144
Yoxsulluq hədlərinin qiymətləndirilməsi
18. Yoxsulluq profili üzrə aparılan təhlil uyğun yoxsulluq həddinin müəyyənləĢdirilməsini əhatə edir ki,
bu da əsas ehtiyacların ödənilməsi üçün istehlakın mütləq minimumunu əks etdirir. Təkcə yoxsulluğun
müxtəlif səviyyələrini deyil, həm də müxtəlif cəhətlərini fərqləndirmək üçün müxtəlif yoxsulluq
hədlərindən istifadə edilir. SeçilmiĢ hər bir rifah növü üçün yoxsulluq həddinin müəyyən olunmasının iki
əsas üsulu vardır – nisbi və mütləq. Nisbi yoxsulluq səviyyələri, adından məlum olduğu kimi, rifah
ölçüsünün (məsələn istehlakın) ölkə üzrə ümumi bölgüsünə nisbətdə müəyyən edilir.
39
Mütləq yoxsulluq
səviyyələri ev təsərrüfatları və ya fərdlərin öz əsas ehtiyaclarını qarĢılamaq üçün etibar edə biləcəkləri
müəyyən mütləq standart üzərində qurulur. Monetar ölçülər üçün bu mütləq yoxsulluq səviyyələri,
adətən, ərzaq ehtiyaclarının qiymətləndirilməsinə, yəni, tipik ailənin sağlamlığı üçün minimum hesab
olunan qida səbətinin dəyərinə əsaslanır və buraya qeyri-ərzaq ehtiyacları üzrə bənd əlavə olunur. Uyğun
olaraq, bu hesabatda yoxsulluq hədlərinin qiymətləndirilən dəsti gündəlik adambaĢına 2267 kilokalori
ərzaq qəbulunu (BirləĢmiĢ Millətlər TəĢkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı TəĢkilatı tərəfindən tövsiyə
olunmuĢdur) və qeyri-ərzaq ehtiyacları normasını təmin edir.
19. Yoxsulluğun mütləq konsepsiyası yoxsulluğun əsas maddi ehtiyacların qarĢılanması imkanının
olmaması kimi qəbul edildiyi ədəbiyyatlarla uyğundur (Ravallion, 1994-cü il). Buna görə də, aĢağıda
təsvir edildiyi kimi, yoxsulluğun zamana görə ölçülməsi üçün nisbi yoxsulluq hədləri əvəzinə sabit
yoxsulluq hədlərindən istifadə olunur. Nisbi yoxsulluq hədlərindən fərqli olaraq, bu hədlər Azərbaycan
əhalisinin ən yoxsul iki desilinin istehlak davranıĢlarına əsaslanır və yoxsulluğun zaman keçdikcə
dəyiĢməsinin monitorinqinə imkan verir.
20. Yoxsulluğun qiymətləndirilmələrində olduğu kimi, iki mütləq yoxsulluq həddinin – kəskin yoxsulluq
və ümumi yoxsulluğun müəyyən edilməsində əsas ehtiyacların dəyəri (ƏED) metodundan istifadə
edilmiĢdir. ƏED çərçivəsinə uyğun olaraq, yoxsulların 2008-ci il YSQS məlumatları əsasında müĢahidə
edilən istehlak səbətindən istifadə etməklə, aĢağı və yuxarı yoxsulluq hədləri müəyyənləĢdirilmiĢdir.
2008-ci il YSQS məlumatları əsasında çıxarılmıĢ mütləq yoxsulluq hədlərinə zamana görə müqayisənin
təmin edilməsi üçün inflyasiya üzrə düzəliĢlər edilmiĢdir. Bu iki hədd, müvafiq olaraq, çox yoxsulları və
ümumi yoxsulları əhalinin qalan hissəsindən ayırır. Hər bir yoxsulluq həddinə ərzaq komponenti (hər iki
hədd üçün ümumidir), üstəgəl əsas qeyri-ərzaq malları və xidmətlər norması (hər bir hədd üçün ayrıdır)
daxildir.
21. Yoxsulluq həddinin ərzaq komponenti sorğulardan əldə edilən vahidlərin qiymətləri ilə
qiymətləndirilən ərzaq səbətinin dəyəri kimi müəyyən edilmiĢdir ki, burada adambaĢına gündəlik 2267
kilokalori həcmində kalori qəbuluna imkan verən ərzaq mallarının miqdarının proporsional Ģəkildə
sıralanması yer alır. Kalori miqdarı Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı TəĢkilatı (FAO)/OMS/BirləĢmiĢ Millətlər
TəĢkilatının (BMT) Qidalanma üzrə Ekspert Qrupunun tövsiyələrinə əsaslanır. Bundan çıxıĢ etməklə,
yoxsulluq həddinin ərzaq komponenti 2008-ci ilin qiymətləri ilə adambaĢına ayda 34 AZN həcmində
qiymətləndirilmiĢdir.
22 . Aşağı yoxsulluq həddi ümumi istehlakı ərzaq üzrə yoxsulluq həddinə bərabər olan Ģəxslərin adətən
istehlak etdikləri qeyri-ərzaq malları və xidmətlərin qiyməti ilə yoxsulluq həddinin ərzaq komponentinin
cəmlənməsi yolu ilə müəyyən edilir. Əgər yalnız ərzaq tələbatlarını ödəyə bilən ev təsərrüfatları digər
istehlak mallarını almaq üçün ərzaqdan imtina edərlərsə, bu qeyri-ərzaq malları əsas ehtiyac malları hesab
edilə bilər. Beləliklə, kəskin yoxsulluq həddi ərzaq və digər əsas ehtiyac qeyri-ərzaq mallarının cəmidir.
Fərdlərin istehlakı böyüklər üçün olan ekvivalentdə kəskin yoxsulluq həddindən aĢağı olduqda onlar çox
yoxsul kimi təsnifatlaĢdırılır. 2008-ci ilin qiymətləri ilə aĢağı yoxsulluq həddi adambaĢına ayda 49.3 AZN
həcmində qiymətləndirilmiĢdir.
39
Avropa Birliyində də (Laeken) yoxsulluq hədləri ölkə üzrə vergilərin ödənilməsi, həmçinin, ev təsərrüfatlarının
ölçüsü və tərkibi üzrə düzəliĢlərin edilməsindən sonra ev təsərrüfatlarının median gəlirinin 60 faizi kimi müəyyən
edilir.
145
23. Yuxarı yoxsulluq həddi ərzaq istehlakı yoxsulluq həddinin ərzaq komponentinə bərabər olan ev
təsərrüfatları tərəfindən qeyri-ərzaq malları və xidmətlərə xərclənmiĢ məbləğin ərzaq komponentinə əlavə
edilməsi vasitəsi ilə müəyyən edilmiĢdir. Bu variantda əsas qeyri-ərzaq ehtiyac mallarının
müəyyənləĢdirilməsi daha geniĢdir. Fərdlərin istehlakı böyüklər üçün olan ekvivalentdə ümumi yoxsulluq
həddindən aĢağı olduqda onlar (ümumi) yoxsul kimi təsnifatlaĢdırılır. 2008-ci il qiymətləri ilə yuxarı
yoxsulluq həddi adambaĢına ayda 57.75 AZN həcmində qiymətləndirilmiĢdir.
24. Sonda, ölkələr üzrə müqayisələrin təmin edilməsi və Azərbaycanın yoxsulluq üzrə Minilliyin ĠnkiĢaf
Məqsədlərinin monitorinq edilməsinə Ģərait yaratmaq məqsədilə 2005-ci il Beynəlxalq Müqayisə
Proqramının (BMP) çevirmə faktorundan istifadə edilməklə sabit alıcılıq qabiliyyəti pariteti əsasında
adambaĢına gündəlik 1.25 ABġ dolları və 2.50 ABġ dolları təĢkil edən beynəlxalq ölçülərdən istifadə
olunmuĢdur.
Yoxsulluq indeksləri
25. Yoxsulluğun ölçülməsində sonuncu addım rifah göstəricisi və seçilmiĢ yoxsulluq həddinin
müqayisəsini bütün əhali, yaxud əhali qrupları üzrə bir ümumi yoxsulluq göstəricisinə çevirən riyazi
funksiyanın seçilməsidir. Bu hesabatda üstünlük verilən yoxsulluq indeksləri kimi yoxsulluq ölçülərinin
Foster-Qreer-Torbeke sinfindən istifadə edilmiĢdir: adambaĢına nisbət, yoxsulluğun dərinliyi və
yoxsulluğun kvadratik boĢluğu (Foster, Qreer, Torbeke, 1984-cü il). Ən çox istifadə edilmiĢ üç ölçü
aĢağıdakılardır:
Yoxsulluq səviyyəsi (adambaşına nisbət). Bu, seçilmiĢ rifah ölçüsü (məsələn, gəlir və ya istehlak)
mütləq yoxsulluq həddindən aĢağı olan əhalinin nisbətidir, yəni malların əsas səbətini ala
bilməyən əhalinin nisbətidir.
Yoxsulluğun dərinliyi (yoxsulluq boşluğu). Bu, ev təsərrüfatlarının yoxsulluq həddindən nə qədər
uzaq olması haqqında informasiya verir. Bu ölçü bütün əhali üzrə yoxsulluq həddinə nisbətən
ümumi orta gəlir və ya istehlak sahəsində çatıĢmazlığı əks etdirir. O, yoxsulların əldə edə
bilmədikləri bütün Ģeylərin toplanması və cəmin əhali sayına bölünməsi ilə alınır.
Yoxsulluğun kəskinliyi (yoxsulluğun kvadratik boşluğu). Bu, təkcə yoxsulları yoxsulluq
həddindən ayıran məsafəni deyil (yoxsulluq boĢluğu), həmçinin yoxsullar arasındakı
bərabərsizliyi də nəzərə alır və yoxsulluq həddindən çox uzaq olan ev təsərrüfatlarına daha
yüksək çəki verir.
26. Yoxsulluq səviyyəsindən geniĢ istifadə edilir, lakin yoxsulluğun dərinlik və kəskinlik ölçüləri
yoxsulluq səviyyəsini tamamlayır və yoxsulların sosial cəhətdən qəbul edilə bilən yaĢayıĢ
minimumundan, yəni yoxsulluq həddindən nə dərəcədə uzaq olduğuna dair təsəvvür formalaĢdırır. Bəzi
qruplar yüksək yoxsulluq səviyyəsinə, lakin aĢağı yoxsulluq boĢluğuna malik ola bildiyi halda (əgər
onların əksəriyyəti yoxsulluq həddindən az aĢağıdadırsa), digər qruplar aĢağı yoxsulluq səviyyəsi, lakin
yüksək yoxsulluq boĢluğuna malik ola bilər (yoxsulluq həddindən aĢağı olan fərdlər həddən artıq az
istehlak səviyyəsinə malik olduqları halda). Ona görə də bu iki qrupa kömək etmək üçün lazım olan
tədbirlər, çox güman ki, müxtəlif olacaqdır.
27. Sonda qeyd etmək lazımdır ki, bütün qiymətləndirmələr standart xətaların hesablanması sahəsində
sorğunun formalaĢdırılmıĢ mexanizmini əhatə edir. Yoxsulluq səviyyələrinə dair məlumatların
verilməsindən əlavə, lazım olduğu zaman yoxsulluq profili də verilmiĢ zaman kəsiyində yoxsul və çox
yoxsul insanların sayını əks etdirir.
146
147
ƏDƏBĠYYAT SĠYAHISI
ACPET. 2004. ―The Importance of Private Providers of Post-compulsory Education in the NSW
Economy and to Meeting the State’s Skills Training Needs.‖ Australian Council for Private
Education and Training. Sidney, Australia.
Angel-Urdinola, D., and J. R. Laguna. 2008. Opportunities for Human Development: Access and Quality
of Education in Nicaragua. SSRN, at:
http://ssrn.com/abstract=1133163
.
Angel-Urdinola, D, S. Jain, and S. Prina. 2006. Social Sectors and Poverty in Armenia: From Equity in
Access to Equity in Quality. World Bank, Washington, D.C.
Alam, Murthi, Yemtsov and others. 2005. Growth, Poverty, and Inequality: Eastern Europe and the
Former Soviet Union. World Bank, Washington, D.C.
Azzarri Carlo, Gero Carletto, Benjamin Davis, and Alberto Zezza. 2006. Monitoring Poverty Without
Consumption Data: An Application using the Albania Panel Survey. Eastern European Economics,
44(1): 59-82.
Baimova, N. 2002. ―Overview of the Education System in Azerbaijan,‖ Publication of the Krasnodar
Regional Branch of the Russian Academy of Education.
Castel-Branco, Eduarda. 2007. ―Study of Labor Market and VET Challenges and Perspectives for
Countries Participating in the European Neighbourhood Policy: Southern Caucasus: Azerbaijan.
Torino, Italy.
Cito. 2007. ―Achievements and Attitudes in the Learning and Teaching of Mother Tongue and
Mathematics in Grades IV and IX.‖ World Bank, Washington, D.C.
Christiaensen, L. P, Lanjouw, J. Luoto, and D. Stifel. 2008.
―
The Reliability of Small Area Estimation
Prediction Methods to Track Poverty‖, paper presented at the WIDER Conference on Frontiers of
Poverty Analysis in Helsinki, 26-27 September, 2008.
de Jong, Niek, and Jaap de Koning. 2008. ―Evaluation of the Effectiveness of Active Employment
Programs Provided by the General Employment Department.‖ Baku.
Deaton, A., and S. Zaidi. 2002. ―Guidelines for Constructing Consumption Aggregates for Welfare
Analysis.‖ World Bank LSMS Working Paper #135. Washington, D.C.
Elbers, Chris, Lanjouw, Jean O., and Peter Lanjouw. 2003. ―Micro-Level Estimation of Poverty and
Inequality.‖ Econometrica, 71(1): 355-364. January.
Ersado, Lire. 2007. ―Azerbaijan’s Household Survey Data: Explaining Why Inequality Is So Low.‖ World
Bank Policy Research Working Paper No. 4009. September 2006. Washington, D.C.
European Bank for Reconstruction and Development (EBRD)-World Bank. 2005. ―Business
Environment and Enterprise Performance Survey.‖ Washington, D.C.
European Training Foundation (ETF). 2004. p 144 Table 7.8
European Training Foundation (ETF). 2006. Labor Market and Vocational Training Challenges and
Prospects for Countries Engaging in the European Neighborhood Policy: Southern Caucasus:
Azerbaijan. Torino, Italy.
Ferreira, Francisco. 1999. ―Economic Transition and the Distributions of Income and Wealth.‖
Economics of Transition 7 (2):377–410.
Foster, J., J. Greer, and E. Thorbecke. 1984. ―A Class of Decomposable Poverty Measures.‖
Econometrica 52 (3):761–66.
148
Gertler, P. and others. 2000. ―Health.‖ In M. Grosh and P. Glewwe, eds., Designing Household Survey
Questionnaires for Developing Countries: Lessons from 15 years of the Living Standards
Measurement Study. World Bank, Washington, DC
Gertler, P., and J. Gruber. 2002. ―Insuring Consumption against Illness.‖ American Economic Review
92(1).
Giammatteo, Michele. 2006. ―Inequality in Transition Countries: The Contributions of Markets and
Government Taxes and Transfers.‖ Luxembourg Income Study Working Paper Series, Working
Paper No. 443. World Bank, Washington, DC
Government of Azerbaijan. 2003. Labor Force Survey (LFS). State Statistical Committee/Ministry of
Labor and Social Protection of the Population of Azerbaijan Republic (SSC/MoLSPP). Baku.
_____. 2006. Labor Force Survey (LFS). State Statistical Committee/Ministry of Labor and Social
Protection of the Population of Azerbaijan Republic (SSC/MoLSPP). Baku.
Ivaschenko, Aleksiy. 2002. ―Growth and Inequality: Evidence from Transitional Eeconomies.‖ In Theory
and Policy Implications (2003):155–98. CESifo Seminar Series. Cambridge and London: MIT Press.
Kijima, Yoko, and Peter Lanjouw. 2003. ―Poverty in India during the 1990s: A Regional Perspective.‖
Policy Research Department Working Paper No. WPS3141, The World Bank.
______. 2005. ―Economic Diversification and Poverty in Rural India.‖ Indian Journal of Labour
Economics, 8(2): 2005.
Lastrapes, W. D. and Todd B. Potts. (2006). Durable goods and the forward-looking theory of consumption:
Estimates implied by the dynamic effects of money. Journal of Economic Dynamics and Control, 30:
1409-1430.Milanovic, Branko. 1998. Income, Inequality and Poverty during the Transition from
Planned to Market Economy. World Bank, Washington, D.C.
Luoto, Jill. 2006. " Re-Estimating Uganda’s Poverty Numbers: Assessing the Robustness of the Observed
Increase in Poverty." University of California, Berkeley. Mimeo.
Milanovic, Branko. 1999. ―Explaining the Increase in Inequality during Transition.‖ Economics of
Transition 7(2):299–341.
Milanovic Branko, and Lire Ersado. 2008. ―Reform and Inequality during the Transition: An Analysis
using Panel Household Survey Data, 1990–2005.‖ World Bank Working Paper No. 4780, November.
Washington, D.C.
Ministry of Education. 1999. ―Education for All the Year 2000 Assessment: Azerbaijan Country Report.
Baku.
Ministry of Labour and Social Protection of Population and State Statistical Committee. 2008. ―Survey of
the Economic Activity of the Population of Azerbaijan: Methodology and Analysis of the Labor
Market Siuation.‖ Baku.
Mitra, Pradeep, and Ruslan Yemtsov. 2006. ―Increasing Inequality in Transition Economies: Is There More
to Come?‖ World Bank Policy Research Working Paper No. 4007, September. Washington, D.C.
Nazarov, Ilkin, and Rashad Dayiyev. 2008. ―Analysis of Demand of Modular Training Programmes on
the Most Demanded Workers Professions on Labor Market.‖ Baku.
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). 2006. ―Science Competencies for
Tomorrow's World.‖ Program for International Student Analysis (PISA). Paris.
ÖSB Consulting GmbH and SEOR. 2008. ―Assessment of the Capacity of the General Employment
Department in Provision of Passive and Active Employment Programmes, and Professional
Orientation and Career Counselling Services.‖ Baku.
Otlin, J. 2008. ―The Causes of Poverty: Thinking Critically about a Key Economic Issues.‖ Social
Education 72(2).
149
Ravallion, M., and G. Datt. 1992. ―Growth and Redistribution Components of Changes in Poverty
Measures: A Decomposition with Applications to Brazil and India in the 1980s.‖ Journal of
Development Economics 38:275–95.
Ravallion, M. 1994. ―Poverty Comparisons: A Guide to Concepts and Methods.‖ LSMS Working Paper
No. 88. World Bank, Washington, D.C.
______. 1996. ―How Well Can Method Substitute for Data? Five Experiments in Poverty Analysis. ―
World Bank Research Observer, 11(2): 199-221.
Sahn, D. and D. Stifel. 2000. ―Poverty Comparisons Over Time and Across Counties in Africa.‖ World
Development, 28(12): 2123-55.
Stifel, D. and L. Christiaensen. 2007. ―Tracking Poverty Over Time in the Absence of Comparable
Consumption Data.‖ World Bank Economic Review, 21(2): 317-341.
Richman, S. 1994. Separating School and State: How to Liberate American Families. Edited by Future of
Freedom Foundation. New York.
Rutkowski, J. 2007. ―Are Skills a Constraint to Employment Growth in Azerbaijan? An Analysis Based
on Employers Assessment.‖ World Bank, Washington, D.C.
Sen, A. 2000. ― Development as Freedom.‖ New York: Anchor Books.
SSC (State Statistical Committee). 2001. ―The Population Census of the Azerbaijan Republic 1999.‖
Baku.
______. 2007. ―Labor Market.‖ Baku.
SSC (State Statistical Committee) and Macro International Inc. 2008. Azerbaijan Demographic and
Health Survey 2006. Calverton, MD, USA.
Sukiassyan, G. 2007. ―Inequality and Growth: What Does the Transition Economy Data Say?‖ Journal of
Comparative Economics 35(1):35–56.
UNESCO. 2009. World Education Indicator Program. At: http://portal.unesco.org/en/ev.php. Accessed
February 23, 2009.
UNICEF. 2008. Budget Investments in Health and Education of Azerbaijani Children. Baku, July.
United Nations. 2000. Millennium Development Goals. At:
http://www.un.org/millenniumgoals/
.
Accessed February 21, 2009.
_______. 2006. ―World Population Prospects.‖ The 2006 Revision.
Van Der Hoeven, R., and A. Shorrocks. 2003. Perspectives on Growth and Poverty. United Nations
University Press. New York.
van Doorslaer, E. and others. 2006. ―Effect of Payments for Health Care on Poverty Estimates in 11
Countries in Asia: An Analysis of Household Survey Data.‖ The Lancet 368:1357–64.
_______. 2007. ―Catastrophic Payments for Health Care in Asia,‖ Health Economics 16:1159–84.
Wagstaff, A. 2008. ―Measuring Financial Protection.‖ World Bank Policy Research Working Paper No.
4554. Washington, D.C.
World Bank. 2000. Managing Transition Work for Everyone: Cross-country Report on Poverty and
Inequality in ECA (First regional report). Washington, D.C.
______. 2003. ―Azerbaijan Republic Poverty Assessment: Volume II—The Main Report‖, Washington,
D.C.
______. 2005. ―Azerbaijan: Enterprise Restructuring and Labor Redeployment.‖ Washington, D.C.
______. 2005. Growth, Poverty and Inequality in ECA (Second regional report). Washington, D.C.
______. 2007. ―Healthy Development: The World Bank Strategy for Health, Nutrition, and Population
Results.‖ Washington, D.C.
150
______. 2007. The Challenges of Knowledge Economy: The State of the Education System. Report No.
40808 – AZ. Washington, D.C.
______.2008. Doing Business. World Bank, Washington, DC.
______. 2009a. Expanding Opportunities and Building Competencies for Young People: A New Agenda
for Secondary Education. At: http://go.worldbank.org/858RZYN200. Accessed February 23, 2009.
______.
2009b.
―Education
for
the
Knowledge
Based
Economy.‖
At:
http://go.worldbank.org/I8T7C0VPV0
. Accessed February 23, 2009.
______. 2009c. Azerbaijan: Country Economic Memorandum. Washington, D.C.
______. 2009d. Doing Business 2009. Washington, D.C.
World Health Organization. 2009. ―Health for All Database,‖ At:
http://www.euro.who.int/HFADB
.
Yemtsov, A., R. Cnoblach, and C. Mete. 2006. ―Returns to Education in ECA.‖ World Bank,
Washington, D.C.
Xu, K. and others. 2003. ―Household Catastrophic Health Expenditure: A Multi-country Analysis.‖ The
Lancet 362:111–17.
Dostları ilə paylaş: |