229
83. Katib Çələbi. Cahannuma, səh. 392.
84. Məhəmməd bin Cərir. Təbəri. Tarix əl-risəl vəl-müluk Əbülqasim
Payəndənin ərəb dilindən fars dilinə tərcüməsi, Tehran, 1354 Ģ., XIV cild, səh.
6010-6011.
85. «Əfzəl-ət-təvarix», vər. 143b.
86. Nizaməddin ġami. Zəfərnamə, Praqa, 1937, səh. 155; А. М. Беленицкий.
О появлении... səh. 24.
87. А. М. Беленицкий. О появлении... səh. 26.
88. «Fütuhate-Ģahi», vər. 1036. «həbib-üs-ciyər», IV cild, səh. 476
89. А. М. Беленицкий. О появлении... сэЬ. 24-25.
90. «Bürhane-qate», səh. 152.
91. Nizaməddin ġami. Zəfərnamə, II cild, səh. 101.
92. А. М. Беленицкий. О появлении... səh. 31.
93. «Təkmilət-ül-əxbar», vər. 250a.
94. «Əhsən-ət-təvarix», Seddon nəĢri, Tehran, səh. 214; «Xülasət-ət-
təvarix», Berlin nüsxəsi, vər. 91».
95. «Əfzəl-ət-təvarix», vər. 78.
96. «Rovzət-üs-səfəviyyə», vər. 744.
97. «Xülasət-ət-təvarix», Berlin nüsxəsi, vər. 370b.
98. Yenə orada, vər. 3876.
99. «Əfzəl-ət-təvarix», vər. 148a.
100. «Bürhane-qate», səh. 157. 101. Yenə orada.
102. «Xülasət-ət-təvarix», Berlin nüsxəsi, vər. 34a. Tehran nüsxəsi, vər. 44
103. ġarden, II cild, səh. 420.
104. «Mirat-ül-boldane Naseri», I cild, səh. 360.
105. Məhəmmədtağı. Gənce daneĢ, Tehran, 1305 hicri (1888), səh. 195
106. Əbülqasim Tahiri. Tarix-i siyasi və ictimai-ye Ġran, səh. 166-167, 310;
Xanbaba Bəyani. Moərrefi-ye yek nosxe-ye xətti. Məcəlle-ye «Bərrəsiha-ye
tarixi», 1350, № 6, səh. 143, 145; yenə onun. Tarix-i nizami-ye Ġran dər
dovre-ye Səfəviyye. Tehran, 1353 Ģ.. səh. 175.
107. V. Minorsky. Persian in AD 1478-1490, pp. 88-89, 116
108. Yenə orada, səh. 51, 88-89.
109. «Əhsən-ət-təvarix», (Seddon nəĢri), səh. 39.
110. «Tarix-i Diyarbəkriyyə», II cild, səh. 464.
111. Barbaro. Səfərnameha-ye veneziyan dər Ġran, səh. 48; Katerino Zeno.
Səfərnameha-ye veneziyan dər Ġran, səh. 215, 236; Ancolello Səfərnameha-ye
veneziyan dər Ġran, səh. 278; Həsən Cavadi. Ġran əz dide-ye veneziyan
«Bərrəsiha-ye tarixi», jurnalı, № 6. 1352 Ģ., səh. 97-98.
112. Anonim Venetsiya taciri. Səfərnameha-ye veneziyan dər Ġran, səh. 365-
366.
113. «Əhsən-ət-təvarix», Ə. Nəvainin nəĢri, səh. 577.
230
114. Anonim Venetsiya taciri. «Səfərnameha-ye veneziyan dər Ġran», səh.
365-366.
115. Yenə orada.
116. «Azərbaycan tarixi» (üç cilddə), I cild, səh. 249; И. П. Петрушевский.
Азербайджан в XVI-XVII веках. ССИА, вып. I, Баку, 1949, стр. 241;. О. А.
Эфендиeв. Göstərilən əsəri, səh. 117-118, 138; yenə onun. Avtoref, dokt.diss.
28 - M. X. Heydərov. Göstərilən əsəri, səh. 80.
117. Əbülqasim Tahiri. Göstərilən əsəri, səh. 166-167.
118. М. X. Гейдаров. О времени появления производства огнестрельного
оружия в Азербайджане. Тезисы секционных докладов V Закавказской
конференции по истории науки, Баку, 1977, стр. 107.
Qeyd: Ġran alimi Xanbaba Bəyani 1974-cü ildə Tehranda nəĢr etdirdiyi «Tarix-i
nizami-ye Ġran dər dovre-ye Səfəviyyə» adlı əsərində Bayəndərilər dövründə
top və tüfəngdən istifadə edildiyini qeyd etmiĢ və yazmıĢdır ki, hətta ġeyx
Heydərin qoĢunu ilə ġirvanĢahlar arasındakı vuruĢmada top və tüfəngdən
istifado edilmiĢdir. Lakin Səfəvilərin hakimiyyəti dövründə bu silahlar aradan
çıxdı. Bu, Venetsiya ilə diplomatik əlaqələrin kəsilməsi ilə əlaqədar idi, Bax;
həmin kitab, səh. 299.
119. Anonim Venetsiya taciri. Səfərnameha-ye veneziyan dər Ġran, səh. 376.
120. Cunabadi. Rovzət-üs-Səfəviyyə, vər. 716.
121. Qumbaraatan alətin biri Sultan Yaqub dövründə tökülmüĢdü.
122. Anonim Venetsiya taciri. «Səfərnameha-ye veneziyan dər Ġran», səh. 366.
123. Yenə orada, səh. 429.
124. Ġbrahim Əmini. Fütuhate Ģahi, AEATĠEA, inv. № 4105, II cild, vər. 55 a.
125. «Əhsən-ət-təvarix» (Seddon nəĢri), səh. 78-79. Həm də bax: «Tarix-i
aləm aray-i Abbasi», I cild, səh. 30.
126. Anonim Venetsiya taciri. Səfərnameha-ye veneziyan dər Ġran, səh. 376-
377.
127. «Əhsən-ət-təvarix» (Seddon nəĢri), səh. 109.
128. Yenə orada, səh. 139-140.
129. Yenə orada, səh. 144-145.
130. Don Juan yazır ki, pusquda durub vuruĢmaq sufilərin adəti əksinə idi.
Buna görə də indiyədək Ġranda müharibə üsulu təkbətək vuruĢdan ibarət
olmuĢdur. QızılbaĢlar topxananı ehtiyat saxlayır və ya gizlədirdilər. Bax:
«Donjuane-Ġrani», səh. 73-74.
131. Həmin fərman və rəsmi məktub hazırda Venetsiya Ģəhərində mühafizə
olunur. Bax: «Əsnade mərbut be rəvabete tarixi-ye Ġran və comhuri-ye Veniz
əz dovre-ye Elxanan ta əsre Səfəvi». «Fohreste nomayeĢqah». Cəmavəri Ģode
be vəsile-ye əsnade Ģəhre Veniz və ketabxane-ye Melli-ye Marsana, Tehran,
1352 Ģ., səh. 20.
132. Qumi. Xülasət-ət-təvarix, Berlin nüsxəsi, vər. 88a-6-91.a-b.
231
133. «Əhsən-ət-təvarix» (Seddon nəĢri), səh. 216.
134. «Əfzəl-ət-təvarix», vər. 36.
135. Bax: ġah Təhmasibin oğlu Sultan Məhəmməd Mirzəyə yazdığı
fəthnamənin mətni. Həmin yazıda ġah Təhmasib Heydərbəyi «Heydərbəy
Təbrizi ənis-üd-dövlə» adlandırmıĢdır. «Əfzəl-ət-təvarix», vər. 153a.
136. «Əhsən-ət-təvarix» (Seddon nəĢri), səh. 251; «Əfzəl-ət-təvarix», vər. 78 a.
137. «Əhsən-ət-təvarix» (Seddon nəĢri), səh. 251.
138. Usta ġeyxi TopçubaĢı Təbrizinin oğlu Heydərbəy toptökmə sənətində
mahir olduğu üçün I ġah Təhmasib ona ənis (yoldaĢ, yaxın adam - S. O.)
yaxud Ənis-üd-dövlə ləqəbi vermiĢdir. Lakin saray çəkiĢmələrinin qurbanı olan
Heydərbəy 1555-ci ildə ġah Təhmasibin əmrilə Təbriz qazisi Müsafirlə birlikdə
tutulub Ələmut qalasındakı zindana göndərilir və bir müddətdən sonra orada
həlak olur. Bax: «Xülasət-ət-təvarix», Berlin nüsxəsi, vər. 196-197; ġərəfxan
Bidlisi. ġərəfnamə, II cild, səh. 210.
139. Toplardan bir qayda olaraq metal güllələr deyil, daĢ atırdılar. Hətta XV
əsrin sonlarında Avropada inkiĢaf etmiĢ dövlətlərdən biri olan Venetsiyada
toplardan daĢ atırdılar. DaĢların ağırlığı beĢ batmandan 50 batmana qədər idi.
Bax: «Əhsən-ət-təvarix» (Seddon nəĢri),. səh. 39. Azərbaycan və Ġranda isə
XVII əsrdə belə topların gülləsi daĢdan olmuĢdur.
140. «Xülasət-ət-təvarix», Berlin nüsxəsi, vər. 3426.
Qeyd: Dörd min batman mis Sultan Məhəmmədin əmrilə Təbriz əhalisindən və
qızılbaĢ qoĢunundan toplanmıĢdı. Orucbəy Bayat hazırlanmıĢ topları belə təsvir
edir: «Ġki iri topun hər birinin lüləsinin ağzı 5 yard idi. Bu toplar olduqca ağır
idi. Ġranda heç vaxt bu cür toplar görünməmiĢdi». Bax: «Donjuane-Ġrani», səh.
222-223. «Xülasət-ət-təvarix», Berlin nüsxəsi, vər. 4136.
141. «Xülasət-ət-təvarix», (Berlin nüsxəsi), vər. 3426; «Tarix-i aləm
aray-i Abbasi», I cild, səh. 318-319.
142. «ġərəfnamə», II cild, səh. 281; «Tarix-i aləm aray-i Abbasi», I cild,
səh.319.
143. Münəccim Yəzdi. Tarix-i Abbasi; vər. 251 a,; «Tarix-i aləm aray-i
Abbasi», II cild, səh. 733, 737, 746.
144. Məhəmməd Yusif Qəzvini. Xolde Bərin, vər. 98-99, 102.
145. «Tarix-i aləm aray-i Abbasi», II cild, səh. 645-646, 652, 746.
146. Yenə orada, səh. 681, 695.
147. Yenə orada.
148. Yenə orada.
149. Yenə orada, səh. 710, 714.
150. «Tarix-i Abbasi», vər. 207a; «Tarix-i aləm aray-i Abbasi», II cild. səh.
797, 799.
151. «Tarix-i Abbasi», vər. 3206.
Dostları ilə paylaş: |