Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan miLLİ konservatoriyasi
Yüklə 3,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
71 qabaqcıl təcrübələrini iqtibasetmə Azərbaycanda müasir elm və mədəniyyətin inkişafı üçün zəmin yaratmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, həm ərəb, həm türk bədii mədəniyyətinin bəzi ölkələrin və xalqların yaradıcılığına əsaslı qarşılıqlı təsiri olmuşdur. Mədəniyyətin milli özünəməxsus cəhətlərinin formalaşması nəticəsində mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri, qarşılıqlı əlaqələri incəsənətdə inkişaf prosesinə təkan verərək, bədii yaradıcılıqda yeni qolların yaranmasına yol açmışdır. Azərbaycanda hər bir tarixi mərhələdə incəsənətin qarşılıqlı əlaqə- lərinin növü, səciyyəsi fərqli olmuşdur. Burada regionlararası, janrlararası qarşılıqlı əlaqələri, keçmişlə müasir əlaqəni, mədəni dəyərlərlə mübadilə təcrübəsini də nəzərə almaq lazımdır. Bir sıra Azərbaycan alimləri öz tədqiqatlarında Azərbaycan musiqisinin ərəb, fars, türk xalqlarının mədəniyyətləri ilə qarşılıqlı əlaqələrinə əhəmiyyətli dərəcədə diqqət yetirmişlər. Məsələn, Orta əsrlər dövründə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin digər Şərq xalqları ilə qarşılıqlı əlaqələrinə işıq saçan tədqiqatlardan Üzeyir Hacıbəylinin, Əfrasiyab Bədəlbəylinin, Məmmədsaleh İsmayılovun, Ramiz Zöhrabovun, Zemfira Səfərovanın, Gülnaz Abdullazadənin, Səadət Abdullayevanın, Vaqif Əbdülqasımovun, Rəna Məmmədovanın və başqalarının tədqiqatları mühüm əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycan musiqisinin qaynaqlarını öyrənən bütün bu müəlliflərin əsərlərində qədim və orta əsrlərdən başlayaraq, müasir dövrə kimi Azərbaycanın şifahi ənənəli musiqi mədəniyyətinin Şərq musiqi mədəniyyəti kontekstində inkişaf yolları araşdırılmışdır. Ümumilikdə, Azərbaycan mədəniyyətinin səciyyəsi, növləri, tarixi mərhələləri, incəsənət mənbələrinin etnogenetik tədqiqi, bu kontekstdə incəsənətin qarşılıqlı əlaqələrinin xüsusiyyətləri diqqəti cəlb edir. Azərbaycan özünün mövcud olduğu bir çox əsrlər ərzində müxtəlif dövlətlərə və siyasi birliklərə daxil olmuş, xüsusilə Azərbaycan xalqının dünyagörüşündə ərəb və türk etnomədəniyyətinin “mədəni qatları” dərin izlər buraxmışdır. Bu baxımdan, əlbəttə ki, mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi mühüm rol oynamışdır. Məlumdur ki, Azərbaycan mədəniyyəti öz üzərində dünya sivilizasi- yasının – Şumer-Mesopotamiya, Kiçik Asiya, Elam mədəniyyətinin təsirini hiss etmişdir. Sonralar Qafqaz, Kiçik Asiya, Suriya, Mesopotamiya, İran, Skif xalqları ilə mədəni-tarixi qarşılıqlı əlaqələr yaranmışdır. Azərbaycanın müəyyən regionlarla əlaqəsi Zərdüştilik mədəniyyətində də öz əksini tapmışdır. Bir çox əsrlər ərzində Azərbaycan tarixində mədəni universal- laşma prosesi baş verib, başqa sözlə desək, mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqələri o qədər fəal və əhəmiyyətli olub ki, əksər halda incəsənətin üslubunun müəyyənləşdirilməsinə xidmət etmişdir. Bəşəriyyətin erkən dövrünün mədəniyyət tarixi haqqında vacib məlumat- 72 ları əsasən arxeoloji mənbələrdən alırıq. Onlar orqanologiya sahəsində daha zəngin informasiyaya malik olurlar. Bu və ya digər ölkənin, müəyyən dövrdə qarşılıqlı əlaqələri musiqi alətlərinin illüstrasiyasını, musiqi mədəniyyəti tarixinin yaranma və inkişafının maraqlı səhifələrini açıqlayır. Arxeoloji mənbələrin bizə verdiyi bilgilər coğrafi, tarixi-siyasi, mə- dəniyyət əlaqələrinin xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bu baxımdan mədəniyyətin təşəkkülü dövründən bu günümüzə gəlib çatan azərbaycanlıların bir sıra mərasimləri də mühüm əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycan mərasim mədəniyyətinin ölkəmizin tarixinin erkən mərhələsində digər xalqlarla qarşılıqlı əlaqədə formalaşdığını qeyd etməliyik. Belə ki, antik Azərbaycanın mövcud olduğu dövrdə – Midiya, Atropatena və Qafqaz Albaniyasında – özünəxas ciddi qaydaları olan mərasimlər yaranmışdır, arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanmış mərasim əşyaları da Azərbaycan ərazisində yaranmış mərasim mədəniyyəti haqqında aydın tərzdə məlumat verir. Azərbaycan mədəniyyət tarixinin erkən dövründən başlayaraq, bir çox məişət əşyalarının digər xalqlardakı kimi oxşar ornamentlərə malik olması da diqqətəlayiqdir. Belə ki, bəzəklər, muncuqlar, tilsimlər, keramik məmulat ornamentləri, bir çox gümüş və qızıl məmulatları öz görkəmlərinə görə antik dövrün milli mədəniyyətində eynidirlər. Azərbaycanın milli geyimlərinin xüsusiyyətləri də Azərbaycanla qonşu ölkələr arasındakı fəal qarşılıqlı mədəni əlaqələr nəticəsində yaranıb. İncəsənətin qarşılıqlı əlaqələrinin öyrənilməsində, əlbəttə, memarlıq abidələri xüsusi yer tutur. Belə ki, bir çox abidələrdə yalnız qonşu ölkə xalqlarının memarlıq və mədəniyyəti ilə deyil, həm də Orta Asiya və Yaxın Şərq mədəniyyəti ilə ümumi cəhətlər nəzərə çarpır. Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, xalqlar arasında mədəni mübadilə ticarət əlaqələrinin fəallaşması nəticəsində də genişlənmişdir. Məlumdur ki, Azərbaycan ərazisi vasitəsilə Qərb və Şərqin çoxsaylı ölkələrini əlaqələndirən magistral ticarət yolları keçirdi. Qarşılıqlı mədəni əlaqə, iqtibas etmək, mədəni qarşılıqlı mübadilə, assimilyasiya prosesləri Azərbaycan xalqının, onun mədəniyyətinin cəmləşməsində həlledici rol oynayıb. Belə ki, Azərbaycanın Sasanilər dövlətinin tərkibinə daxil olması Atropaten və Albaniya əhalisinin inteqrasiyasını müəyyənləşdirmişdir. Mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri Azərbaycan mədəniyyətini inkişafa doğru aparmışdır. Ərəb – müsəlman mədəniyyəti isə bu prosesi gücləndirmişdir. Burada türkdilli, qafqazdilli, irandilli və ərəbdilli tayfaların Azərbaycan xalqına qovuşması mühüm əhəmiyyətə malikdir. XII əsr haqlı olaraq, Azərbaycan Renessansı dövrü hesab edilir. Məhz bu dövrdə Bakı, Gəncə, Şamaxı, Naxçıvan, Təbriz kimi Azərbaycan şəhərləri inkişaf etdi. Astrologiya, riyaziyyat, təbiətşünaslıq, fəlsəfə, tibb Yüklə 3,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|