• Bütün türkl
ərin tərcümanı
~
201
~
• …m
ərhum Qəyyum Əfəndi Nasırovun Kazanda, Həsən
b
əy Məlikovun Qafqazda ədəbi dilə və ali türk məsləyinə xidmət
etdikl
əri inkar edilməz («Dillərin birləşdirilməsi gəlir»).
• Qafqaz q
əzetləri xalq danışıq dilinin yox, ədəbi dilin, ortaq
dilin inkişafına çalışdılar. Həqiqətən gediləcək yol hələ xeyli
z
əhmət və vaxt istəyir, lakin əsas odur ki, dilimiz lazım olan yola
çıxmışdır və dərə-təpə, qar-boran demədən yavaş-yavaş irəliləyir
(«Dill
ərin birləşdirilməsi gəlir»).
• …X
əlilbəy Xasməmmədov «tatar» kəlməsinə razı olmayıb
(söhb
ət Dövlət dumasının təhsil komissiyasının məktəblərdə
t
ədrisin hansı dildə keçirilməsinə dair iclasından gedir – T.A.), daha
doğrusu, həmin sözün əvəzinə «türk» kəlməsinin istifadə
olunmasının düzgün olduğunu iddia etsə də, komissiya üzvlərinin
əksəriyyəti (erməni, gürcü və müsəlman deputatlar) «türk» sözünün
pantürkizm
ə xidmət edəcəyindən qorxaraq, təklifi rədd etmişlər
(«Dill
ərin birləşdirilməsi gəlir»).
• Vay politika, politika! M
əktəblərə girməsəydin, nə gözəl
olardı! Tatar xalqı mövcud deyil, tatar dili məlum deyil. Dilimizə nə
ad verilirs
ə verilsin, türk dilindən başqa bir şey olmayacaqdır
(«Dill
ərin birləşdirilməsi gəlir»).
• Böyük m
əktəblərin hər birinə bir molla ayrılmasını
ist
ədikcə, buna «panislamizm» dedilər. İndi milli dildə təhsil tələb
edirik, «pantürkizm»
əndişəsi irəli sürülür («Dillərin birləşdirilməsi
g
əlir»).
•
Bakıda nəşr olunan «Səda» və «Həqiqət» qəzetləri
müxt
əlif səbəblərə görə bir müddət çıxmadı, indi təkrar zühur
etdikl
ərini şükranlıqla görürük. Qəzet çıxartmaq, qırx kərə yazıb bir
k
ərə anlatmağın nə qədər müşkül olduğunu biz hər kəsdən yaxşı
• Abid Tahirli
~
202
~
bilirik, odur ki, Bakılı dostlarımızı ürəkdən təbrik edir, uzun, gözəl
ömürl
ərini təmənnə edirik («Bakı qəzetləri»).
• …h
ər cür mübahisə edilirsə-edilsin, şəxsiyyətə toxunmaq
caiz deyildir. Sevgili dostlar, bu artıq ədəbi mübahisə deyil, bazar
qavğası rəngini alır. Mühərririn mühərrirə «xuliqan» deməsi,
h
əmkarına «sən» - deyə xitab etməsi üsuldan, ədəbdən deyildir
(«Bakı qəzetləri»).
•
Əfəndi qardaşlar! Ağ kağızın üzərimizdə haqqı vardır!
Bizl
ər mübahisə edəndə hambal dilindən istifadə ediriksə,
hamballara n
ə qalar? («Bakı qəzetləri»).
• …ist
ər İstanbullu, istər kaşqarlı bir türkün qələmindən
«gün
əşli» əvəzinə «xurşiabad» (farsca – günəş şəhəri), ya da
«beldetüş-şəms» çıxarsa, bu ədəbi cinayətdir. Ağır gəlməsin:
imanımdır («İki böyük şair»).
• Birliyi olmayan bir mill
ətin bir qanadı buzlu suda
donmağa, bir qanadı atəşlərdə qovrulub kül olmağa məhkumdur.
Durbin göz bunları uzaqdan görməli, sevdalı gönül pərdələr
arxasından duygulanmalıdır, sonraya qalarsa, gec olar («Əfəndilər,
dil g
ərəkdir, dil»).
• Bir çox m
əsələlərdə avamın, xalqın haqqı böyükdür,
müq
əddəsdir, lakin elm və ədəbiyyat baxımından alimlərə və
ədiblərə tabe olmaqla islah və tərəqqi yolları açılır («Əfəndilər, dil
g
ərəkdir, dil»).
• Q
əzetlərdə üç cür qələm işlədilir: uçitel qələmi, müəllim
q
ələmi, ədib qələmi – qarmaqarışıqlıqdır! Əfəndilər! Türk qələmi
hac
ət, türk («Əfəndilər, dil gərəkdir, dil»).
• Qafqazda fars dili hakim idi. Az
ərbaycan türkcəsi ilə yazı
yazmaq ayıb idi. Lakin qafqazlılar fars dilini tərk edib ana dilinə
• Bütün türkl
ərin tərcümanı
~
203
~
keçdil
ər, az zamanda ata-baba dilinin hakim olduğu ədəbi dilə
xidm
ət etdilər və ona sahib oldular («Əfəndilər, dil gərəkdir, dil»).
• Elm v
ə ədəbiyyatdan, tək millət olduğumuzdan dəm vuran
bizl
ər deyilikmi? Əfəndilər, dilsiz millət və ədəbiyyat harada
olmuşdur ki, bizdə də olsun? («Əfəndilər, dil gərəkdir, dil»).
•
Dilimiz kimi imla, yazı üsulumuz da islaha möhtacdır. Bu
gün türk dili adı altında yüzlərcə şivə olduğu kimi, imla üsulumuz
da qarmaqarışıqdır. Dilin islahı imlanın islahına möhtacdır («İmla
m
əsələsi»).
•
Əgər indiyədək olduğu kimi hər kəs öz kefinə görə bir dil,
h
ər mühərrir özünəməxsus bir imladan istifadə edərsə, nə dilimiz,
n
ə imlamız düzələcəkdir («İmla məsələsi»).
• Müs
əlman sobraniyası, müsəlman ciyunu, məclisi zamanı
deyildir. Bir az s
əbr etmək lazımdır. Hər necə olsa, «at altından
buzov» axtarılan zamandır. Zamanımız panislamizm, pantürkizm,
panmongolizm x
əyallarından istər ciddi, istər adəti olsun ürkülmüş,
şübhələrə düşülmüş bir zamandır («Baxçasaray, 22 may»).
•
«İqbal» qəzetinin (Bakı – T.A.) 1913-cü il iyul ayının 23-
d
ə çıxmış nüsxəsində «Türk ibni Yafes Əfəndi» təxəllüslü bir
mü
əllif dil mövzusundan bəhs edərək türk milləti üçün ümumi bir
ədəbi dilin lüzumuna və sadə türkcənin beləliklə, meydan ala
bil
əcəyi qənaətinə gəlmişdir («Dil ətrafında»).
• … «T
ərcüman»ın imanı çox güclüdür. Bu imanı, bu gücü
biz
ə vermiş və verməkdə olan 50 milyon insanın (Rusiya
müs
əlmanlarının sayı nəzərdə tutulur – T.A.) milli vicdanıdır («Dil
ətrafında»).
Dostları ilə paylaş: |