Аzərbaycanda iNŞaat və memarliq
АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
- №2. 2017 АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
- İstifadə edilmiş ədəbiyyat
40 АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
Qeyd edək ki, İçəri Şəhər abidələri olan məscidlərin qorunması və bərpası problemlərini kompleks həlli daha vacibdir, yəni onun eksteryer forma elementini seçməklə renovasiya üsulları hesabına görünüşünü, istifadəsini təmin etmək üçün bu binaların iç məkanlarında da kiçik düzəlişlərin, detalların bərpası vacibdir. Bunu əsasən məscidlərin giriş hissələrinin bədii-estetik keyfiyyətlərində bu gün də görmək istərdik, halbuki, bir çox nümunələrdə nədənsə məhz giriş qapılarının bədii dekor hissələri söküntüyə məruz qalır, baxmayaraq ki, məscidlərin giriş hissələri yerli əhəng daşlarından hazırlanırlar. Onların bəzilərində klassik order sisteminin kompozisiya üsullarının, renessansın, milli romantizmin izləri görünür. Bu səbəbdən məscidlərin giriş hissəsi eksteryer tərtibatında əvəzedilməz rol oynadığından (frontonları formasında) onların gizli təfəkkür daşıyan müxtəlif tərtibat elementləri (o cümlədən: şəkillər, detallar – quş və heyvan heykəl təsvirləri, mifoloji canlılar, relyefli işarə və simvollar) milli memarlığınmızın vacib nümunələri kimi qorunub saxlanılmalıdır. Məhz bu giriş portalları məscidlərin memarlıq görkəmilərinin bədii keyfiyyətini zənginləşdirir. Nəticələr: 1. Azərbaycan əhalisinin İslam dinini qəbul etməsi, ölkədə dini tikililərin sayını artırmaqla yanaşı Qəbələ, Bərdə, Şamaxı, Gəncə, Naxçıvan, Bakı kimi şəhərlərdə və digər bölgələrin yaşayış məntəqələrində öz möhtəşəm görkəmləri ilə şəhər obrazlarına yeni siluet gətirdilər. Bu baxımdan Bakı şəhərində ucaldılan məscidlər xüsusi məna daşıyırdı və belə tikililər bir çox ölkələrdən gələn zəvvarları cəlb edirdilər. Aparılan tədqiqatlar əsasında müəyyən edilmişdir ki, İçəri Şəhərdə 27 məscid var idi, onlardan hal-hazırda 6-sı fəaliyyət göstərir. Bunlardan ən qədimi Sınıx Qala adı ilə məşhur olan Məhəmməd məscidi kompleksidir (1018-ci il), çünki qazıntılar zamanı burada ibadət zalından başqa mədrəsə və bir çox köməkçi yerləşkələrin özül-bünövrələri aşkarlanmışdır. Lakin bununla yanaşı Qız qalası yaxınlığında (üzü dənizə sol tərəfə) daha bir məscidin özülləri aşkar edilmişdir ki, məscid kimi onun fəaliyyəti IX əsrə aid edilir. 2. İçəri Şəhərin qala divarları X əsrdə tikilmiş və şəhər sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi ilə onun strukturu formalaşmış, yəni, baş ticarət küçəsinin şimala və şərqə çıxan darvazalarının yerləri müəyyən edildi. Şəhərin xarici əlaqələrinin genişlənməsi şəhərdə məscidlərin tikintisinə böyük təkan verdi. Beləliklə, şəhərdə məhəllə məscidlərinin (Cümə və Keyqubad məscidləri) tikintisinə fərman verildi. XIII əsrdən başlayaraq Şirvanşahlar dövründə şəhərdə çoxlu yaşayış, ictimai-məişət və dini tikililər ucaldıldı. Orta əsrlərdə bir çox səyahətçilər: səfir Pyui de Qonzales, tacir Barboro və Kontarini, italyan səyahətçisi Donatade Leze, astronom Səid Yəhya Bakuvi, sonralar isə Şarden və Çələbi və s. İçəri Şəhərdə 27 məscidin olduğunu qeyd edirdilər. 3. İçəri Şəhərdə tikilən məscidlərin fərqli cəhətləri olsa da (əsas tikinti materialı daşdır), onların yerli Abşeron memarlıq məktəbinin tikililəri ilə (xarici sadəlik, iç məkan mürəkkəbliyi və memarlıq elementlərinin zəngin tərtibatı və s.) və Azərbaycanın digər bölgələrində ucaldılan məscidlərlə də oxşar cəhətləri də var. Müxtəlif dövrlərdə tikilmiş və müxtəlif statuslu məscidlərin oxşar cəhətləri: bir və ya bir neçə kameralı olması, dördbucaqlı baş ibadət zalları üzərində qaldırılan günbəzləri, incə minarələri, mehrabın baş giriş portalına, eyni zamanda qibləyə (Kəəbə) istiqamətlənməsi, şəhər Cümə məscidlərinin və İmamzalədərin (yəni məscidin məqbərə ilə birləşməsi) giriş portallarının zəngin dekorlu №2. 2017 АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
41 və s. olmasıdır. 4. Məscidlərin memarlıq-planlaşma xüsusiyyətlərini araşdırarkən İçəri Şəhərdəki məhəllə məscidlərinin bir zallı (1 kameralı), düzbucaqlı plan quruluşlu olması, sadə memarlıq həlli müqabilində iç məkanlarının taxçalı divarlı və çoxunda günbəzaltı çatma tağların olması müəyyənləşdirilmişdir. Bakıda bəzi kiçik məscidlərin minarələri olmadığı halda, müəzzin namaz vaxtını dam üstündə durub oxuyurdu. İçəri Şəhərdə iki və hətta dördkameralı məscidlərə də rast gəlmək olurdu. 5. Təhlillər göstərir ki, məscidlərin kompozisiya və konstruksiya quruluşu da müxtəlifdir: frontal kompozisiya, ikili kompozisiya, tağ, günbəz, minarə konstruksiyalarında, daş materialı və oymaların üstünlüyü. 6. Məscidlərin bədii-memarlıq elementləri onların formalaşmasında böyük rol oynayırdı. İlk növbədə bu elementlərə günbəz, portal, minarə, mehrab, pəncərə, taxça oyuqları və dekor aiddir. Beləki, İçəri Şəhər məscidlərinin minarələri əsasən daşdan tikilib və karniz- stalaktitli balkonları var. Mehrab əsasən, baş divarda uzunsov formada olub zəngin naxışlı dekora malikdir. Məhəllə məscidləri daş şəbəkəli pəncərələri və giriş portallarının çərçivəsi, kufi və fars əlifbası ilə yazılarla örtülmüş blokları ilə fərqlənir. 7. Məscidlərin qorunma və bərpa üsullarında, həm memarlığın ənənəvi elementlərinin təmir edilməsi, həm də onların bərpası üçün yeni tədbirlər görülməlidir (Cümə məscidində, Çin məscidində, Şeyx İbrahim məscidində, Key Kubad və Gileyli məscidlərində). 8. Məscidlərin daxili quruluşu elədir ki, (döşəmə, mehrab ətrafı, divar üzləmələri və günbəzin taxtavan hissəsi) burada ancaq müasir bərpa üsulları tətbiq oluna bilər. 9. Məscidlər İçər Şəhərin strukturunda xüsusi mövqe tutur, yəni baş ticarət küçəsinə çıxan, dominant və aksent rol oynayan məscidlər və adi yaşayış binalarından ibarət sıralarda öz memarlıq-planlaşma həllinə görə yaşayış evini xatırladan məhəllə məscidləri. Hal-hazırda istifadəsiz qədimi məscidlərin yeni elmi metodlarla funksional təyinatını bərpa etməklə onların əhalinin və qonaqların ibadət yeri - məscid kimi istifadə etməsinə; mədrəsə, dini konfrans zalları kimi; etnoqrafiya muzeyi kimi; dini kitabxana kimi; incəsənət emalatxanası; şərq qalereyası kimi yenidən istifadəsi mümkündür.
1.
Амензаде Р. Мечети Ичери шехер XI-XVII вв. Баку, 2004, с.13-19 2.
Заблоцкий И. Путевые записки из Астрахани через Кизляр в Баку, 1835-1836 гг. Ж.И.В.Д., т.10, 1845 3.
abidələrin qorunması problemləri beynəlxalq elmi-praktik konfransın materialları, Bakı, 2012, s. 3-8 4.
jurnalı №6, Bakı, 2017 5.
Əmənzadə R. Azərbaycanın memarlıq abidələri XI-XVII əsrlərdə, Bakı, 2015 6.
Məmmədova Z.G. Abidələrin qorunması bərpa və təmir problemləri: Dərs vəsaiti, Bakı, 2004 7. Əliyeva R. İçəri Şəhərin şəhərsalma tarixindən/İçəri Şəhər məqalələr toplumu, Bakı, 2004, s.67-72 Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|