сегменти  тутумунун  азал-

масы  баш  вердийи  щалда  базар  пайы 

утурунда мцбаризя кяскинляшир 

Алыжыларын эцжцнцн детерминкантлары 

-  Сатыжылар  шящярлярдя  вя  район 

мяркязляриндя жямляшмишляр; 

-  Сон истещлакчылар чох дифференсиал-

лашмышлар; 

-  Васитячиляр  сювдяляшмяляр  заманы 

юдянишин  вахтынын  узадылмасыны  вя 

кредит тяляб едирляр; 

- Тижарят истещсалчыларла сыхы интегра-

сийа  олунма  габилиййятиня  малик 

дейилдирляр; 

-  Сон  истещлакчылар  мящсулун  кей-

фиййяти  вя  гиймяти  щаггында  кифайят 

гядяр мялуматландырылмамышлар; 

-  Истещлакчылар  марканы,  гиймяти  вя 

кейфиййяти  нязяря  алмагла  гярар 

гябул едирляр. 

Нятижя:  сащя  истещлакчылардан  вя 

тижарятдян  асылыдыр;  тижарят  мцяссися-

ляри  иля  интеграсийа  йолларын  ахтарыл-

масы  вя  сон  истещлакчыларын  мялу-

матландырылмасы  вя  стимуллашдырыл-

масы зяруридир. 

 

 

Мящсулэюндярянлярин эцжцнцн 

детерминкантлары 

-  Ресурсларын  эцжлц  диффкренсиаллаш-

дырылмышдыр: даща кейфиййятли вя баща 

харижи  маллар,    ашаьы  кейфиййятли  вя 

ужуз йерли маллар; 

-  Хаммалын  сатыеалмасында  сювдя-

ляшмя имканлары ашабыдыр, сатыналма 

шяртляри чох сяртдир; 

- Явязедижиляр мювжуддур; 

- 

Мящсулэюндярянляр 

йцксяк 

дяряжядя тямяркцзляшмишляр; 

-  Мящсулэюндярянляр  бюйцк  щяжмли 

партийа  мящсул  эюндярилмясиндя 

мараглыдырлар; 

-  Ресурсларын  дяйяри  вя  кейфиййяти 

дифференсиаллаг\шдырмайа  вя  сон 

мящсулун дяйяриня жидди тясир едир. 

-  Мящсулларын  чатдырылмасы  вя  сах-

ланмасы хяржляри йцксякдир; 

-Мящсулэюндярянлярля  интеграсийа 

имканлары мювжуддур. 

Нятижя:  сащя  ресурслардан  вя  мящ-

сулэюндярянлярдян  асылыдыр;  мящсул-

эюндярянлярля  интеграсийа  йолларын 

ахтарылмасы  вя  онларын  стимуллашды-

рылмасы зяруридир. 

 

 

Йени рягиблярин 

мейдана чыхма 

тящлцкяси 

Алыжыларын сювдяляшмя 

бажарыьы 

Мящсулэюндярянлярин 

сювдяляшмя бажарыьы 

Мювжуд рягибляр 

арасында мцбаризя 

 

Явязедижи мящсулларын 

мейдана чыхмасынын 

йаратдыьы тящлцкя 

Шякил 2.8. Рягабятин ясас эцжляринин груплашдырылмасы

 

---

 

63

- müəssisənin istehsal etdiyi və ya göstərdiyi xidmətlərin potensial korporativ 

və özəl istehlakçılar seqmentinin, onların tələbatlarının və məhsulun keyfiyyətinə, 

qiymətinə,  göndərmə  və  realizasiya  şərtlərinə  olan  tələblərinin,  vaxtında  aşkar 

edilməsi; 

-  müəssisənin  yüksək  imicinin  təmin  edilməsi,  onun  qorunub  saxlanması  və 

təklif edilən məhsullar haqqında istehlakçılara məlumat verilməsi; 

-  həm  məhsulgöndərənlərlə,  həm  də  topdansatış tacirləri  ilə  müxtəlif koope-

rasiya  formalarından  istifadə  etməklə  uzunmüddətli  dayanıqlı  əlaqələrin  yara-

dılması və bu əlaqələrin qorunub saxlanması. 

 

Lakin  SWOT-analiz  prosesində  strateji  uğur  mövqelərinin  axtarılması  ilə 

yanaşı xarici mühitin cəlbediciliyinin qiymətləndirilməsi də vacibdir. Xarici mühi-

tin  cəlbediciliyinin  qiymətləndirilməsi  mahiyyət  etibarı  ilə  müəssisənin  zəif  və 

güclü tərəflərindən asılı olmayaraq bu bazarda fəaliyyət göstərən bütün iştirakçılar 

üçün iskan və ya təhlükə formasında çıxış edən tələbin təkamülü ilə əlaqədar olan 

meyllərin aşkar edilməsindən ibarətdir. Bu imkan və təhlükələr alıcıların davranışı, 

rəqabət  və  ətraf  mühitin  təkamülü  ilə  əlaqədardır.  Özü  də  müəssisənin  mümkün 

bazar  perspektivlərini  qiymətləndirmək  məqsədilə  xarici  mühit  amillərinin  təhlili 

gələcəkdə  baş  verə  biləcək  hadisələri  öncədən  söyləyə  bilmə  xarakterinə  malik 

olmalıdır.  

Bununla  əlaqədar  olaraq  yaxın  iki  il  ərzində  əsas  bazarda  qlobal  tələbatın 

dəyişməsi  perspektivlərinin  müəyyən  edilməsi  zəruridir.  Bu  mərhələnin  başlıda 

məqsədi  məhsulun  həyat  dövranının  modelinin  müəyyənləşdirilməsi  və  bunun 

əsasında  bazarının  tutumunun  qiymətləndirilməsi,  həmçinin  cari  iqtisadi  situasi-

yanın proqnozlaşdırılmasıdır. Qyed etmək lazımdır ki, bu mərhələdə iqtisadi situa-

siyasiyanın  təhlil  edilməs  və  proqnozlaşdırılması  ilə  yanaşı  markroiqtisadi  situa-

siya da təhlil edilir və proqnozlaşdırılır. Bu zaman kritik amillərin: siyasi, ekoloji, 

sosial  mühit və s. kimi  həm  iqtisadi,  həm  də qeyri-iqtisadi  amilləri nəzərə  almaq 

lazımdır.  

SWOT-analizi  həyata  keçirdikdən  sonra  Boston  Konsaltinq  Qrupun  və  Mak 

Kinzi  matrisi  metodlarından  istifadə  etməklə  müəssisənin  məhsul  portfelini  təhlil 

---