Azərbaycan t a r ġ X ġ
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
86
Uzun Həsənin osmanlılara qarĢı apardığı mübarizən in tarixi əhəmiyyəti bundan ibarətdir ki, Osman lı qoĢunlarına ağır zərbə vu ruldu, onların Ģərqə doğru yürüĢlərinin qarĢısı alındı. 1471-c i ildə Ġosafat Ba rbaronun baĢçılığ ı ilə A zərbaycana yola düĢmüĢ Venetsiya səfarəti (elçilik heyəti) üç ildən sonra (1474-cü ilin əvvəllərində) Uzun Həsənin qərargahına gəlib çatdı. Lakin Uzun Həsən onu hörmətlə qarĢılamadı. Katerino Zeno vas itəsilə bağlanmıĢ müqavilə əsasında Venesiya Respublikası öz vədinə əməl etməmiĢdi və buna görə də Uzun Həsən Ġosafat Barbaro ilə y eni danıĢığa girmək istəməd i. Barbaronun nəticə əldə edə bilməd iyini anlayan Venetsiya senatı Ambroco Kontarinini fövqəladə səfir kimi Uzun Həsənin yanına yola saldı. Kontarinin heyəti Alman iya, PolĢa, Moskva dövlətləri və Krımdan keçərək beĢ ay yol qət etdikdən sonra, 1474-cü il avqustun 4-də Təbrizə çatdı. O, Təbrizə yetiĢərkən Uzun Həsənin oğlu Uğurlu Məhəmməd Ağqoyunlu dövlətinə qarĢı qiyam qaldırmıĢdı. Kontarini özünün "Səyahətnamə"sində yazmıĢdı: "Təbrizə yetiĢdikdən sonra bir karvansaraya düĢdük. Küçələrdə bərk çaxnaĢma vardı. Məlu m oldu ki, Uzun Həsənin oğlu Məhəmməd ġirazı tutub öz qayınanasına vermiĢ, Uzun Həsən də onu dəf etmək üçün ġiraz səmtinə qoĢun göndərmiĢdir. Uğurlu Məhəmməd in tərəfdarlarından biri ö z dəstəsi ilə Təbrizə qədər gələ bilmiĢdi. Təbrizdən hərəkət edib padĢah ordusu olan yerə getmək istədim. Lakin gördüm ki, bu ço x çətind ir. Ona görə də həmin karvansarada qalmağa məcbur oldum. Karvansara sahibi də müvəqqəti olaraq çıxmağımı məsləhət görmədi. Bu zaman Uzun Həsənin oğlanlarından biri (Maqsud bəy) min nəfər atlı ilə Təbrizə, atasının köməyinə gəldi. Mən də xeyli zəh mətdən sonra onunla görüĢə bildim və gətirdiyim hədiyyələri verdim. Uzun Həsənin yanına getmək üçün məni min ik vasitəsi ilə təmin etməsini ondan xahiĢ etdim. Maqsud bəy hədiyyələri qəbul etdi, lakin baĢqa sözlərimə əhəmiyyət vermədi. ġəhərin vəziy yəti çox p is idi. Maqsud bəy qoĢun hazırlamaq üçün camaatdan pul tələb edirdi. Lakin camaat onun bu tələbini rədd etdi və dükan-bazarı bağladı. Çö rək, su tapılmadı". 1474-cü il sentyabrın 5-də Venesiya Respublikası tə rəf indən Azərbaycana müəyyən tapĢırıqla göndərilmiĢ Bartolo meo Lio mpardo da Təbrizə gəldi. Kontarini Təbrizdə rast gəldiyi ağır vəziyyət haqqında topladığı mə lu matı Lio mpardo vasitəsilə Venesiyaya göndərdi. Sonra o, Uzun Həsənin olduğu Ġsfahan Ģəhərinə tərəf yollandı və ay yarımdan sonra oraya çatdı. O vaxtlar Barbaro da Ġsfahana gəlmiĢdi. Uzun Həsən 1474-cü il noyabrın 4-də Venesiya elçilərin in hər ikisini öz sarayına çağırdı və onları qəbul etdi. 87
Uzun Həsən Ağqoyunlu dövlətinə tabe edilmiĢ ucqar yerlərdə, xüsusilə Ġsfahanda yaranmıĢ qarıĢıqlığı aradan qaldırdıqdan sonra 1474-cü il noyabrın 25-də Azərbaycana qayıtdı. Venesiya səfirləri də onunla bərabər yola düĢdülər. 1475-c i il mayın 30-da Təbriz ya xınlığında boloniyalı Fiqaro Lodoviko adlı bir katolik rahibi Uzun Həsənin sarayına gəldi. Rah ib özünün Antioxiya baĢ ruhanisi olduğunu və Burqundiya hersoqluğu tərəfindən səfir kimi gəld iyini söylədi. Ertəsi gün Uzun Həsən Lodo-vikonu Kontarini və Barbaro ilə birlikdə öz yanına çağırdı. O, ö z məqsədini təfsilatı ilə Uzun Həsənə bildirdi və iki tərəf arasında baĢlanmıĢ danıĢıqlar müəyyən razılaĢ ma ilə bitdi. 1475-c i il iyunun 11-də Uzun Həsən Təbrizə gəldi. O, b ir neçə dəfə Venesiya və Burqundiya səfirlərin i qəbul etdi. Uzun Həsən osmanlılara qarĢı çıxıĢ etmək barədə onlarla danıĢıq apardı və baĢ verə biləcək Os manlı basqınlarından müdafiə üçün hazırlıq iĢləri görməyə baĢladı. Kontarin i yazır: "PadĢah səfir-rahibə Fransaya qayıtmasım təklif etdi. Qeyd etdi ki, mən ö z vədimə vəfa lıyam, osmanlılara qarĢı müharibə edəcəyəm və hazırda müharibə tədarükü ilə məĢğula m. Sonra isə mən i də öz yanına çağırıb dedi: " Venesiyaya qayıt və bu rahiblə birlikdə öz padĢahının nəzərinə çatdır ki, mən müharibəyə hazırlıq iĢləri ilə məĢğulam. O, müharibəni baĢlasın və bu haqda bütün xristian hakimlərinə xəbər versin..." Yola düĢməzdən bir gün əvvəl yenə də Uzun Həsənin sarayına getmiĢdik. Moskva dövləti tərəfindən də Uzun Həsənin yanına Marko Rosso adlı səfir gəlmiĢdi. Həmin gün padĢahın yanında iki nəfər yerli əyan var id i. PadĢah onların birini Moskvaya, digərini isə Bur-qundiyaya səfir göndərmək istəyirdi. PadĢah Burqundiya s əfirinə və mənə sözlərini xristian hakimlərinə yetirməyi tapĢırdı". Uzun Həsən Ağqoyunlu dövlətinin qərb sərhədlərində böyük müvəffəqiyyət əldə edə bilmədi, lakin Ģərq tərəfdə vəziyyəti yaxĢ ılaĢdırmağa nail oldu. O, Ġranda gedən feodal müharibəsindən məharətlə istifadə edərək, əvvəlcə CahanĢaha (1467), sonra isə Muğanda Teymuri Əbu Səidə (1469) qalib gəlmiĢ, nəticədə Xorasan, Gilan və Ma zandarandan baĢqa bütün Ġranı öz hakimiyyəti a ltında saxlaya bilmiĢdi. Sultan Əbu Səidin ölü mündən sonra Teymuri Ģahzadələri arasında taxt -tac uğrunda baĢlamıĢ mübarizədə Uzun Həsən ġahruxun varisi olan Yadigar Məhəmmədi müdafiə edirdi. O zaman Tey-murilərin əsas qüvvələri Xo rasanda idi, buna görə də Uzun Həsən buraya zərbə endirə bilmədi və Xorasan vilayəti Teymurilərin əlində qaldı.
Xorasanda Sultan Hüseyn Bayqara tərəfindən məğlub edilmiĢ Yadigar Məhəmməd Uzun Həsənə müraciət etdi və ondan kömək istədi. Bu xahiĢ müqabilində Uzun Həsən Xorasana böyük qüvvə göndərərək, onu yenidən Heratda taxta çıxardı. Lakin Ağqoyunlu qoĢunu Xorasandan qayıdan kimi Sultan Hüseyn Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|