30
Cəlairilərin hakimiyyətini qəbul etmədilər. ġah ġüca 1376-cı ildə Cəlairi qoĢununu
məğ lubiyyətə uğratdı və Təbrizə daxil o ldu. Təbriz Ģəhəri 4 ay müddətində onun
əlində qaldı. Lakin ġah ġüca vaxtının ço x hissəsini eyĢ-iĢrətə sərf etdi, dövlət iĢləri
ilə məĢğul olmadı. 0, 1377-ci ildə Azərbaycana qayıtmıĢ Sultan Hüseynə qarĢı dura
bilməd i və ġiraza döndü. Ucanda keçirilmiĢ qurultayda Qaraqoyu nlu Bayram
Xacəyə və Qara Məhəmmədə qarĢı mübarizə aparmaq qərarına gəlmiĢ Cəlairilər
yürüĢə baĢladılar və onları itaətə cəlb etdilər.
Lakin buna baxmayaraq, Cəlairilər dövləti ərazisində feodal müharibələri
kəsilməd i. 1378-ci ildə Bağdad əmirləri mərkəzi hakimiyyətə qarĢı çıxd ılar, 10
minlik ordu ilə soltanın yay iqamətgahı olan Ucan Ģəhərinə hücum etdilər. Cəlairi
qoĢunu vaxtında düĢmənin qarĢısını aldı və onu məğlubiyyətə uğrada bild i.
Azərbaycanı tutmaq niyyətlərindən əl çəkməyən ġiraz hakimi ġah ġüca
1381-c i ildə yenidən Təbrizə tərəf irə lilədi. La kin o, tezliklə ġira za qayıt ma lı oldu.
Vəziyyəti sabitləĢdirmək, getdikcə artan dövlət xərclərin i ödəmək üçün
Sultan Hüseyn əhalinin üzərinə verg ilər qoydu və varlılardan böyük məbləğdə pul
aldı. Vilayət hakimləri, dövlət məmurları və vergi toplayanlar lazımi dövlət
nəzarətin in olmaması üzündən əhalini hər vasitə ilə talamağa baĢladılar. Bu hal
xalq kütlələri arasında narazılığın artmasına səbəb oldu.
Sultan Hüseynin qardaĢı Sultan Əh məd oturaq əhalinin və yerli feodalların
narazılığından istifadə edərək hakimiyyətə yiyələnməyə səy göstərdi. O, 1382-ci
ildə Muğana və Arrana getdi, tez bir za manda xey li qoĢun topladı və Təbrizə tərəf
irəlilədi. Əh məd qardaĢını ö ldürərək taxtda oturdu və 1410-cu ilə qədər (fasilələrlə)
Azərbaycanda hökmran lıq etdi.
Sultan Əh mədin hakimiyyətə gəlməsi dövlətin siyasi və iqtisadi həyatında
əhəmiyyətli dəyiĢiklik əmələ gətirməd i. Feodal müharibələri davam edirdi. Sultan
Əh mədin qardaĢı Sultan Bayazid Təbrizdən qaçdı və Sultaniyyə hakimi o lan Əmir
Adilin yanına getdi. Adil vəziyyətdən istifadə edərək Bayazidi sultan elan etdi və
Təbrizə tərəf irəlilədi. Sultan Əh məd Əmir Adilə müqavimət göstərmək iqtid arında
olmadığı üçün Naxçıvana gəldi. Əmir Adil Təbrizə daxil olduqdan sonra Sultan
Əh mədi təqib etdi. Lakin onun bir sıra əmirləri Əh mədin tərəf inə keçdilər. Buna
görə də Adil Təbrizi tərk edərək geri qayıtdı. ġəhər yenidən Əh mədin ixtiyarına
keçdi. Lakin Sultan Əh məd bu dəfə Təbrizdə çox qala bilməd i. Onun ikinci qardaĢı
Bayazid ġey x Əli və Əli Ba rəkin baĢçılıq etdikləri Bağdad qoĢunu ilə birlikdə
Azərbaycana soxuldu. Su ltan Əh məd Ucana getdi və ordu tədarükü ilə məĢğul
oldu. Buna ba xmayaraq, Sultan Əh məd hərbi qüvvələrə, xüsusilə ə mirlə rə etibar
etmədi. Buna görə də o, Naxçıvana gəldi və Qaraqoyunlu Qara Məhəmmədlə ittifaq
bağlayaraq onun qoĢunu ilə Bağdad əmirləri üzərinə hücuma keçdi. Tərəflər
31
arasında baĢ vermiĢ vuruĢmada ġeyx Əli və Barək ö ldürüldülər, Su ltan Əh məd isə
Təbrizə qayıtdı. Beləliklə, Ġraq-i Ərəb yenidən Sultan Əhmədin ixtiyarına keçdi.
Tezliklə Su ltan Əh məd üçüncü dəfə Təbrizi tərk etməli o ldu. Adillə Sultan
Bayazidin Təbrizə yürüĢ etdiklərini eĢitmiĢ Əh məd Qarabağa gedib Muğanda
ġirvanĢah HuĢənglə ittifaq bağladı. Adil və Sultan Bayazid Muğana gələrək Sultan
Əh mədə qarĢı vuruĢdular. ġirvanĢah HuĢəng qardaĢlar arasında danıĢıqlar
aparılmasına nail oldu. QarĢılıq lı razılığa əsasən Azərbaycan (Kürdən cənuba)
Sultan Əh mədə, Ġraq-i Əcəm Sultan Bayazidə verildi. Ġraq-i Ərəb isə hər iki
qardaĢın nümayəndələri tərəfindən idarə olun malı və bölgənin gəliri iki yerə
bölünməli id i. Lakin belə bir Ģərt Əmir Adili qane etmədi. O öz əmirlərini Bağdada
göndərdi və Ģəhərin idarəsini əlinə aldı. Su ltan Əhməd Bağdada yürüĢ təĢkil edib,
Adili oradan qovdu və Təbrizə qayıtdı. Lakin Adil Təbrizə yürüĢ edib Ģəhə ri ələ
keçirdi. Sultan Əh məd Marağaya çatarkən Adil güclü qoĢunla onun qarĢısına çıxdı
və Neylan adlı yerdə tərəflər arasında vuruĢma baĢ verdi.
Tərəflərdən heç biri qələbə əldə etməd i. Adil Su ltaniyyəyə, Əhməd isə
Marağaya getdi. Adil Mü zəffərilər sülaləsindən olan ġah ġüca ilə ittifaq bağlayaraq
yenidən Sultan Əhməd in üzərinə yürüĢ təĢkil etmək fıkrinə düĢdü, lakin ö z
məqsədinə nail ola bilməd i. Əh məd onların ittifaqın ı vədlərlə pozaraq, ġah ġücantı
öz tərəfinə cəlb edə bildi. Sultaniyyə Bayazidin ixtiyarına keçdi. Lakin onun
özbaĢınalığı Ģəhərdə narazılığa səbəb olduğu üçün Sultan Əhməd buraya gəldi və
Ģəhəri döyüĢsüz ələ keçirdi. Beləliklə, Cəlairilər dövlətinin bütün ərazisi 1384-cü
ildə yenidən Əh mədin hakimiyyəti altında birləĢdi.
Mərkəzi Orta Asiyada olan Teymur imperiyasının yaranması və onun qonĢu
ölkələrə hücumu, Qızıl Orda xanı To xtamıĢın A zərbaycanı ələ keçirmək cəhdləri
ölkənin vəziyyətini daha da gərginləĢdirdi. Nəticədə Azərbaycanın əsas ərazisi
Cəlairilər dövlətinin nüfu z dairəsindən çıxdı və Su ltan Əh mədin vaxtaĢırı
cəhdlərinə baxmayaraq, mü xtəlif zamanlarda Teymu rilərin, b ir sıra yerli
feodallarının və Qaraqoyunluların sərəncamında oldu. Cəlairilər də b ir neçə dəfə
Azərbaycana yürüĢ edərək, Təbrizdə hakimiyyəti ələ aldılar. Əlincə qalası uzun
müddət Cəlairi Ģahzadələrinin əlində qalsa da, onlar 1386-cı ildən Teymurun
ölümünədək (1405) A zərbaycanda öz siyasi qurumlarını bərqərar edə bilmədilər.
ġirvanĢahlar dövləti XIII-XIV əsrlərdə. ġirvan vilayəti əsrlər boyu
ġirvanĢahlar tərəfindən idarə olunurdu. Atabəy Qızıl A rslanın (1186-1191)
ölümündən sonra ġirvanĢahlar dövləti möhkəmləndi, tamamilə müstəqil fəaliyyət
göstərməyə baĢladı və Azərbaycanın monqollar tərəfindən tam istilasına qədərki
dövrdə müstəqil qaldı. XIII əsrin əvvəllərində ġirvan dövlətini ġirvanĢah GərĢasb
idarə edirdi. Onun dövründə monqol qoĢunları Cəbə və Subutayın baĢçılığ ı ilə