Azərbaycan xalq cümhuriYYƏTİNİn keçİRİLMƏSİ ÜZRƏ DÖVLƏt komiSSİyasi
Yüklə 5,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
daha başqa bir surətdə Avropaya qarşı göstərəcək və yaşamağa layiq bir millət olduğumuzu da bu surətlə əda və isbat edəcəyik. Abdulla bəyin sözlərindən aşlaşılır ki, biz darülfünunu yalnız müəllim yetişdirmək və ziyalı gənclər meydana gətirmək fikrilə açırız. Mən bu fikirlərin təmamilə əleyhinəyəm və bunu rədd edirəm. Çünkü məqsədi əsli bu deyildir. Bunun üçün bir darülmüəllimin açılmaqla ehtiyacı bərtərəf edə bilər. Biz məsələni dövlətin mənafei nöqteyi-nəzərindən tədqiq və mülahizə etməliyik. Biz cəhanə elan edirik ki, hürr yaşamağa haqlı müstəqil bir millətik, bunu yalnız elanımız kafi deyildir. Təzahüratı-milliyyəmizi daha ziyadə təhdid etmək və onu atiyə hazırlamaq lazımdır. Biz millətin ruhunu bu surətlə yüksəldərsək əmin olalım ki, istiqbalda közədilmiş məhfuz olan bütün fənalıqların önunu almış və millətimizi sahil-səlamətə sövq ilə fəlakətdən və fənalıqdan qurtarmış oluruq. Bulunduğumuz əsrdə yaşaya bilmək vəsaiti-maddiyyədən ziyadə vəsaiti- mənəviyyə olan elmə müvəffəqdir. Əsasən gözlərimiz önündə cərəyan edən əhval və vüquatı həqiqi göstərir. Bəziləri də Avropada elm var deyirlər də gözləri önündə olan elmi görmürlər. Avropadaki fabrika və zavodları görməyirlər, elmin sırf onlara məxsus olduğuna qənaət gətirməyirlər. Halbuki, onların libasları içində müstəhziyanə söz deməyimiz alimlərimiz qədər səviyyədə deyildirlər. Onlarda ruhi-qövhər, bizdə isə buna müqabiq qalın bir pərdə vardır. İştə o pərdəni yırtacaq və ruhu yüksəldəcək bir elm ocağı lazımdır ki, o da darülfünundan başqa bir şey deyildir. Əvət bu ocağın meydana gəlməsi üçün bunun milli olması icab edir. Təbii milli dediyimiz zamanda milli bir elm xatirə gəlməsin. Çünkü bir elm olamaz. Elm nə türklərə, nə fransızlara aiddir. Hal-hazırda bu elm ocağı meydana gətirilməlidir, ya yox. Bəziləri buyurdular ki, əgər biz bilsə idik ki, Azərbaycan daxilində böylə bir darülfünun açılacaq, biz daha əvvəl hazırlaşardıq. Bu fikir də doğru deyildir. Çünkü hal- hazırda vəziyyəti manədir. Əsasən şu zamanda bütün türklük mühitindəki professorları toplasaq, yenə bir darülfünun yapılmayacaq və ya belə-belə hanki o səviyəyə vail olmuş müqtədir tələbə əfəndilərimiz oradakı tədricatı təqib edə biləcək. O halda bizim üçün iki şey var ki, birisi ali təhsil görmək istəyən gənclərimizi məmaliki-əcnəbiyə göndərmək, ikincisi Azərbaycan daxilində bir darülfünun açmaq. Biz, əcəba iki şeydən hankisini qəbul etməliyik. Məmaliki- ənnəbiyə göndərilməyə tərəfdari olanların tərcih etdiyi nöqtə budur ki, məqsəd daha az, daha ucuz bir para ilə meydana gəlir deyirlər. Bu cəhətlərdən paraya baxmaq bir cinayət bir cürmdur. Və yenə tədqiq edəlim. Əcəba doğrudan da məsarif azmı olacaq. Yaxında Avropaya bərayi-təhsilə göndərilən yüz əfəndinin bir sənəlik xərcini nə qədər böyük bir yekun tutduğunu görəcəksiniz. Halbuki, Azərbaycan daxilində darülfünuna üç yüz tələbə vardır. Əgər bunları da göndərmək icab edərsə, 20
yapılacaq məsrəf burada açılacaq olan darülfünunun məsrəfindən qat-qat artıq olacaqdır. Digər bir mülahizə bundan ibarətdir ki, Avropaya gedərik, Paris, Berlin və qeyri yerlərdə mədəniyyətə aid öylə şeylər bularıq ki, onu qətiyyən Bakıda görəməyiz. Fəqət biz öylə mülahizatla iştiğal etmiş olarsaq təbii o zaman Bakıda darülfünun açamayız. Və bir də qaldı ki, tələbələrimiz Avropaya getmək ilə onlar kəndi milliyyət və qəvmiyyətlərini qeyb etməyəcəklərdir. Lakin bir qədər əksiləcək, onun üçün Avropaya tələbələrimizin ezamı tərəfdarı deyilik. Açmaq istədiyimiz darülfünunumuz olur isə bütün istədiyimiz və diləyimiz hasil olur. Bu darülfünun, rus və qeyri lisanda olsun, əgər layiqli professorlar təhti-idarəsində olsa bizim dövlətimizə xidmət edəcək, başqa heç şeyə xidmət etməyəcək. 3-4 milyonluq millət içərisində təsis edən darülfünun bizim aruzu etdiyimiz ülum və şəbati-fənniyyəni təsis etmək ilə xarici millətlərin nüfuzu altına keçə biləcəyi müəyyəndir. Böylə darülfünunu açdıqdan sonra get-gedə bizim tələbələrimiz çoxalacaq və 5-6 sənə təhsil dəvamından sonra bizim də icab edilən alimlərimiz mükəmməl surətdə oradan çıxacaqdır və bəlkə professorlarımız da kəndimizdən olacaqdır. Fəqət bir paraları sizi bu müqəddəs fikirdən daşındırmaq istəyirlər, hər nə olursa-olsun bütün var qüvvəmiz ilə cəmi müşkulatı dəf edərək darülfünun açmalıyıq. Bir çoxları deyirlər ki, darülfünun dəvət olunan müəllimlər müxtəlif və mötədil cərəyanlara mənsubdurlar, onlar könüllü dəstələrinə yardım edərək bizim istiqlalımızı əlimizdən almağa mövcib olacaqlar. Ola bilər. Fəqət bir elmin mövzusu olamaz, heç bir şəxs darülfünün kürsüsünü ehtirasi-siyasiyyəsi üçün ləkədar etməz. Hərgah bir zərər və xəyanət görünmüş olarsa da hökumət tərəfindən təqib ediləcəkdir. Onun üçün hökumətə müğayir olan və bizə əski Rusiyaya tərğib edənlər, məqsədlərinə təbii nail olmayacaqlar, çünkü 5-6 müəllim gəlib bizim mühitimizdə bizə icrayi nüfuz edəmiyəcəklərdir. Sonra deyirlər ki, xristian tələbələri əksəriyyət ilə bizim tələbələrin əqəliyyətinə qalib gələcəklər. Mən də deyirəm ki, 2-3 sənədən sonra bizim tələbələrimiz əksəriyyət kəsb edəcəklər. Mən zənn edirəm ki, biz türklərə bu kimi mülahizat ilə hissiyyata tabe olmaq doğru deyildir. Böyük bir qövm isək əlinənabanə kəndimizə istədiyimiz və kəndimiz malik olduğumuz hüququ başqalarına da bəxş etməli. Əfəndilər! Mənim ən ziyadə qədr qoyduğum və əndişə etdiyim cəhətlər deyildir. Bir darülfünun açmaq arzu edildiyi zaman şərait vardır. Əvvəl əmrdə bir məktəb aliyədə tədRicat aliyə üçün miqdar kafi də, müəllim ünvanına layiq müqtədir alimlərin vəsaitin vicudi əsl məsələ budur ki, bunları bulacaqmıyız. Əvvəlcə, deyim ki, vaxt qeyb edirik. Bilirsiniz ki, darülfünun açıqlamasının şəraiti-ümumiyyəsi məsələni böyük məümanətlərə düçar edir. Fəqət bu təşkilatı hər bir təşəbbüsdən yalnız darülfünun deyil, bütün fəaliyyətlərdən istinkaf etməmiz lazım gəlir. Bütün sədləri rəf edəcəyik. Əvvəl əmrdə təbabət fakültəsinə gəlincə burada miqdarı kafi müəllimləri var. Zəngin, havası gözəl bir şəhərdir. Ona görə də fakültə üçün müvafiqət edir. Bir Yüklə 5,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|