190
idarə olunmasını öz əllərində saxlaya bilmiĢlər. Təbriz əhalisi sinfi mübarizənin
elliklə Ģəhəri tərk etmək kimi geniĢ yayılmıĢ formasından da istifadə etmiĢdi.
Təbriz əhalisinin xarici istilaçılara qarĢı mübarizə tarixi göstərir ki,
yerli feodallar öz var-dövlətlərini qoruyub saxlamaq məqsədilə iĢğalçılarla
saziĢə girib xalq kütlələrinə xəyanət etdikləri təqdirdə, Ģəhər əhalisinin aĢağı
təbəqələri mübarizəni həm də yerli feodallara qarĢı yönəldirdilər.
6) Təbrizin iqtisadi-ictimai inkiĢafı ilə əlaqədar onun mədəniyyəti də
xeyli inkiĢaf etmiĢdir. Təbriz mədəniyyəti Ġran və ona qonĢu olan ölkələrin
mədəniyyətinin inkiĢafında mühüm rol oynamıĢdı. Ümumiyyətlə, XV-XVII
əsrlərdə Təbriz, Azərbaycan, eləcə də bir sıra Yaxın ġərq ölkələri arasında
memarlıq, xəttatlıq, təsviri sənət, musiqi və poeziyanın mərkəzi olmuĢdur.
Təbabət, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya, tarixĢünaslıq, ədəbiyyat sahəsində
Təbrizdə bir çox alimlər yetiĢmiĢ və fəaliyyət göstərmiĢdir. Bir sözlə, bu
sahədə təkcə Ġran üçün deyil, Yaxın ġərq üçün də mütəxəssislər
hazırlanmasında Təbriz mərkəz olmaqla Azərbaycanın böyük və həlledici rolu
olmuĢdur.
Yuxarıda göstərilənlərə əsaslanaraq belə qənaətə gəlmək mümkündür
ki, Azərbaycanın qədim Ģəhəri sayılan Təbriz orta əsrlər dövründə Yaxın və
Orta ġərqin ən mühüm iqtisadi siyasi və mədəni mərkəzlərindən biri olmuĢdur.
191
ĠQTĠBASLAR, ġƏRHLƏR VƏ ƏLAVƏLƏR
GĠRĠġ
1. V. Ġ. Lenin. Əsərləri, 21-ci cild, IV nəĢri, Bakı, 1951, səh. 45-46.
2. Bastani Parizi. Siyasət və eqtesade əsre-Səfəvi, Tehran, 1348, Ģəmsi, səh. 2
(sonralar: Bastani Parizi. Göstərilən əsəri).
3. Məhəmməd Həsən xan Səniüddövlə. Mirat-ül-boldane Naseri, I cild, Tehran,
1294 hicri (1877) (sonralar: Mirat-ül-boldane Naseri).
4. Nadir Mirzə. Tarix və coğrafi-ye dar-üs-səltəne-ye Təbriz, Tehran, 1323 hicri
(sonralar: Nadir Mirzə. Göstərilən əsəri).
5. V. F. Minorski. Tarix-i Təbriz. Tərcome və təhĢiye-ye Əbdüləli Karəng
Tehran, 1337 Ģəmsi (sonralar: V. Minorski. Tarix-i Təbriz).
6. И. П. . Восстание ремесленпиков и городскои бедноты в Тебризе в
1571-1573 гг. ССИА, вып. I, Баку, 1949, сəһ. 214 (sonralar: И. П. .
Восстзние).
7. ġəfi Cəvadi. Təbriz və piramune an. Təbriz, 1350 Ģ. (1971) (sonralar: ġəfi
Cəvadi. Göstərilən əsəri).
8. Məhəmməd Cavad MəĢkur. Tarix-i Təbriz ta payane qərne nohhome hicri,
Tehran, 1352 Ģ. (1973), (sonralar: MəĢkur. Tarix-i Təbriz).
9. Məhəmməd Cavad MəĢkur. Tarix-i Təbriz, səh. 184-187.
10. V. Ġ. Lenin. Əsərləri, 35-ci cild, (IV nəĢri), Bakı, 1952, səh. 232.
Birinci fəsil
1. Əbu-l Abbas Əhməd ibn Yəhya ibn Cabir əl-Bəlazuri. Kitab-i fütuh əl-
boldan, IV cild, Beyrut, 1951, səh. 462; həmçinin bax: əl-Bəlazuri. Fütuh əl-
boldan, bəxĢe mərbut be Ġran. AzərtaĢ AzərnuĢun ərəb dilindən fars dilinə
tərcüməsi, Tehran, 1346, Ģəmsi, səh. 169. (sonralar: «Fütuh əl-boldan», ərəbcə,
farsca).
2. «Müxtəsər-i kitab əl-boldan, təlife Əbubəkr Əhməd ibn Ġshaq ibn əl-Fəqih əl-
Həmədani» (ibn Fəqih), Leyden, 1302 hicri, səh. 284-285, (sonralar: Ġbn Fəqih.
Göstərilən əsəri).
3. Əbülqasim Übeydullah ibn Abdullah ibn Xordadbeh (ibn Xordadbeh). Kitab
əl- məsalik vəl-məmalik, Leyden, 1889, V cild, səh. 119. Qeyd: Ġbn Xordadbeh
təqribən 912-913-cü illərdə vəfat etmiĢdir (sonralar: ibn Xordadbeh); həmçinin
bax: Əbülqasim ibn Hövqəl. Surət əl-ərz. Cəfər ġearın ərəb dilindən fars dilinə
tərcüməsi, Tehran, 1966, səh. 84 (sonralar: «surət-əl-ərz», farsca,).
4. «Kitab təcarib-ül-üməm və təqaib-ül-hüməm». Əl-Əbu Əli bin Məhəmməd
əl-məruf be ibn Miskəveyh, IV hissə, 1332 hicri (1917), səh. 68. .
192
5. ġəmsəddin Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Əhməd ibn Əbubəkr əl-
Müqəddəsi (946/47-1000-ci illər). «Əhsən ət-təqasim fi mərifət əl-əqalim», II
nəĢri, Bril, 1906, səh. 378 (sonralar: əl-Müqəddəsi).
6. Əbu Məhəmməd əl-Qasim bin Əli əl-həriri. Məqamat əl-həriri, Qahirə,
səh. 438-450 (sonralar: «Məqamat əl-həriri»).
7. Ġbn Hovqəl. Göstərilən əsəri, səh. 82; Əbu Abdullah Məhəmməd ibn
Məhəmməd ibn Ġdris əl-Ġdrisi, (1100-1165), «Nüzhət əl-muĢtaq fizikr ül-əmsar
vəl-əqtar vəl-boldan vəl-cəzər vəl-mədayin vəl-afaq», səh. 238 (sonralar: əl-
Ġdrisi. Göstərilən əsəri).
8. Yaqut ibn Abdullah ər-Rumi əl-Həməvi (1179-1229). Möcəm əl-bolddan, I
cild, Tehran, 1965 (ərəbcə), səh. 832 (sonralar: Yaqut Həməvi).
9. ġəhabəddin Məhəmməd ibn Əli ibn Məhəmməd əl-MünĢi ən-Nəsəvi h. 647
(1249)-ci ildə vəfat etmiĢdir «Sirat əs-sultan Cəlaləddin Mənkburni» əsəri
XIII əsrdə ərəb dilindən fars dilinə tərcümə edilmiĢ nüsxəsi 1965-ci ildə
Tehranda Mustaba Minəvi tərəfindən nəĢr edilmiĢdir. Bax: Sirati Cəlaləddin
Mənkburni, Tehran, 1344 Ģ. 1945-ci ildə isə ərəb dilindən fars dilinə tərcümə
edilərək Məhəmməd Əli Naseh tərəfindən nəĢr edilmiĢdir. Bax: «Sirati
Cəlaləddin ya tarix-i Cəlali», neqaĢte-ye Məhəmməd Zeydəri Nəsəvi, Tehran,
1324 Ģ. akad. Z. M. Bünyadov isə Nəsəvinin əsərini ərəb dilindən rus dilinə
çevirərək Ģərhlərlə 1973-cü ildə nəĢr etdirmiĢdir. Bax: Шихаб ад-Дин
Мухаммад ан-Насави. Жизнеописание султана Джалал ад-дина
Манкбурны. Пер. с араб., предисл., коммeнт., прим. и указ. З. М.
Буниятова. Баку, из-во «Элм», 1973, (fars dilinə tərcüməsindən istifadə
etmiĢnk).
10. «Kitab-i asar əl-bilad və əxbar əl-ibad». Təsnife əl-humam əl-alim
Zəkəriyyə ibn Məhəmməd ibn Mahmud əl-Qəzvini. Veysbaden, 1967; həm də
bax: Д. З. Буниятов. Материалы из сочинений Закарий ал-Казвини об
Азербайджане. «Изв. АН Азерб. ССР, серия ИФП» 1976, №3, səһ. 45-56;
(sonralar: Zəkəriyyə Qəzvini. Asar əl-bilad).
Qeyd: ərəbdilli mənbələr haqqında ətraflı məlumat almaq üçün bax: З. М.
Буниятов. Обзор источников по истории Азербайджана. Источники
арабские. Баку, 1964. 1964.
21. «Rehlət ibn Bəttutə əl-musəmmat be töhfət-ül-nüzzar fi ğərayib-ül-əmsar
və əcayib-ül-əsar», I nəĢri, h. 1322, səh. 173-175; həmin əsər 1969-cu ildə ərəb
dilindən fars dilinə tərcümə edilərək nəĢr olunmuĢdur. Bax: Ġbn Bəttutə.
Səfərname. Tərcome-ye Məhəmməd Əli Movəhhed, Tehran, 1348 Ģ., səh. 235;
(sonralar: Ġbn Bəttutə).
12. «Hüdud əl-aləm men əl-məĢreq el-əl-məğreb». Be kuĢeĢ-e Mənuçöhr
Situde, Tehran, 1340 Ģ., (1961), səh. 158; (sonralar: «Hüdud əl-aləm»).
13. Naser Xosrov Qubadiyani. Səfərname. BekuĢeĢ-e Məhəmməd Dəbirsəyaqi,
Tehran, 1335 Ģ, II çapı; (sonralar: Naser Xosrov. Göstərilən əsəri).
Dostları ilə paylaş: |