AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
89
udulmasına təkan verə bilər. Bu proseslər partiyalararası
çərçivədə baş verir. İdeologiya baxımından yaxın mövqeli
partiyalar bir araya gəlir və onların arasında “yeni ailədə”
liderlik uğrunda mübarizə gedir.
Partiya mühitində kiçik partiyalar irilərlə siyasi rəqabət
aparmağa qabil deyildir və buna görə də onlar seçim qarşı-
sındadırlar: ya elektoral və siyasi meydandan çəkilib getməli,
ya da ideologiya baxımından özlərinə yaxın mövqedə olan
partiyalarla birləşməlidirlər. Yeni qanun qəbul olunmasa,
Azərbaycan reallığında kiçik partiyalar sonsuza qədər mar-
ginal həyat sürmək məcburiyyətində qala bilərlər. Yeni qa-
nundan sonra isə artıq onların seçimi olacaq: ya siyasətdən
getmək, ya da iri partiyalarla birləşmək.
Marginallaşma meyli Azərbaycan siyasi məkanı üçün
səciyyəvi meyil olduğundan “marginal partiyalar nədir?” su-
alına elmi meyarlar və parametrlər baxımından cavab ma-
raqlıdır. Partiyanı marginala aid etməyin əlamətləri və me-
yarları hansılardır? Əgər partiya sistematik olaraq seçkilərdə
səs toplaya, hətta qeydiyyata alınmaq üçün sosial baza təmin
etməyə nail ola bilmirsə, deməli, o, marginaldır. Bu meyardan
yanaşılsa, Azərbaycanda, demək olar ki, əksər partiyalar mar-
ginal hesab oluna bilər. Partiyalar haqqında qəbul ediləcək
yeni qanun onların “yuxarıdan” təşəbbüslə institusionallaş-
masını intensivləşdirən seçim mexanizmi kimi çıxış edə bilər.
Onun nəticəsi isə Azərbaycanda yüksək nüfuza malik olan
böyük partiyaların, ümummilli təşkilatların formalaşması ola
bilər. Partiyaların ölkə həyatında institusionallaşması prosesi
“aşağıdan” başlamışdır. Yeni qanun bu gün olduqca səngiyən
partiya quruculuğu prosesinin sürətləndirilməsinin mühüm
dəstəyi, vasitəsi və amili kimi çıxış edə bilər.
ABŞ-da 67 siyasi partiyanın dövlət qeydiyyatından
AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
90
keçməsinə baxmayaraq, bu ölkədə ikipartiyalı sistem möv-
cuddur. Avropa məkanında da siyasi qüvvələr iki-üç siyasi
partiya və cərəyanın sintezi-sistemi kimi fəaliyyət göstərir.
Güclü siyasi qüvvəyə çevrilmək üçün partiyalar 3-4 sivil, de-
mokratik yönlü təşkilatlarda cəmlənir, bloklar və koalisiyalar
yaratmaqla siyasi sistemə inteqrasiya edirlər.
Qeyd olunduğu kimi, ölkədə partiya sisteminin yeni
modelinin formalaşması zərurəti ilk olaraq prezident İlham
Əliyevin ölkə rəhbərliyinə gəldiyi məqamdan etibarən daha
israrla siyasi müzakirələrin gündəminə gətirilmişdir.
“Partiyalar necə maliyyələşdirilməlidir? Bu proses han-
sı prinsiplər əsasında həyata keçirilməlidir? Bunun üçün
ayrılacaq maliyyə vəsaiti nə qədər olmalıdır?” kimi suallar
bu gün ən çox müzakirə edilən məsələlərdəndir. Mətbuatda
əksini tapan mövqe və münasibətlərin izlənilməsi siya-
si partiyalar haqqında 1992-ci ildə qəbul olunmuş qanu-
na əlavə və dəyişikliklərin edilməsinə dair istər müxalifət,
istərsə də iqtidar partiyaları təmsilçilərinin mövqelərini
ümumiləşdirməyə, fikir müxtəlifliyini müşahidə etməyə, ar-
tıq müəyyən cavabların da olduğunu söyləməyə əsas verir.
Əksəriyyət belə hesab edir ki, dünya ölkələrinin çoxunda
siyasi partiyaların maliyyələşmə meyarını ictimai dəstək və
seçkilərdə iştirak vəziyyəti müəyyən edir.
Maliyyələşmə, məlum olduğu kimi, yalnız partiyaların
fəaliyyətini şəffaflaşdırmaq, onların müxtəlif qruplardan
asılılığını azaltmaq üçün mühüm rol oynaya bilər. Hər hansı
qurumun siyasi partiya olması üçün maliyyələşmə, təbii ki,
bütün dərdlərin çarəsi sayıla bilməz. Problemlərin əsasən
“Hansı partiyalar maliyyələşməlidir? Maliyyə fəaliyyətsiz
partiyalar ləğv edildikdən sonra, yoxsa əvvəl ayrılmalı-
dır? Yeni qanuna əsasən qeydiyyata alınan, yoxsa bütün
AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
91
partiyalar maliyyələşməlidir? Partiyaların ləğvi üçün hansı
fundamental səbəblər olmalıdır?” kimi məsələlərin dünya
təcrübəsi, qanun və konsensus əsasında həlli müstəvisində
olduğunu söyləmək olar.
Dünyanın bir çox ölkələrində partiyalar dövlət
büdcəsindən maliyyələşir. Partiyaların inkişafı, cəmiyyətdə
fəal rol oynaması, siyasi fəallığının təmin edilməsi, kənar
qüvvələrin maliyyə asılılığından xilas olması baxımından
bu, vacibdir. Lakin dünya təcrübəsində bunun universal
mexanizmi yoxdur. Burada əsas kimi siyasi təşkilatların
seçkilərdə, xüsusilə parlament seçkilərində iştirakı və qa-
zandıqları səs faizi əsas götürülür. Parlament seçkilərində
proporsional seçki sisteminin tətbiq edildiyi ölkələrdə par-
tiyalara dövlət büdcəsindən maliyyə ayrılması daha asandır
və parlamentdə təmsilçilik hüququ qazanan partiyalara şa-
mil olunur.
Bu gün Azərbaycanın iqtisadi inkişafı fonunda partiyala-
rın dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi reallaşa bilər. Artıq
iki ildir ki, dövlət büdcəsindən qeyri-hökumət təşkilatlarına
(2008-ci ildə 1,5 milyon, 2009–cu ildə 2,8 milyon manat),
mətbuata (2009-cu ildə 1 milyon manat) maliyyə vəsaiti ay-
rılır. Bunun partiyalara da aid edilməsi barədə müzakirələr
gedir.
Azərbaycanda seçki sistemi və siyasi partiyaların
maliyyələşdirilməsi məsələsi 2006-cı ildə Bakıda ATƏT-in
təşəbbüsü ilə “Siyasətdə şəffaflığa doğru: Azərbaycanda
seçki sistemi və siyasi partiyaların maliyyələşdirilməsi” möv-
zusunda keçirilən ikigünlük seminarda da müzakirə olunub.
Seminarda seçki sistemləri, siyasətdə maliyyənin rolu, siyasi
maliyyənin müsbət təcrübə standartları, Azərbaycanda siya-
si partiyaların maliyyələşməsi mövzuları diqqət mərkəzində
Dostları ilə paylaş: |