Azərbaycan Texniki Universiteti “Avtomobil texnikası” kafedrası

Spektral  analiz  üsulunda

  xüsusi  qurğuda  -  spektroqrafda  yeyilmə  məhsullarının  miqdarı 

spektral  analiz  vasitəsilə  müəyyən  edilir.  Bu  üsul  yüksək  həssaslığa  malikdir,  kimyəvi 

tərkiblərinə  görə  detalların  ayrılıqda  yeyilmə  dərəcəsini  təyin  edir.  Bunun  üçün  aqreqatların  və 

mexanizmlərin sökülməsi tələb edilmir. 

      Avtomobillərin  texniki  istismarında  ən  çox  istifadə  olunan  yeyilmənin  təyin  üsulu 

süni 

bazalar yaratmaq üsuludur.

 Bu üsulun iki variantı mövcuddur: a) iz salma üsulu; b) oyuq açma 

üsulu. 

İz  salma

  üsulunda  sınaqdan  keçirilən  detalın  səthində  almaz  piramida  ilə  iz  salınır. 

Piramidanın  həndəsi  forması  elə  qəbul  edilir  ki,  onun  diaqonalının  (sürtünən  səth  üzərində 

salınan  iz  romb  şəklindədir)  hündürlüyə  olan  nisbəti  7-yə  bərabərdir.  Salınan  izin  ölçülərinin, 

xüsusən  dərinliyinin  sınaqdan  sonra  dəyişməsi  (kiçilməsi)  detalın  yeyilmə  dərəcəsini  təyin  et-

məyə imkan verir. Bu üsulda yeyilmənin mütləq qiyməti diaqonalların sınaqdan əvvəl və sonrakı 

---

28 

 

qiymətləri  arasındakı  fərqin  7-yə  bölünməsi  kimi  təyin  edilir  (şəkil  2.3,a).  Bu  üsulun  mənfi 

cəhəti odur ki, almaz piramida ilə iz saldıqda onun forması təhrif olunur. Bunu aradan götürmək 

üçün oyuq açma üsulundan istifadə edilir. 

Oyuq açma üsulu

 iz salma üsulunun təkmilləşdirilmiş formasıdır. Burada sınaqdan keçirilən 

səthin  üzərində  fırlanan  kəski  ilə  50-75  mkm  dərinliyində  və  2  mm  uzunluğunda  oyuq  açılır. 

İşləmə prosesində səth yeyildikcə oyuğun ölçüləri kiçilir (şəkil 2.3,b). 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  2.3.  Süni  bazalar  yarataq  üsulu  ilə  yeyilmənin  təyin  edilməsi:  a)  iz  qoyma;  b)  oyuq 

açma 

 

 

 Yastı və  silindrik səthlərin  oyuğun  silindrin  oxu istiqamətində  yeyilməsi aşağıdakı  düsturla 

təyin edilir: 

r

l

l

h

h

u

1

)

(

125

,

0

2

1

2

1











, 

  Oyuğun silindrin oxuna perpendikulyar istiqamətdə yerləşməsi zamanı  

)

1

1

)(

(

125

,

0

2

1

2

1

R

r

l

l

h

h

u













, 

burada 

R

 – oyuğun açılma yerində  sürtünmə  səthlərinin əyrilik radiusu, mm.  Müsbət işarəsi 

qabarıq  səthlərüçün;  mənfi  işarəsi  çökük  səthlər  üçün  götürülür.  Digər  işarələmələr  şəkildə 

göstərilib.  

Oyuq açma üsulunda yeyilmənin mütləq qiyməti (mm-lə) aşağıdakı riyazi ifadə hesablanır: 

 

r

l

l

h

h

u

1

)

(

125

,

0

2

1

2

1











 

 

---

29 

 

burada:

1

l

  və 

2

l

-  oyuğun  smaqdan  qabaq  və  sonrakı  uzunluğudur,  mm. 

r 

-  kəskinin  fırlanma 

radiusu, mm. 

    Bir sıra hallarda detalların yeyilməsini təyin etmək üçün