Avtandil Ağbaba
11
ma
oxşar meymunlar idi. Həmin vaxtdan babuinlərə və meymunlara
me
şə xalqı, yaxud da lənətlənmiş uşaqlar deyirlər.
Gün
əşlə Ay niyə küsüşdülər
(Kosmoqonik mif)
Bir vaxtlar Gün
əşlə Ay dost idilər. Onlar bir yerdə yaşayırdı-
lar, t
əsərrüfatları da ümumi idi. Günlərin bir günü Günəş alatorandan
tar
laya yola düşdü və Aya nahar hazırlamağı tapşırdı. Ay əlini ağdan
qa
raya vurmadı. Tarladan qayıdan Günəş yemək deyilən şey tapma-
dı, o, üzünü Aya tutdu:
- Yem
ək bişirmək istəmirsən, bişirmə, heç olmasa get, su gətir.
Ay dinm
ədi, amma yerindən də tərpənmədi. Günəş bardağı
əlinə aldı, Aya ocaq qalamağı tapşırıb, su gətirməyə getdi. Tənbəl Ay
ocaq qalamağa da girişmədi.
Gün
əşin özü işə başlamalı oldu. O, ocağın üstə su qoydu, odu-
nu yandırdı və sıyıq bişirməyə başladı. Sıyıq bişəndə Günəş ocağın
üstünd
əki suyu götürdü və Ayı yeməyə çağırdı. Ay elə bil bu çağırışı
gözl
əyirmiş, qalxıb gəldi və girişdi sıyıq yeməyə.
Gün
əş hirsləndi. Qeyzli-qeyzli güvəcdən yapışıb qışqırdı:
- Ay iyl
ənmiş tənbəl, aşırmağa həmişə hazırsan, amma özünü
işə vermək istəmirsən!
Gün
əş sözünü deyib, güvəci Ayın başına elə vurdu ki, güvəc
qırıq-qırıq oldu, sıyıq isə başdan ayağa onu yandırdı. O vaxtdan
Gün
əşlə Ay qanlı düşməndilər.
Buna gör
ə də Günəş səmaya çıxanda Ay gözə görünməkdən
ç
əkinir. O, gecəni gözləyir və gecənin qaranlığında tək-tənha yolunu
başa vurur.
İlin ayları necə yarandı
(Az
ərbaycan təqvim mifi)
Lap q
ədim zamanlarda aylar yox imiş. Bir vaxt insanlar görür
ki, ilin günl
ərini qatışdırırlar. Durub ilin günlərini aylara böldülər.
H
ər aya otuz iki gün verdilər, boz aya on dörd gün qalır. Görürlər ki,
boz ay inciyir, durub
qalan ayların payından bir gün alıb verirlər boz
aya. Onlar olur otuz bir gün, boz ay olur iyirmi beş gün. Görürlər ki,
Mifologiya
12
boz ay yen
ə razılaşmır. Qayıdıb aylardan yenə bir gün istəyirlər.
Ayların yarısı deyir ki, daha otuz bir günümüz var, verə bilmərik.
O b
iri yarısı isə boz aya bir, iki, üç gün verir. Boz ay olur otuz
bir gün. Qalanlarının da bəzisi otuz bir gün, bəzisi otuz gün, bəzisi
is
ə iyirmi doqquz, iyirmi səkkiz gün olur.
Boz ay günl
ərin çoxunu o biri aylardan aldığı üçün qatışıqdır,
bir cür deyildir. Çünki boz ay soyuq günl
əri qış aylarından alıb, isti
günl
əri yaydan alıb, yağışlı günləri yaz ilə payızdan alıb.
Sual v
ə tapşırıqlar
1.
Mifologiya n
ədən bəhs edir? Mif və mifologiya terminlərinin
m
ənasını izah edin.
2.
İctimai şüurun ilkin forması dedikdə nə başa düşülür?
3.
Mifoloji sistem n
ədir?
4.
Mifologiya hansı elmlərlə və hansı dinlərlə əlaqəlidir?
5.
Mifologiyanın məqsəd və vəzifələrini izah edin.
6.
Mifologiyanın hansı dinlərlə əlaqəsi ayrıca bir mərhələ təşkil
edir?
7.
Mif özünü hansı düşüncə formasında qoruyub saxlayır?
8.
Mifologiya elmi hansı sənət sahələri ilə əlaqəlidir və bu əlaqələr
özünü nec
ə göstərir?
9.
Mifoloji m
əkan nədir?
10.
Mifoloji zaman dedikd
ə nə başa düşülür?
11.
Mifoloji m
əkan, yoxsa mifoloji zaman konkretdir?
12.
Mifoloji şüurun yaranmasının başlıca səbəbi nədir?
13.
Mifoloji şüurda xaotik anlayış termininin mənasını izah edin.
14.
Mifoloji şüurun tarixi şüura keçməsi nə ilə nəticələnmişdir?
15.
Mifl
ə folklorun əlaqəsi nədədir və hansı folklor janrlarının
formalaşmasında miflərin mühüm rolu olmuşdur?
16.
Mifl
ərin təsnifində hansı təsnifat daha geniş yayılmışdır?
17.
Mifoloji m
əktəbin mifologiya və folklorşünaslıq elmlərinin
inkişafında nə kimi rolu olmuşdur?
18.
Mifoloji düşüncə sisteminin əsasını hansı miflər təşkil edir?
19.
Kainatın kosmik modeli neçə ölçülüdür və bu ölçülərin
mahiyy
ətini necə səciyyələndirmək olar?
Avtandil Ağbaba
13
20.
Kosmoqonik mifl
ərdə dünyanın və insanın əmələ gəlməsi öz
əksini necə tapmışdır?
21.
Etnoqonik mifl
ər nədir? Etnoqonik mətnlərdə insan və ya onun
cütünün yaranmasında hansı qüvvələr iştirak edir?
22.
Mifoloji m
ətnlərdə bacı və qardaşın evlənməsi sujeti nə ilə
bağlıdır?
23.
Güclü yağış (daşqın) mifləri haqqında hansı fikirlər mövcuddur?
24.
T
əqvim miflərini necə səciyyələndirmək olar?
25.
Hansı motivlər bu miflərdə başlıca yer tutur?
26.
T
əqvim miflərinin yaranma səbəblərini necə izah etmək olar?
Ədəbiyyat
1.
Az
ərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, I cild. Bakı, Elm,
2004,s
əh.37-66.
2.
Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. Bakı,
Maarif,1992.
3.
N
əbiyev A. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. I hissə, Bakı, “Turan
N
əşrlər Evi”, 2002. səh.113-216.
4.
Şükürov A. Mifologiya. I kitab. Bakı, Elm, 1995.
5.
V
əliyev V. Azərbaycan folkloru. Bakı, Maarif, 1985.
Mifoloji m
ətnlər
1.
Dünya xalqlarının əfsanələri. Bakı, Gənclik, 1990.
2.
Düny
a xalqlarının nağılları. Bakı, Gənclik, 1990.
3.
Q
ədim Şərq ədəbiyyatı. (tərcümə edənlər: İ.Vəliyev, N.Səfərov,
E.Ağaoğlu) Bakı, “Azərbaycan Ensiklopediyası” NDB, 1999.
4.
Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Москва,
Советская энциклопедия, 1987-1988.
5.
Мифологический
словарь.
Москва,
Советская
энциклопедия, 1991.
Dostları ilə paylaş: |