MÖVZUYA AİD SUALLAR
1. Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin əsas ele-
mentlərini açıqlayın.
2. Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş kapitaüst ölkələrinin
iqtisadi yüksəlişinin mənbə və amillərinİ səciyyələndirin.
3. XDC-XX əsrlərdə qərb ölkələrinin iqtisadi inkişafı-
nın əsas xüsusiyyətlərini göstərin.
4. Dünya iqtisadiyyatmda liderlik edən ölkələrin
mövqelərini təhlil edin.
5. Təsərrüfatçılıq mexanizmi modellərinin səciyyəvi
cəhətlərinİ ölkələr qrupuna və ayrı-ayn ölkələrə tətbiqən
açıqlayın.
İQTİSADİYYATINDA YERİ
18.1. Xarici ticarət haqqında nəz^ri baxışlar
Biz xarici ticarət haqqında fikir söyləyəndə beynəl-
xalq tİcarət nəzəriyyələrinə istinad edirik. Beləki nisbi üs-
tünlüklər nəzəriyyəsi ilə əlaqəsi olmayıb, onn tamamla-
yan beynəlxalq ticarət nəzəriyyələri mövcuddur.
Bu baxımdan amerikalı iqtisadçı Pol Kruqmanm
miqyas effekti nəzəriyyəsi (inhisarçılıq rəqabəti əsasında
beynəlxalq ticarət nəzəriyyəsi) paylarma eyni istehsal
amilləri düşən ölkələr arasmda ticarətin nəyə görə möv-
cudluğunu izah edir.
Həmçinin Beynəlxalq ticarətin standart modeli deyi-
lən modeli işləyib hazırlayan ingilis iqtisadçıları Edjuort
və M arşall, eləcə də avstriya əsilli amerikalı İqtisadçı
Rikardonun, Xekşer-Olinin nəzəriyyələrini bir Ölkənin bu
və ya digər malda, yaxud mallar qrupunda tam ixtisaslaş-
masının xarakterik olmadığı daha ümumi mənzərənin adi
hallan sayırdılar,
Belə ifadə etsək ölkələr arasında mallar və xidmətlərlə
tİcarət səbəblərini izah edən əsas nəzəriyyələr təkcə bun-
lar deyildir. Əsası A.Smİt tərəfindən qoyulan müasir döv-
rədək bütövlükdə dünya iqtisad elmində beynəlxalq tica-
rətin hərəkətində fritredçilik və proteksionizm mühum
rol oynamışdır.
Ümumdünya tarixi təcrübə göstərir ki, A.Smitin,
D.Rikardonun və P.Samuelsonun ideya və fikirləri üst-
üstə düşərək - onlar «azad və ya daha azad ticarət»in
maneəsiz həyata keçirilməsi nəzəriyyəsini irəli sürmüşlər.
Müasir keçid mərhələsində bütün dünya ölkələri tica-
rət əlaqələrini zamanın tələbləri səviyyəsində qurmağa
çalışırlar.
Bu baxmıdan Azərbaycan Respublikası 18 okyabr
1991-ci ildə öz müstəqilliyini əldə etdikdən sonra bütün
sahələrdə olduğu kimi xarici iqtisadi siyasətın əsas İstiqa-
məti olan - beynəlxalq ticarət-iqtısadi əlaqəbrin qurul-
ması və beynəlxalq regional ticarət münasibətlərinin
formalaşması mühüm rol oynadı.
- İlk növbədə MDB dövlətləri ilə əməkdaşlıq müna-
sibətlərinin qurulması;
- tqtisadi Əməkdaşhq Təşkilatma üzv olan dövlətlərlə -
Türkiyə və İran İslam Respublikası ilə qarşılıqh əmək-
daşlıq;
- Ən başlıcası isə Avropa Şurası ölkələri ilə əməkdaş-
hq;
- Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) ilə həmçinin bu
sahədə (transatlantik) azad ticarət zonasının yaradılması,
tədrİclə onlarla birbaşa əməkdaşlıq və b.
18.2. İdxal va ixracın dinamikası
Azərbaycamn 1991-2004-cü illərdə idxal və ixracın
dinam itasına nəzər salanda məlum olur ki, Ölkə artıq
dünya ticarət meridianında geniş addımlayu:, Əgər illər
üzrə 1991-ci ildə ümumi dö\riyyə 4002234,3 min ABŞ
dollan olmuşdursa, bu rəqəm 2004-cü ildə 7131310,9 min
ABŞ dolları təşkil etmişdir. 1991-ci ildə idxal 1881266,2
min ABŞ dollan olduğu halda bu göstərici 2004-cü ildə
3515861.1 min ABŞ dolları olmxışdur. İxrac idxaldan da-
ha yüksək göstəriciyə malikdir. Beləki, 1991-ci ildə ixrac
2120968.1 min ABŞ dolları idisə həmin göstərici 2004-cü
ildə 3615449,8 min ABŞ dollan təşkil etmişdir (Cədvəl 7).
Cədvəl 7.
A zə rb a y c a m n
1991
-
2004
-cü illərdə id x a l və ixractn
d in a m ik a sı və z ö stə ric ilə ri ( m in A B $ d o lla r ı)
İllər
Years
Dövriyyə
Turnover
tdxal
İmports
Ixrac
Exports
Saldo
Balans
1991
4002234,3
1881266,2
2120968,1
239701,9
1992
2423835,0
939862,0
1483973,0
544111,0
1993
1353467,1
628806,0
724661,1
95855,1
1994
1430644,7
777910,5
652734,2
-125176,3
1995
1304856,5
667657,2
637199,3
-30457,9
1996
1591881,8
960636,3
631245,5
-329390,8
1997
1575652,9
794343,2
781309,7
-13033,5
1998
1682647,9
1076497,4
606150,5
-470346,9
1999
1965552,4
1035888,8
929663,6
-106225,2
2000
2917291,1
1172071,2
1745219,9 h 573148,7
2001
3745313,5
1431107,4 r“2314206,1
883098,7
2002
3832883,7
1665484,0
2167399,7
501915,7
2003
5216558,9
r2626181,l
2590377,8
-35803,3
2004
7131310,9
3515861,1 j 3615449,8
99588,7
Dostları ilə paylaş: |
