B a L o ğ L a n q u L i y e V
Yüklə 3,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.2. Şüurluluq və fəallıq prinsipi
93
Oyunlar xalqın tarixi keçmişini və bu gününü əks etdirdiyi kimi onun gələcəyini də anlatmalıdır. Məsələyə həmin baxımdan yanaşdıqda oyunların məzmunu və təlimi göstərilən yönəmlərə uyğun olmalıdır. Oyunun təlimi zamanı ilk növbədə aşağıdakı istiqaməti və ideyaları əsas götürmək yerinə düşərdi:
Tarixi keçmişimizi öyrənib təhlil etməyi, həm də ümumiləşdirməyi və nəticə çıxarmağı. Bu məqsədlə məişət, mərasim, raqsdaxili və uşaq oyunlarını səciyyələndirən xüsusiyyətlərə müraciət etməlidir. Vaxtilə Akademik M.Arif yazdığı kimi «Azərbaycan xalqının ən qədim mahnı və əyləncələri də təbiət, təsərrüfat və əmək həyatı ilə bağlıdır». Xalq nəğmələr, deyişmələrlə yanaşı, müxtəlif oyunlarda yaratmışdır. Bu oyunlarda qış sərtliyin, bahar xoşbəxtliyin rəmzi olmuşdur. «Kəvsəc» oyununu ən qədim xalq xalq oyunlarından biri kimi göstərmək olar. Burada M.Arifin göstərdiyi kimi «xalq mahnıları», xor, dialoq da var idi. Oyunda pantomim hərəkətlər, əl-qol, bədən, qaş-göz oynatma əsas yer tuturdu». Yuxarıda dediyimiz kimi oyunlarda hərəkət başlıca ünsürdür. Oyunu isə hərəkətdən kənar təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Bütün bunlardan belə bir qənaətə gəlmək olur ki, qədim milli mədəniyyətimizin tərkib hissəsi olan mərasim oyunlarının vasitəsilə həyat tərzinin ayrılmaz hissəsi olan ən qədim mərasimlərimizi də öyrənə bilirik. Türk tayfaları içərisində bir sıra qədim dostluq, birgə yaşayış qaydalarını əks etdirən məişət oyunlarımız da vardır. A.Nəbiyev bu münasibətlə yazmışdır: «Məişət oyunlarının içərisində eyni zamanda elə nümunələr də vardır ki, qədim xalq hərəkatını və məişətini əks etdirmək baxımından əhəmiyyətlidir. Bu oyunlarda xalq həyatının çox müxtəlif cəhətləri, sahələri əks olunmuşdur. Onlardakı sadə kəndli psixologiyası istər-istəməz oxucunu düşündürür, ulu keçmişimizin müxtəlif həyat lövhələrini bizə bəzən kiçik ştrixlər, notlar şəklində bəzən də bütöv, tam halda çatdıra bilir. Bir çox məişət oyunu bu gün icra olunması da xalqın müəyyən mərhələdəki həyat tərzini, məişət şəraiti barədə heç bir mənbədə mühafizə edilə bilməyən faktları, məlumatları bizə çatdırır.
94
Digər tərəfdən xalqın çox qədim təsəvvürlərini əks etdirdiyinə görə bizə zövq verir 7 .
Qeyd etmək vacibdir ki, bir sıra oyunlarımız vardır ki, ulu babalarımızın qəbilə və tayfa həyatı dövrünü ibtidai şəkildə bizə gətirib çıxarmışdır. «Bənövşə-Bənövşə» oyununu buna misal göstərmək olar. Elə oyunlarımız da vardır ki, qədim yer adını bildirir, xalq qəhrəmanlarının adı və sanı ilə onların mübarizliyi, mərdliyi, şücaətliliyi, vətənpərvərliyi, vətən uğrunda canından keçməsilə sıx əlaqədardır. Belə oyunlardan «Əkil-Bəkil quş idi» oyununu nümunə göstərmək olar. Bütün bunlardan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, Azərbaycan xalq oyunları təkcə hərəkətlilik mənasını daşımır. O həm də, tarixi keçmişimizi öyrənmək məqsədilə yəni yaşayış tərzimizi, həyatımızı və gələcək haqqında düşünməyimizi də açıqlayır, tarixdən ibarət dərsi götürməyi bizə öyrədir. Xüsusən, milli-bəşəri dəyərləri qoruyub saxlamağı, birgə hərəkətetməni, ölkəmizin müdafiəsinə elliklə qalxmağı bilavasitə tövsiyə edir. Oyunların təlimi prosesində yuxarıda deyilənlərin onun ideya əsasları kimi nəzərə alınması gələcək üçün çox faydalı olardı. Oyunların təlimi zamanı elmiliyin nəzərə alınması dedikdə həmin prosesin elmə söykənməsini nəzərdə tutur. Burada ilk növbədə təlimin pedaqoji-psixoloji dəyərlərə əsaslanması olduqca zəruridir. Oyunların təşkili və
keçirilməsi məzmunu, şagirdlərin qiymətləndirilməsi sağlamlığın qorunması və reabilitasiyanın təlimdə önəmli olması ön plana keçir. Oyunların təliminin elmiliyi digər tərəfdən də ümumtəhsil fənləri ilə onun sıx əlaqəli tədrisi ilə bağlıdır. «Mütəhərrik oyunlar və onun tədrisi metodikası» fənni tədris olunarkən, onun tarix, biologiya, anatomiya-fiziologiya, məntiq, fəlsəfə, fizika və s. yəni adı çəkilən fənlər üzrə biliklərə istinad olması nəzərdə tutulur. Nəhayət, mütəhərrik oyunların elmi əsaslarda təlimində fəndaxili bağlantıların olması onların bir-biri ilə əlaqəli surətdə tədris olunması da daxildir.
7 А.Нябийев. Ел няьмяляри, халг ойунлары. Бакы, Азярбайъан Дювлят няшриййаты, 1988, сящ.147. 95
Şüurluluq və fəallıq prinsipi şagirdlərin məntiqi təfəkkürünü inkişaf etdirən, onları təlim tapşırıqları üzərində müstəqil və sərbəst olaraq fəaliyyət göstərməyə sövq edən əsas təlim prinsiplərindən sayılır. Çünki, təlim prosesi bu prinsipə əsaslanaraq qurulursa Y.A.Komenskinin tövsiyyəsinə görə «Heç bir şeyi yalnız təkcə nüfuz əsasında öyrətməməli hər şey xarici hisslərə və ağla əsaslanan sübutların köməyi ilə öyrədilməlidir». 8 O, fikrini davam etdirərək yazırdı ki, tədris edilən bütün şeyləri ağlın dəlilləri ilə elə əsaslandırmaq lazımdır ki, nə şübhə üçün, nə unutqanlıq üçün heç bir yer qalmasın. Bu mənada oyunun məzmunu, məqsədi və vəzifələrinin, qaydalarının mənimsədilməsi şagirdlərin oyuna düşüncəli olaraq və lazımi fəallıqla yanaşmasına səbəb olur. Oyunların könüllülük əsasında təşkili və keçirilməsi bir tərəfdən bu sahədə öyrəniləcək bilik və bacarıqların, aşılanacaq vərdişlərin daha da təkmilləşdirilməsinə zəmin yaradırsa, digər tərəfdən də şagirdlərin oyuna yaradıcı münasibətini, marağını artırır, tərbiyəsinə müsbət təsir edir. Onların mahiyyətini anlamaq şagirdlərin oyun zamanı nizam-intizamını daha da gücləndirir. Oyunların qayda tələblərinə ciddi riayət edilməsinə şagirdlərin oyun səylərini xeyli artır. Təlimə şüurlu yanaşması, idrak fəallığının və idman fəaliyyətinin yüksəldilməsi ilə yanaşı həm də onların oyun haqqında dəqiq təsəvvürə malik olması da şagirdlərin oyun haqqında dəqiq təsəvvürə malik olmasına səbəb olur. Xüsusən, dəstə başçıları və oyun itirakçılarının oyundakı rolu barədə düzgün məlumatlandırmanın olması da təhsil, tərbiyəvi əhəmiyyət kəsb edir, onun şüurlu və fəallıq əsasında keçməsinə stimul verir. 5.3. Ardıcıllıq prinsipi
Oyun təliminin effektliliyində ardıcıllıq prinsipinə riayət edilməsi mühüm yer tutur. Bunun üçün də oyunun təlimi məqsədilə qabaqcadan müvafiq planlaşdırma işləri aparılmalıdır. Planlaşdırma hər şeydən əvvəl bədən tərbiyəsi proqramına uyğun olmalıdır. Onun əsasını oyun tədris proqramı materialları tutmalıdır. Bura da bir çox pedaqoji psixoloji meyarlar, metod və vasitələr nəzərə alınmalıdır. Eyni zamanda şagirdlərin fiziki hazırlığı və fiziki inkişafı məktəbdaxili
8 Й.А.Коменски. Сечилмиш педагожи ясярляри. Сящ.148. Yüklə 3,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|