Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ƏRƏBDĠLLĠ QAYNAQLAR 14 ―ÜBEYD ĠBN ġƏRĠYYƏ ƏL-CÜRHUMĠNĠN ƏXBARI‖ 1 Bu hadisə 704-cü ildə olmuĢdur. Alban patriaxt taxtının sahibi katalikos Bakur (688-704) öz dualarında Bizans imperatorunun adını çəkməklə pz ölkəsini yalnız provaslav t əriqətində saxlamağı deyil, həm də ərəblərə qarĢı Bizans ilə ittifaqı qarĢıya qoyurdu. Xilafət isə Albaniyanın bu ittifaqa qayıtmasını özü üçün təhlükəli siyasi addım saydığındanvə albanları Bizansdan uzaqlaĢdırmaq üçün onları erməni kilsəsinə tabe etməyə çalıĢırdı. Çünki, bu kilsə Bizans ilə düĢmən, Xilafətin əlində isə oyuncaq idi. 2 CavanĢirin varisi knyaz Varaz Trdatın arvadı Sparam, katalikos Bakurun Xilaf ətinə qarĢı ―Bizans siyasətini qızğın müdaiə edirdi. ―Ə`yan bir qadın‖ odur. 56 VIII-IX yüzilliklərdə yaĢamıĢ (828/29-cu illərdə ö lmüĢdür) Əbuməhəmməd Əbdülməlik ibn Hişam ― Kitabül-t ican fi mülü k h imyər‖ (―Himyər hökmdarları barədə taclar kitabı‖) adlı tarixi əsərində beĢinci ərəb xəlifəsi I Müaviyə (661-680) ilə çağdaĢ olan Übeyd ibn ġəriyyə əl-Cürhu mi haqqında maraq lı yazı vərmiĢdir. Əl-Cü rhumi, tarixçi Əbu məhəmməd ibn HiĢam kimi, kökcə ərəb tayfasının baĢbilənlərindən biri o lmuĢdur. Əbuməhəmməd ibn HiĢamın adı çəkilən kitabı, əslində əl-Cürhu minin I Müaviyə ilə apardığ ı öhbətlərin yazısına həsr edimiĢdir. Kitabın fəsillərindən biri ―Übeyd ibn ġəriyyə Əl Cürhu min in əxbarı‖ (xəbərləri) adlanır (yu xarıda baĢlığın bütövlükdə dırnaq içinə alın mağı bundandır) bu fəsildə Azərbaycan tarixinə a id o lan parçanı ilk dəfə a kade mik Z.M . Bünyadov çap etdirmiĢ, onu ərəblərdən qabaqkı A zərbaycan və türkdilli əhalisi haqqında tutarlı b ir qaynaq kimi q iy mətləndirmiĢdir. (ba x: Буниятов З.М. Обзор ис тояников по истории Азераиджана. Истчники арабскии. Б., 1964 .ч. 54; yenə onun.Азербаиджан в. VII-IV в.в. Б., 1965, с. 183 ) Sonralar hə min parçan ı mərhu m M.Ġ. Azərli azərbaycanca çap etdirmiĢdir. A zərli M. Ġ. IX əsrin ərəbdilli mənbəyi qədim Azərbaycan haqqında.- ―Azerb. SSR EA Məruzə ləri‖, XXX c., 1974, s. 86-89. Müəllif məqalədə ərəblərin A zərbaycan ilk yürüĢləri haqqında yazını öz sözləri ilə , Übeyd ibn ġəriyyə Əl Cürhu min i və xə lifə Müaviyə a rasında gedən danıĢığı isə yağlı (qara ) hərflə rlə d ırnaqda vərmiĢdir. Biz bu parçanı oradan olduğu kimi gətiririk: Yə mən padĢahı RaiĢ za man ında onu sərkərdələ rindən biri ġimr ibn əl- Qəttaf əl-Müntab... yüz min nəfərlik ordu ilə türklə rlə döyüĢə-döyüĢə Azərbaycana daxil oldu. DöyüĢ nəticəsində türklər məğ lub oldular. ġimr ibn əl- Qəttaf hə min döyüĢün və keçdiyi yolların keyfiyyətini iki daĢ üzə rində yazd ırd ı. Əl-Cürhu mi qeyd edir ki, onların hər ikisi bu gün Azərbaycan divarlarında saxlan ılmaqdadır 1 . 1 Əbucəfər Məhəmməd ibn Cərir ət-T əbəri də ər-RəiĢ adlı hökmdarın ġimr [ġammar] b. əl- Əttar adlı qoĢun baĢçısının VII yüzilliyin birinci yarsıında Azərbaycanda ―terklər‖ ilə savaĢı, azərbaycanlı döyüĢçülərin basılması ilə bağlı ―Azərbaycan ölkəsində bəlli olan‖ iki daĢ üzərində yazı həkk etdirməsi haqqında yazmıĢdır. Deməli, Əl-cürhuminin ― Əxbar‖ına həsr olunmu. Fəsildəki bur parçanın artıq IX-X yüzillərdə sabit tarixĢünaslıq ənənəsi yaranmıĢdır. Görünür, bu ənənəni yaĢadan qədim kitablar sonrakı yüzilliklərdə də olunmaqda idi. Misal üçün XV yüzildə yaĢamıĢ Ģair Ənvərinin ―Dəsturnamə‖ adlı poemasında ikinci ərəb xəlifəsi Ömər ibn əl-Xəttabın (634-644) sərkərdəsi Sə`d Vəqqasın yürüĢ zamanı ― bir ulu Ģəhərdə‖ və onun ətrafında yüz mindən çox oğuz evləri görməsi yazılmıĢdır. Anda qonmuĢdu oğuzlar biədəd Obalar baĢdan-baĢa, yox ana hədd. 57 Müaviyəni ibn Übeyd ġəriyyə ilə söhbətləri buraya çatdıqda Müaviyə Übeydə müraciət edərək, Azərbaycan haqqında onu fikrini öyrən mək istəyərək demiĢdir: Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|