Azərbaycanda siyasi partiyalar: seçKİDƏN seçKİYƏ

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
72
lı  “Seçki  məntəqələrində  veb-kameraların  quraşdırıl-
ması  və  istifadəsinə  dair  Qaydalar”ı  təsdiqlədi  və  ölkə 
ərazisindəki 500 seçki məntəqəsində bu kameraların quraş-
dırılmasını qərara aldı. Bununla yanaşı, prezident seçkilərini 

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
73
ümumilikdə    50  minə  yaxın  müşahidəçi  izləyirdi.  Seçkiləri 
izləmək üçün dünyanın 60-a yaxın ölkəsindən 44-dən artıq 
qurumu təmsil edən 1250 beynəlxalq müşahidəçi respub-
likaya  gəlmişdi.  Beləliklə,  prezident  seçkilərində  ölkə  üzrə 
5.359 seçki məntəqəsinin seçici siyahılarında olan 4.927.561 
seçicinin 75,12%-i səsvermədə iştirak etdi.
Mərkəzi  Seçki  Komissiyası  19  oktyabr  2008-ci  ildə 
prezident  seçkilərinə  yekun  vurdu  və  nəticələri  təsdiq 
edilmək  üçün  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiya 
Məhkəməsinə təqdim etdi. 
Prezident  seçkilərində  seçicilərin  etibarlı  hesab  edilmiş 
səslərinin  88,78%-ni  Əliyev  İlham  Heydər  oğlu,  2,86%-

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
74
ni  Ağazadə  İqbal  Fehruz  oğlu,  2,47%-ni  Mustafayev  Fazil 
Qəzənfər  oğlu,  2,28%-ni  Həsənquliyev  Qüdrət  Müzəffər 
oğlu, 2,23%-ni Əlibəyli Qulamhüseyn Surxay oğlu, 0,78%-ni 
Əliyev Fuad Ağası oğlu və 0,65%-ni Hacıyev Hafiz Ələmdar 
oğlu toplamışdı.

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
75
“Research  Council”  müstəqil  araşdırmalar  birliyinin  si-
yasi  partiyaların    liderləri  və  funksionerləri  ilə  apardığı 
“Azərbaycanda  siyasi  partiyalar-2010:    parlament  seçkiləri 
öncəsi  durum  və  planlar  haqqında  sosioloji  sorğu-
araşdırma”da  gətirilən  rəqəmlərin  təhlili  göstərir  ki  (Bax: 
sonuncu  bölmə),    25  partiyanın  üzvlərinin  ümumi  sayı         
1 243 429 nəfərdən ibarətdir ki, bu da təxminən ölkə üzrə 
ümumi elektoratın 20 %-ni təşkil edir.
Seçkilər  prosesində  qələbə  və  məğlubiyyətlər  təsadüfi 
olmayıb, dünya üzrə partiyaların sivil siyasi mübarizəsinə xas 
olan təkamülün təbii qanunauyğunluğudur. Bu proseslərin 
xüsusilə  də  məğlub  düşərgədə  təhlili  isə  siyasi  partiyanın 
perspektivdən məhrum  olmaması, yeniləşməsi üçün mü-
hüm  şansdır.  Dünya  siyasi  təcrübəsində  hətta  ən  sərt  si-
yasi  rejim  şəraitində  belə  hakimiyyətə  gəlməyin  və  siyasi 
5. 
SEÇKİ-2010: MÜXALİFƏTYÖNLÜ SİYASİ                
PARTİYALARIN  RESURSLARI VƏ SEÇKİ TAKTİKASI

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
76
mübarizədə  qalib  çıxmağın  çoxsaylı  nümunələri  mövcud-
dur.  Bunu  mümkün  edən  yeganə  fundamental  qüvvə  isə 
xalqın dəstəyi və mükəmməl sosial bazanın mövcudluğu-
dur.
Müxalifət partiyalarının inkişafında uğursuzluğun və si-
yasi passivliyin səbəblərinin məhz onların fəaliyyətləri ilə de-
yil, yalnız kənar amillərlə izah edilməsi son illərin dəyişilməz 
xüsusiyyətinə çevrilmişdir.
Bunların  reallıq  olduğunu  müxalifətyönlü  siyasi  parti-
yaların  seçki  taktikasını  və  elektoral  davranışını  aşağıdakı 
mərhələlər üzrə göz önündə canlandırmaqla görmək olar:
1. Seçkilər öncəsi;  
2. Seçkilər gedişində; 
3. Seçkilərdən sonra. 
Seçkilər  gedişində  dünya  təcrübəsində  mövcud  olan 
seçkilərə reaksiya taktikasının, demək olar ki, bütün forma-

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
77
ları tətbiq olunur. Bunlar:  
1. Boykot və passiv müqavimətlə səhnədən getmək; 
2. Fəal müqavimət göstərmək, iğtişaşlar törətmək; 
3. Loyallıq, status-kvonu  istər-istəməz (məcburən) qəbul 
etmək taktikalarıdır. 
Adətən,  seçkiqabağı  dövrdə  partiyalarda  təsəv-
vürəgəlməz  fəallıq  müşahidə  olunur.  Bəyanatlar  verilir, 
təşəbbüslər göstərilir və hakimiyyətə qarşı tələblər irəli sürü-
lür, artıq üç seçki prosesində əsas nəticə olan məğlubiyyətin 
əsaslandırılması  üçün  “arqumentlər”  səsləndirilir.  Bəyanat 
və təşəbbüslərin əksəriyyətinin məzmununu birləşmə şüar-
ları təşkil edir. 
Qarşıdan  gələn  parlament  seçkilərində  partiyaların 
müəyyən etdiyi taktikalarda bəzi ümumi xüsusiyyətləri aş-
kara  çıxarmaq  olar.  Seçkiqabağı  durumda  iqtidar,  iqtidar-
yönlü, müxalifət, marginal və yox olmaq üzrə olan partiya-
ları taktikalarına görə:
-  birlik və bloklar yaratmaq təşəbbüsünü dəstəkləyənlər;
-  birliyin əleyhinə olan və bloklara qoşulmayanlar şəklində 
ayırd etmək olar. 
Bu təsnifatın bəzi özünəməxsus xüsusiyyətləri mövcud-
dur. Belə ki, iqtidaryönlü partiyaların əksəriyyəti bloklaşma-
nı dəstəkləmir, müxalifət partiyalarının (Ümid, Azərbaycan 
Liberal-Demokrat  (ALDP)  və  Azərbaycan  Sosial-Demokrat 
(ASDP)  partiyaları  istisna  olmaqla)  əksəriyyəti  bloklaşma-
nı  özləri  üçün  prioritet  hesab  edirlər.  Bu  prosesdə  mara-
ğı  olan bəzi  partiyalar  üçün bloklaşma  nüfuz  və güclərini 
artırmaq, digərləri üçün isə yalnız milli siyasi məkanda və 
seçki  prosesində  mövcudluğunu  qoruyub  saxlamaq  və 

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
78
təsdiqləmək üçün lazımdır. 
Paradoksal cəhət budur ki, Azərbaycanda müxalifət par-
tiyaları  müxtəlif  taktikaları  bir-birinə  “qarışdıraraq”  tətbiq 
etsələr də, nəticədə heç nəyə nail olunmamışdır. 
Buna görə də siyasi mübarizədə məğlubiyyətin sivil eti-
rafı  əvəzinə,  hər  dəfə  seçkilərin  saxtalaşdırılması  ilə  bağ-
lı hay-küylü bəyanatların verilməsi milli siyasi mühit üçün 
acınacaqlı və səciyyəvi bir meylə çevrilmişdir. Bu baxımdan 
2005-ci ilin parlament seçkilərində iştirak etmiş Yunis Oğu-
zun  fikri  səciyyəvi  sayıla  bilər:  “Təəssüf  ki,  Azərbaycanda 
seçkidə uduzan adam o saat saхtakarlıq olduğunu bəyan 
edir.  Yəni  adamlar  özlərində  günah  görmək  istəmirlər. 
Məsələn,  2005-ci  ilin  parlament  seçkilərində  İsa  Qəmbər 
kimi  tanınmış  siyasi  lider  tanınmamış  bir  opponentinə 
uduzdu. Onun əlində şikayət etmək üçün bir dənə belə ol-
sun saхtalaşdırılmış protokol olmadı” (az.apa.az/news.php).
Bu məsələlərdə ümidverici yeni bir xüsusiyyətin yaran-
masını  qeyd  etmək  vacibdir.  Bu  da  sadalanan  həmin  tak-
tikaların  artıq  heç  bir  əsasa  və  dəstəyə  malik  olmaması 
üzündən müxalifətin özünə tənqidi yanaşması, fəaliyyətinin 
köklərinə  yenidən  nəzər  salması  meylinin  yaranması-
dır.  Burada  ayrı-ayrı  partiya  liderlərinin  etiraflarından  tut-
muş,  Ümid  Partiyasının  lideri    İqbal  Ağazadənin  proqram 
məzmunlu “Müxalifətin demokratik açılımı ”adlı məqaləsini 
qeyd etmək lazımdır. 
Vətəndaş və İnkişaf Partiyasının sədri (VİP), Azadlıq Blo-
kunun  həmtəsisçisi  Əlİ  Əlİyev  yeni    mühitdə  partiyaların 
fəaliyyəti və rolu  barədə deyir: 
 “Gec-tez  Azərbaycanda da partiya  sisteminin inkişa-

---