Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÇİN VE AVRUPA BİRLİĞİ’NİN YENİ İPEK YOLU GİRİŞİMLERİ VE ORTA ASYA’YA YANSIMALARI
- Anahtar Kelimeler
- Keywords
- Yeni İpek Yolu Girişimleri
ÇİN VE AVRUPA BİRLİĞİ’NİN YENİ İPEK YOLU GİRİŞİMLERİ VE ORTA ASYA’YA YANSIMALARI Yrd. Doç. Dr. Çiğdem ŞAHIN
(YY) girişimleri kapsamında, Çin ve Avrupa Birliği’nin girişimleri, iki taraf arasındaki ilişkilere etkisi üzerinde durulacaktır. Tarihi İpek Yolu güzergahının iki ucunda yer alan Çin’in ve Avrupa ülkelerinin çatısı olarak görülen AB’nin, gerek kendi YİY projeleri gerekse diğer büyük aktörlerin projeleri ile kesişen çıkar noktalarında Orta Asya ve Kafkasya’nın olduğu görülmektedir. Dolayısıyla tarafların YİY yaklaşımları ve projelerinin belirlenmesi, Orta Asya bölgesinin de konumunun önemini belirginleştirmektedir. Çalışmada önce genel YİY girişimleri hakkında bilgi verilecek, ardından sırayla Çin ve AB’nin politika, program ve projeleri ele alınacaktır. Son olarak, Çin ve AB ilişkilerinde YİY girişimlerinin etkisi değerlendirilecektir.
the great powers but also countries on the historical route of the Silk Road. This study emphasizes the initiatives by China and the European Union. As the two border powers of the historical Silk Road, China and European Union policies, programmes and projects concerning the New Silk Road routes also affect the Central Asia and Caucasia. Thus, the importance of the Central Asia will become more pronounced as the projects of China and EU are assessed. This study covers a general consideration about the New Silk Road initiatives at the first part, then China’s and EU’s approaches and projects. Consequently, the effects of New Silk Road initiatives on the relations between China and EU will be analyzed. Keywords: The New Silk Road, China, European Union, Central Asia. Giriş Sovyetler Birliği sisteminin sona ermesi ve bölge devletlerinin bağımsızlığa kavuşmasıyla, sahip olduğu enerji potansiyeli ve dünya ticari hatlarındaki stratejik konumu nedeniyle, Orta Asya yakın ve uzak güçlerin gündeminde yerini almaya başlamıştır. 2000’li yılların başından itibaren iyice belirginleşmeye başlayan bu ilgi, Avrupa ve Asya’yı birbirine bağlayan tarihi İpek Yolu’nun yeniden canlandırılması girişimleri kapsamında daha da artmıştır. Tarihi yolun güzergahında kilit bir konumda olan Orta Asya bölgesinde yer alan bağımsız devletler, çeşitli projelerle ticari hatların geliştirilmesi, çeşitlendirilmesi, serbestleştirilmesi ve güvenli hale getirilmesi amacıyla ortaya çıkan ve yüzyılın en önemli tartışma konularından biri haline gelen Yeni İpek Yolu (YİY) tartışmalarında üzerinde titizlikle durulması gereken rollere sahip olmuştur. YİY girişimlerinde gerek somut projeler uygulayan gerekse ilgili politikalar güderek konunun doğrudan tarafları olarak algılanan aktörlerin başında Çin, ABD, Türkiye, AB ile vücut bulan Avrupa, Avrasya bütünleşmesi girişimleriyle öne çıkan Rusya ile birlikte Orta Asya ülkeleri Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan gelmektedir. Ayrıca Azerbaycan, Moğolistan, Pakistan, Afganistan gibi çok sayıda ülkeyi de kapsayan ve uluslararası kuruluşların finansmanıyla desteklenen çok taraflı projeler de bulunmaktadır. Tarafların ürettikleri YİY politikalarına bakıldığında, Orta Asya ülkeleri dahil çıkarların örtüştüğü derecede projelerin yarar sağlayacağı sonucu doğmaktaysa da, yine aynı bölgede çıkarların çatışmacı bir karakterde olması imkanının politikanın doğası gereği olduğundan, tarafların birbiriyle kurduğu ilişkilerde Orta Asya’nın konumunun ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, tarafların çeşitli işbirlikleri aracılığıyla ortaya koyduğu çok sayıda proje ve girişim dahilinde, Çin ve AB ile somutlaşan Avrupa’nın YİY girişimleri, bu kapsamda AB-Çin ilişkileri ve Orta Asya’nın bu ilişkilerdeki konumu, ilgili yazın ve güncel resmi bilgiler üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışmada öncelikle YİY girişimleri hakkında genel bilgi verilmiş, ardından Çin ve AB’nin girişimleri ve projeleri ele alınmıştır. Bağlantılı olarak AB ve Çin ilişkilerinin YİY kapsamındaki durumu üzerinde durulmuş ve Orta Asya bölgesinin bu ilişkilerdeki yeri değerlendirilmiştir.
Niğde Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü, csahin@nigde.edu.tr 54 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Yeni İpek Yolu Girişimleri İpek Yolu, Doğu’nun ipek ve ipekli mallarının Batı pazarlarına ticaretiyle başlayan, daha sonra baharat, gümüş ve diğer ürünlerin de bu ticaret hareketine katıldığı ve Batı ülkelerinin de girişimiyle açılan çok sayıda yoldan oluşan bir ağ olarak M.Ö. II. yüzyıldan itibaren ortaya çıkmış, bu ağa İpek Yolu’nu bir isim olarak veren ise Alman bilgin Ferdinand von Richthofen (1877) olmuştur (Tezcan, 2014: 97). Bu iki bin yıllık tarihte, önceki tarihlerde de yol/yollar hakkında yapılan çalışmalar mevcut olmakla birlikte, Richthofen’in bu çalışması özellikle Almanların ilgili dönemde Çin’le Avrupa’yı birbirine bağlayacak ticari bir demiryolu düşüncesinin bir rehberi olarak kabul edildiği için, İpek Yolu tabiri bu tarihten itibaren daha popüler olarak kullanılmaya başlamıştır (Chin, 2013: 196-197). Çin’in Xian şehrinden Orta Asya, Anadolu ve Akdeniz üzerinden Avrupa’ya uzanan bu yollar ağı 16. yüzyıla kadar gözdeyken, bu tarihlerde başta deniz güzergahları olmak üzere başka hatların kullanılmaya başlanmasıyla eski önemini yitirmiş ve zamanla ortadan kalkmıştır. Ancak 20. yüzyılın son döneminde yaşanan gelişmeler sonucunda ve 21. yüzyılın başlarında belirginleşen yeni ekonomik haritada, tarihi İpek Yolu hattında yer alan ülkelerin üzerinden, Batı ve Doğu’nun ticari aktörleri tarihi İpek Yolu’nun yeni okumalarını yapmaya başlamış, gündem YİY projeleriyle meşgul hale getirilmiştir. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve özellikle Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından, dünya ekonomik ve ticari hatlarında serbestleşme ve ticareti yoğunlaştırma, özellikle yeni bağımsız devletlerin birer aktör olarak dünya politikasına katılmalarıyla birlikte öncelikli konular haline gelmişlerdir. Orta Asya ülkeleri başta olmak üzere, Güney Kafkasya ve Güney Asya ülkeleri üzerinde, yeni ticari haritadaki konumları ve kaynakları itibariyle çok fazla durulmaya başlanmıştır. 20 Temmuz 2011 tarihinde ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton Hindistan’a gerçekleştirdiği bir ziyarette, ilişkilerin 21. yüzyıl vizyonu çerçevesinde yaptığı konuşmada tarihi İpek Yolu’nun geçmişte Güney ve Orta Asya’yı birbirine ve dünyanın diğer bölgelerine ticari bir ağla bağladığını hatırlatarak, 21. yüzyılda bu yolun daha kapsamlı şekilde yeniden canlandırılması teklifini dile getirmiştir: “ … Yeni bir İpek Yolu oluşturmak için birlikte çalışalım. Bu sadece adı gibi tek bir yol değil, ekonomik ve transit bağlantılardan oluşan bir ağ ve ekonomik bir alan olmalıdır. Bu, daha fazla demiryolu, karayolu ve enerji altyapısı… inşa etmek demektir. Bu, sınırlardaki imkanların geliştirilmesi demektir. Malların ve kişilerin serbest dolaşımı önündeki tüm bürokratik ve diğer engellerin kaldırılması demektir. Bu, hepimizin yaşamında var olan modası geçmiş ticaret politikalarından kurtulmak ve 21. yüzyıl için yeni kurallar oluşturmak demektir.” (Clinton, 2011) Clinton’un yaptığı bu açıklamadan, küresel ticaret ve piyasalar konusunda inisiyatif ve iddia sahibi olan-olacak devletlerin bakışlarının Orta Asya ve Güney Asya eksenine yoğunlaşacağı anlaşılmıştır. Orta Asya ülkeleri açısından bakıldığında, çok uzun süre kapalı bir sistemde kalmanın ardından bağımsızlığın pekişmesi ve güçlü şekilde ayakta kalabilmeleri, ekonomik kalkınmalarına bağlıdır. Günümüzdeki karşılıklı bağımlılık ilişkilerinin yeni gereklilikleri de göz önünde bulundurulduğunda, gerek bölge ülkeleri gerekse Asya-Avrupa-Amerika kıta ülkelerinin bu bağımlılıklar temelindeki ihtiyaçlara ulaşma imkanını sağlayacak bir yollar ağı oluşturulması niyetinin genel kabulünü ifade etmektedir. Bir yandan gelişmiş ülke sanayileri yeni pazarlara ihtiyaç duyarken, öte yandan ülkelerin artan enerji talepleri sonucunda uluslararası işbirliği kaçınılmaz bir gereklilik haline gelmiştir. Bu işbirliğini kolaylaştıran teknolojik yeniliklere ek olarak, gelişmiş ulaştırma ve lojistik sistemleri sayesinde ticari faaliyetlerin artması ve yoğunlaşması işten bile olmayacaktır. Tüm bu gerekçelerle desteklenen YİY projeleri, Orta Asya ülkelerinin dünya ekonomisinde ihtiyaç duydukları yere ve öneme kavuşmasında rol oynayacağı düşünülen etkenlere de meşru zemin hazırlamaktadır: Bölgesel işbirliğinin, siyasi esnekliğin, ekonomik büyümenin, çeşitlenmiş ticaretin ve artan yatırımın sağlanması. (Fedorenko, 2013: 4) Bu doğrultuda Orta Asya’nın da merkezde olduğu veya bir şekilde geçiş hatlarında yer alan bölge ülkelerinin taraf olduğu çok sayıda mevcut ya da planlanan projeler gündemdedir. Denilebilir ki, YİY aslında çok taraflı ve farklı odaklı, ancak amaçta birleşen bir projeler bütünüdür. ABD, hareket merkezine Afganistan’ı alan ve çevresindeki ülkelere açılan ortak bir işbirliği ve yatırım alanı oluşturma, bu alanın dünyanın diğer bölgeleriyle ekonomik olarak bütünleşmesini sağlama anlayışında YİY stratejisi uygulamaktadır; işin içine politik ve güvenlik işbirliği boyutlarını da açıkça dahil etmekte ve YİY’in ABD desteğiyle inşa ediliyor olduğunu ilan etmektedir. (Pyatt, 2012). Türkiye, 1990’ların başından itibaren çeşitli yatırımlar ve işbirlikleri yoluyla bölge ülkeleriyle ve diğer İpek Yolu hattı ülkeleriyle olan ilişkileri bağlamında daha avantajlı görünmekle birlikte, 2008 sonrası belirginleşen bir YİY söylemine sahiptir. Türkiye’nin komşu ülkeleriyle işbirliğinin geliştirilmesi ve lojistik altyapısının güçlendirilmesine ilişkin çalışmaların kapsamlı şekilde ele alınması için, 2008 yılında, Türk Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|