Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
246 
№11.  TOZ-8  tüfəngi  6  əsas  hissədən  ibarətdir:  lülə,  lülənin 
dəmir örtüyü, atım mexanizmi, arxa qapaq, nişanalma qurğusu, çax-
maq. 
№12. V = 600 : 2 = 300 m/san. 
№13.  1  kqQ/sm
2 
ifadəsi  “1  sm
2 
sahəyə  1  kq-lıq  qüvvə  təsir 
edir” deməkdir. Bu, təzyiqin ölçü vahididir. 
№14. 1 kqQ/sm
2 
= 0,1 MPa. Çünki, 
1 kqQ/sm
2 
= 9,8 n/10
-4
 m
2
=10
5
 n/m
2
 =10
5
 Pa =0,1 MPa 
№15.
 
Tətik çəkildikdən  sonra  güllənin  lülədən çıxması  0,001 
–  0,06  s  müddətə  başa  gəlir.  Bu  proses  belə  olur:  tətik  çəkiləndə 
zərbə mexanizmi patronun kapsuluna dəyir. Bu vaxt kapsulda qığıl-
cım yaranır və patronun daxilindəki barıt alışır, ani zamanda yüksək 
təzyiqli  yanmış qaynar qaz  əmələ gəlir. Bu yüksək təzyiq patronun 
bütün  divarlarına,  o  cümlədən,  onun  başında  yerləşən  gülləyə  çox 
böyük təzyiq göstərir. Bu təzyiq təxminən 250-500 kqQ/sm
2 
-ə  bə-
rabər olur və onun təsiri altında güllə patrondan ayrılır, lülə boyunca 
istiqamət alır. 
№16. Güllə patrondan 250-500 kqQ/sm
2 
təzyiq hesabına ayrı-
lır. 1 kqQ/sm
2 
=0,1MPa olduğundan, yanma kamerasında təzyiq 25-
50 MPa-dır. 
№17.  Güllə  patrondan  ayrılaraq  4-6  sm  yol  getdikdə  qazın 
təzyiqi  ən böyük qiymət alır və  2800  kqQ/sm
2 
-ə  çatır. Sonra güllə 
sürətlə  irəliyə  hərəkət  etməyə  və  qazın  yerləşdiyi  fəzanın  həcmi 
böyüməyə  başlayır.  Bununla  da,  qazın  təzyiqi  kəskin  aşağı  düşür
  . 
Güllə lülədən çıxan anda qazın təzyiqi 300 – 900 kqQ/sm
2 
olur. 
№18. Lülədən çıxan anda gülləyə təsir edən qazın təzyiqi orta 
hesabla  550  kqQ/sm
2
-dirsə,  onda  qazın  təzyiqi  öz  maksumum 
qiymətindən 2250 kqQ/sm
2 
aşağı düşmüş olur (2800 – 550 = 2250 
kqQ/sm
2 
).  Bu  maksumum  təzyiqin  x  = 
2800
100
2250

=  80%-ni  təşkil 
edir.  Deməli,  lülədən  çıxan  zaman  gülləyə  təsir  göstərən  qaz  öz 
maksumum təzyiqindən 80,0 % aşağı düşür. 
№19-20. 6-8 siniflərin fizika dərsliyindəki uyğun mövzuların 
mətninə əsaslanılaraq həll edilir. 

---

 
247 
№21. Silahın geritəpməsi sürətin və enerjinin qiyməti ilə xa-
rakterizə olunur. Güllənin çəkisi silahın çəkisindən neçə dəfə kiçik-
dirsə, silahın geritəpmə sürəti də onun başlanğıc sürətindən bir o qə-
dər  dəfə  kiçikdir.  Əgər  güllənin  çəkisini  P
1
,  silahın  çəkisini  P  ilə, 
güllənin  başlanğıc  sürətini  isə  V
0
  ilə  göstərsək,  onda  silahın  geri-
təpmə sürətini V = V
0
P/P
1
 düsturu ilə ifadə etmək olar. 
№22.  Kalaşnikov  avtomatında  geritəpmə  enerjisi  2  kqQ/m
2
 
(19,6 c)-dan çox ola bilmir. Bundan isə atəş açan əsgərin çiyninə zə-
rər toxunmur. 
№23. Kalaşnikov avtomatının başlanğıc sürətini V
0
 ilə, güllə-
nin qalxacağı hündürlüyü isə h ilə işarə edək. Məlumdur ki, Kalaş-
nikov avtomatında güllənin başlanğıc sürəti 715 m/san-dir. Hesabla-
ma  başlanğıcı  olaraq  güllənin  atıldığı  nöqtəni,  yəni  lülənin  uc 
nöqtəsini  götürək.  Həmin  nöqtədə  güllənin  potensial  enerjisi  sıfra, 
kinetik  enerjisi  isə 
2
mV
2
0
 -yə  (m  –  güllənin  kütləsidir)  bərabərdir. 
Deməli,  güllənin  tam  enerjisi  E  =  O  + 
2
mV
2
0
 = 
2
mV
2
0
 -yə  bərabər-
dir.  Yuxarı  atıldığı  h  hündürlükdəki  nöqtədə  güllənin  potensial 
enerjisi  m g

h-a  bərabərdir.  Fizikada  tam  enerjinin  saxlanması 
qanununa görə 
h
g
m
 = 
2
mV
2
0
;   h = 
g
2
V
2
0
  
g = 9,8 m /san
2
 və V
0
 = 715 m /san olduğundan 
 
h = 
km
 
26
26083
19,6
511225
9,8
2
715
2




 
 
№24.  Çalışmanın  həllindəki  mühakimələr  23-cü  çalışmadakı 
mühakimələrə oxşar aparılır. 
Burada V
o
= 745m/san-dir. Onda 

---

 
248 
H = 
km
 
28
19,6
555025
19,6
2
745
2g
2
0
V



 
№25. V
o 
= 280 m/san 
           K
h 
= П 
           H = ? 
Enerjinin  saxlanma  qanununa 
görə (35-ci şəkil) E=K+П. Şərtə görə, 
K=П olduğundan 
E = П + П = 2П = 2 mgh;    
E = 
2
mV
2
0
 
 
 
Onda, 
2mgh
2
mV
2
0

; h =
2000m.
10
4
78400
4g
V
2
0



 
№26. Çalışma 8-ci sinif fizika kursunda verilmiş (səh.140) 
y = ax
2 
+ bx; 
α
cos
2V
g
a
2
2
0

; b = tg

 
düsturuna əsaslanmaqla həll olunur. 
№27. Çalışmanın həllində 26№-li çalışmadakı düsturdan isti-
fadə etmək lazımdır: 
a = 
40
4
1
511225
2
9,8
α
cos
2V
g
2
2
0




 
b = tg 60
o 
=
3;  y = 40x
2 
+ 
3
x 
№28. Havada uçarkən gülləyə iki qüvvə - ağırlıq və havanın 
müqavimət qüvvələri təsir edir. 
№29-32. VIII sinfin “Fizika” dərsliyinin 135, 137-ci səhifələ-
rindən istifadə etməklə həll olunur. 
№33. Havanın müqavimət qüvvəsinin nəzərə alınması şərti ilə 
güllə  üfüqi  istiqamətlə  35
0
-li  bucaq  altında  atıldıqda  ən  uzaq 
məsafəyə  düşür  (bax:  58,  s.123).  Havanın  müqaviməti  nəzərə 
Şəkil 35. 
h 

---