238
ġah Abbas Osmanlı qoĢunu ilə əsas döyüĢə girməkdən çəkin miĢ və bu dəfə
də ənənəvi "yandırılmıĢ torpaq" üsuluna əl atmıĢdı. Murad paĢa Azərbaycana
uğursuz yürüĢü nəzərə alaraq danıĢıqlara baĢlamağa və 1555-ci il sülhünün
Ģərtlərinin bərpa edilməsinə razılıq verdi. Lakin 1611-ci ilin avqustunda baĢ vəzir
Murad paĢanın vəfat etməsi sülhün imzalan masını təxirə saldı. Səfəvi -Os manlı
sərhəd xətti məsələsi həll edilməmiĢ qaldı.
1612-c i ilin baharında uzun tərəddüddən sonra Os manlı sərdarı Nasux paĢa
sülh danıĢıqların ı bərpa etdi. DanıĢıq ları aparmaq üçün Ģahın səlahiyyətli
nümayəndəsi Qazi xan Sədr əl-Həsən çoxsaylı nü mayəndə heyətinin baĢında
qiymətli hədiyyələrlə Ġstanbula göndərildi. ġah ın elçi heyəti 1612-ci il oktyabrın
17-də Osman lı sultanı Əh məd tərəfındən qəbul olundu. ġah Abbasın təklif etdiyi
1555-c il il sülhünün Ģərtləri bərpa edildi. La kin Os manlı tərə fı bir sıra yeni Ģərtlər
irəli sürdü. Səfəvi sarayı osmanlılara ildə 200 tay ipək verməyi öhdəsinə götürdü.
Osmanlı tarixçisi Nəiman ın məlu matına görə, osmanlıların vacib Ģərtlərindən biri
də o idi ki, "rusların bu yerlərə yürüĢlərin in qarĢısını almaq məqsədilə onlar
tərəfındən tikilmiĢ Terek (Tarku ) qalasının dağıdılması barədə sultanın fərmanı
olarsa, onda Ģah bu iĢə maneçilik törətməsin". Belə bir Ģərti irəli sürən Osmanlı
dövləti Səfəv ilərlə Rusiya arasında mü mkün ittifaqın yaran masına mane o lmağa
çalıĢırdı.
Azərbaycanın osmanlılarla qərb və cənub-qərb sərhədlərin in müəyyən
edilməsi Çu xursəd hakimi Əmirgünə xan Qacara və Vanın Os manlı hakimi
Məhəmməd paĢaya tapĢırılmıĢdı.
Axıska qalasın ın Os manlı nəzarətində qalması (1555-ci il sülhünə görə
Səfəvilərin əlində idi), Səfəvi sarayı tərəfındən 200 tay ipəyin göndərilməməsi
1612-c i il sülhünün möhkə m olmadığ ını göstərdi.
ġah Abbasın Ön Qafqaz xalq larını itaətə gətirmək üçün böyük ordu ilə
Azərbaycanın Ģimal vilayətlərinə və Gü rcüstana 1613-cü ilin o ktyabrında təĢkil
etdiyi yürüĢ uğurla baĢa çatdı. Səfəv ilərin Cənubi Qafqazda möhkəmlən məsi
Osmanlı rəsmi dairələrini ciddi s urətdə narahat etməyə baĢladı. Su ltan Əh məd
1612-c i il müqaviləsinin Ģərtlə rin i poza raq, baĢ vəzir Qara Mehmed paĢanın 1616-
cı ilin yazında böyük ordu ilə qızılbaĢlara qarĢı yeni müharibəyə baĢlamasına əmr
verdi. Osman lı qoĢunu Ərzuru mdan Təbriz istiqamət ində yürüĢə baĢladı. Meh med
paĢanın 100 min lik ordusu 1616-cı ilin avqustunda Ġrəvan qalasını mühasirəyə aldı.
ġah Abbas qorçiləri, Xorasan dəstəsini, Ġsfahan tüfəngçilərini irəvanlıların
kö məyinə göndərdi. Bundan baĢqa, könüllülərdən xüsusi seçmə dəstə dü zəldild i.
ġah Abbas yenə də osmanlılarla həlledici döyüĢə girmək fıkrindən daĢınırdı.
Osmanlı qoĢununu mühasirəyə almağı, geriyə yolunu bağlamağ ı və hər vasitə ilə
239
qoĢuna ərzaq gətirilməsinə mane olmağı qərara aldı. QıĢın sərt keçməsi, epidemiya
və aclıq qələbəyə inamın ı itirmiĢ osmanlıları geri çəkilməyə vadar etdi. 1618-ci ilin
may ında Osman lı sultanı II Osman ın əmri ilə Xəlil paĢa Diyarbəkirdən
Azərbaycana doğru yenidən hərəkətə baĢladı. Onlarla birlikdə Türkiyə sultanının
vassalı II Canıbəy Gəray xan m baĢçılığı altında Krım tatarlarının 15 minlik qoĢunu
da hərəkət edirdi. Krım xan ının ordusu Osmanlı sultanının əmri ilə 1617 -ci ilin
noyabr ayında ġimali Qafqazdan Azərbaycana soxuldu, Gəncə və Naxçıvanı talan
edərək Xəlil paĢa ilə b irləĢdi. ġah Abbas Osmanlı ordusunun yaxınlaĢdığını nəzərə
alaraq Təbriz Ģəhərini, sonra isə Ərdəbili boĢaltdırdı. Müttəfıq lər Səfəvilərin əsas
qüvvəsinə zərbə vurmağa çalıĢırd ılar.
Səfəvilərlə Osman lı qoĢunu arasında həlledici döyüĢ 1618-ci il sentyabrın
10-da Sərab vilayətin in ƏrəĢtaban və Səkəmsaray qəsəbələri arasındakı düzənlikdə,
Sın ıq körpü adlı yerdə baĢ verdi. Osmanlı ordusu 15 min əsgər itirərək ağır
məğ lubiyyətə uğradı. DöyüĢdə Ərzuru m bəylərbəyi Həsən paĢa öldürüldü, Van
bəylərbəyi Mehmed paĢa və Krım xan ının baĢ vəziri M irzə bəy əsir alındı. Canıbəy
qaçaraq canını qurtardı.
Sərab yaxın lığındakı bu məğlubiyyətdən sonra Xəlil paĢa geri çəkilib sülh
danıĢıqlarına baĢladı. 1618-ci il sentyabrın 26-da Mərənddə Xəlil paĢa ilə ġah
Abbas arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Bu sülhün 1612-ci il Ġstanbul sülhündən
əsas fərqi Səfəvilərin ildə verəcəyi 200 tay ipək bacın 100 taya endirilməsi id i.
Osmanlı sultanı II Osman 1619-cu il sentyabrın 29-da Səfəv i-Osmanlı sülh
müqaviləsini təsdiq edərək Avropa səfərinə çıxd ı. 1618-ci il Səfəvi-Os manlı sülh
müqaviləsini ġah Abbas pozdu XVII əsrin 20-ci illərində Osman lı imperiyasında
hərc-mərcliyə baĢlandı. Ölkədə yeniçərlər ö zbaĢınalıq edir, sultanları
hakimiyyətdən devirir, baĢqası ilə əvəz edirdilər. Bundan istifadə edən ġah Abbas
1622-1623-cü illərdə Ġraqi Ərəbi-Bağdad, Kərbəla , Nəcəf Mosul və Kərkük
Ģəhərlərini ələ keçirdi. Az sonra isə, 1618-ci ilin sülhünə görə, osmanlılarda qalan
Axalsık qalası tutuldu.
Osmanlı sultanı IV Murad (1623-1640) itirilmiĢ torpaqlarla barıĢmayaraq
Hafız Əh məd paĢanı Diyarbəkirə hakim təyin etdi və zəbt olunmuĢ yerləri
Səfəvilərdən geri almaq barədə göstəriĢ verdi və 1624-1626-cı illər Bağdad uğrunda
Səfəvi-Os manlı müharibəsi I ġah Abbasın qələbəsi ilə baĢa çatdı. Hafız paĢanın
Səfəvi Ģahı ilə danıĢıqları bir nəticə vermədi. DanıĢıqlarda Osman lı ordusunun
Bağdad mühasirəsini dayandırması əvəzinə Ģahın Ģəhəri osmanlılara verəcəyi,
Kərbəla, Nəcəf və Hilləni ö z əlində saxlaması barədə razılıq alındı. Lakin
gözlənilmədən Hafız paĢanın Anadoluya geri çəkilməsi ilə danıĢıq lar yarımçıq