368
Sədr - Musa bəy də danışsınmı?
Səslər - Musa bəy də danışsın.
Sədr - Musa bəy, danışa bilərsiniz.
Musa bəy Rəfiyev - Möhtərəm məbuslar! Bəlli ki, çox sözlər doğru və haqlıdır. Çox arzular olur. Bu sözləri
düz əmələ gətirmək lazımdır. Ümuri-xeyriyyənin arzusunda olur. Filan şey də olsun. Kazımzadə Abbasqulu bəy
qaçqın işlərində çox oldu. Camaəti oraya çəkdi. Nə xəyanətlər oldu həpsini bilirik. Vəsiqə olanda da belə heylə
var.
Abbasqulu Kazımzadə - Komissiya lazımdır.
Rəfiyev - Bunlar hamısı doğru sözlərdir. Ancaq övzayə baxanda görürük ki, biz, hökumət eyləmək istəsə də
az nəticə hasil olur. Onun üçün bu danışıqlara bir məna demirəm, nəticəsini deyirəm. Ağa Aşurov dedi smeta
yoxdur. Doğrudur, smeta yoxdur. Amma bu ümuri-xeyriyyə aid deyil. Smeta bir il qabaqdan hazırlanır, hər
nəzarət bilir ki, mədaxil, məxarici nədir. Ümuri-xeyriyyə nəzarəti isə əz məxaricini bilmir. Bilə də bilməz.
Ümuri-xeyriyyə nəzarəti nə bilsin ki, 30 mir qaçqın üstünə avqustda da 15 min artmayacaqdır. Bunlar ümuri-
xeyriyyə nəzarətinə məlum ola bilməz. Ümuri-xeyriyyə nəzarətinin smetası hazır burada var. Bir ay
Novobayaziddən bir yekə dəstə 15 minə qədər qaçqın gəlib, tökülüb Gəncəyə. Ümuri-xeyriyyə nəzarətindən
smeta istəmək dürüst deyildir. Bir də deyirlər bu qaçqınlara azuqə paylamaq deyil, iş vermək lazımdır. Bu
doğrudur. Amma qabaqca evlərini, yurdlarını düzəltmək lazımdır. Bir halda ki, qaçqınların oturacaq yerləri
məlum deyildir, o halda necə işləyə bilərlər. Bəlkə də istənilən 18 milyon azdır. Bununla nə qədər kömək
eyləmək olar. Hər qaçqına ayda 70 manat xərclənir, smeta belədir. Amma siz bir fikir ediniz, hər adam beş-altı
yüzlə ancaq dolana bilir. Hərgah hər adama lazımi surətdə
[846 - 847]
dolanmaq üçün xərc verilsə, onda gərək
Azərbaycanın hər şeyini sataq, biz o qədər verməliyik. Ancaq o qədər vermək gərək ki, heç olmasa bir hala
gəlib özlərini dolandırsınlar. Ona görə ümidvarıq ki, parlaman bunu qəbul edər. Hərgah bu az olsa ümuri-
xeyriyyə nəzarəti yenə qulluğunuza başqa bir layihə ilə gələr, lazım bilsəniz verərsiniz, yoxsa-yox.
Sədr - Sez ümuri-xeyriyyə naziri Klinovskinindir.
Klinovski - Rusca
Sədr - Kim danışmaq istəyir. Bu xüsusda danışmaq istəyən yox-dursa, məsələ bitmiş hesab olunur.
(Kyüsterə). Üzvləri çağırın.
Səslər - Adamlar hanı ki, yoxdur.
Sədr - Onda səsə qoya bilmərəm. Kvorum yoxdur.
Səslər - Kvorum var! Yoxdur.
Sədr - Üzvləri çağırın, sayın.
Kyüster - Kvorum yoxdur (
Mehdi bəy gəlir).
Qara bəy (yerindən) - Mehdi bəyi üç adamın yerinə hesab edin. Məcburam. Gələn iclas, qapamadan əvvəl
rica edirəm ki, gələn səfərə kitabxana komisyonuna namizədlər göstərəsiniz ki, komisyon intixab olunsun.
Parlamana. Kitabxananın nə qədər lazım olduğunu düşünürsünüz. Ona görə təxirsiz komisyona namizəd
göstərmənizi rica edirəm. İclas qapanır.
İclas saat 4 tamamda qapanır.
Arxiv, f. 895, siy.1, iş.100, vər.98-125.
369
№-56
Əlli altıncı iclas
17 iyul 1919-cu il.
Rəis - doktor Həsən bəy Ağayev.
Katib - Əhməd Cövdət Pepinov. Məclis saat 12.20-dəqiqədə açılır.
Müzakireyi-yomiyyə:
1.Parlaman sədrinə ikinci müavin intixabı haqqında Nizamnamənin 9-cu maddəsi; 2. Məclisi-müəssisan
seçkiləri haqqında layiheyi-qanuniyyə (üçüncü qiraət); 3. Zəngəzur qəzası qaçqınlarına yardım etməkdən ötəri
smetadan xaric olaraq
[847 - 848]
(18.750.000) rüblə buraxılması haqqında layihəyi-qanuniyyə; 4.
Ermənistanda bulunan müsəlman qaçqınlarına yardım etməkdən ötəri smetadan xaric olaraq üç milyon rüblə
buraxılması haqqında layihəyi-qanuniyyə; 5. hökumət indində xüsusi təftişat və təhqiqat komisyonunun təşkili
haqqında layihəyi-qanuniyyə; 6. Sənaye şəhadətnamələri qiymətlərinin artırılması haqqın-da layihəyi-
qanuniyyə; 7. Nazir müavinlərinə yeni maaş haqqında layihəyi-qanuniyyə; 8. Şəhərlər nəfinə ixrac və idxal
olunan yüklərdən alınan müvəqqəti vergi nizamnaməsi haqqında layihəyi-qanuniyyə; 9. İki aylıq pedaqoji
kursların küşadi haqqında layihəyi-qanuniyyə; 10. Hökumətin Qarabağ hadisatı haqqında əxbarı. 11. Spirt
məhsulatından alınan aksiz vergisi miqdarlarının artırılması haqqında layihəyi-qanuniyyə; 12. Azərbaycan
cümhuriyyət sərhəddində mühafizə bölüyü təsisi haqqında layihəyi-qanuniyyə; 13. Tövcü vergisinin artırılması
ilə bərabər torpaq gəlir və məxariç smetasının və torpaq vergisi miqdarlarının təmdidi haqqında layihəyi-
qanuniyyə; 14. Ticarət və ələlümum işlər idarəsi haqqında verilmiş vəkalətnamələrin sürəcəyi müddətin
uzadılması haqqında layihəyi-qanuniyyə; (təcili) 15. Daxil olmuş kağızlar. O cümlədən: a) «Hümmət"
fraksiyasının Qasım bəy Camalbəyovun parlaman üzvlüyünə daxili haqqında əxbari; b) Rus-slavyan
cəmiyyətinin parlaman məbusları Vinoqradov, Kravçenko və Mixailov haqqında məşruhəsi. ç) Kitabxana
komisyonu intixabı. d) "İttihad" fraksiyasının hökumətə sualı.
Rəis - Divani - rəyasət tərəfindən təklif olunur ki, 14-cü məsələ ticarət haqqındakı layihəyi-qanuniyyə ikinci
olaraq baxılsın. Çünki əski ticarət qanununun müddəti bu ayın 14-də bitmişdir. Əgər buna etiraz yoxsa qəbul
olunur.
Qara bəy - Mən təklif edirəm 1-ci məsələni sonraya qoyaraq, əvvəlinci məsələ axıra çəkilsin, çünki digər
məsələlər daha mühümdür. ?
Sədr - Etiraz yoxmu?
Səslər - Yoxdur.
Sədr - Qəbul olunur. Daxil olmuş kağızlardan əvvəlincisi "Hümmət" fraksiyonundan gəlmiş bir məktubdur.
Parlaman üzvü Qasım bəy Camalbəyzadə yenə firqə tərəfindən parlamana intaxab olunmuş, parlaman
üzvlüyünə qəbulu təklif edilir. Qanun üzərinə parlaman üzvlərindən biri çıxarılarsa, onun yerinə
[848 - 849]
bir
özgəsi intixab edilir. Şimdi eyni adamı firqə intixab etmiş bunu bir rəy məlumat bildirirəm. Varid olmuş
kağızlardan bu məzmunda bir məktub var. (Rusca oxuyur). Rəyi məlumat üçün bəyan edirəm. İkinci qanun
layihəsi vəkalətnamələrin təmdidi haqqındadır. Türkcəsi yoxdur. Vəkalətnamə müddəti bitmişdir, təmdidi
lazımdır, altı ay artırılmalıdır. Əgər etiraz yoxsa və müsaidə edərsəniz, oxunsun. Oxuyunuz Mehdi bəy. (Mehdi
bəy oxuyur).
Sədr - Layiheyi-qanuniyyənin təcili surətdə baxılmasına etiraz yoxdurmı?
Səslər - Yoxdur.
Sədr - Qəbul olunur. Layiheyi-qanuniyyə xüsusunda kim danışmaq istərdi. Bunu maddə-maddə oxuyunuz.
Katib - 1-ci maddəni oxuyur.
Sədr - 1-ci maddə xüsusunda kim danışmaq istərdi. Etiraz yoxmu? Etiraz yoxdur. 1-ci maddə qəbul olunur.
Katib - İkinci maddəni oxuyur.
Sədr - İkinci maddəyə etiraz yoxmu? Yoxdur, qəbul olunur.
3-cü maddəni oxuyunuz.
Katib - 3-cü maddəni oxuyur.
Sədr - 3-cü maddə xüsusunda kim danışmaq istəyir? Etiraz yoxmu? Yoxsa qəbul olunur. Layiheyi-
qanuniyyəni təmamən səsə qoyuram.
Mehdi bəy - Komisyonun burada bir mülahizəsi vardır.
Sədr - Mülahizəni oxuyunuz.
Katib - Oxuyur.
Sədr - Layiheyi-qanuniyyəni, komisyonun mülahizəsi ilə bərabər tamamən səsə qoyuram. Etiraz yoxdur.
Komisyonun mülahizəsi ilə bərabər qəbul olunur.
Katib - 49-cu maddənin Məclisi-Müəssisan seçkiləri haqqında.
Sədr - 49-cu maddəyə etiraz yoxdur? İstəyirsiniz oxunsun.