X mühazirə
363
«Nişan üzüyü», S.Rəhimovun «Medalyon», M.İbrahimovun
«Məhəbbət», R.Rzanın «Vəfa», M.Hüseyn və İ.Əfəndiyevin
«İntizar», A.Şaiqin «Vətən», Z.Xəlilin «İntiqam» əsərlərində
qadınların qəhrəmanlığı, döyüşçülərin igidliyi vəsf edilirdi.
Həmin vaxt S.Vurğun «Fərhad və Şirin», M.Hüseyn «Nizami»,
M.S.Ordubadi «Dumanlı Təbriz» kimi monumental əsərlərini
yaratdılar.
Müharibə illərində Azərbaycan incəsənətinin inkişafında,
qələbəyə ruhlandıran mahnı və simfoniyaların, gözəl musiqi
balladalarının yaradılmasında, ifa tərzinin yüksəldilməsində və
təbliğat – təşviqatın genişləndirilməsində Ü.Hacıbəyovun,
Bülbül Məmmədovun,
Ə.Bədəlbəylinin, Niyazinin,
S.Rüstəmovun, A.Abbasovun, F.Əmirovun, S.Hacıbəyovun,
C.Hacıyevanın, Q.Qarayevin və başqalarının böyük xidmətləri
olmuşdur. Bu böyük musiqi korifeylərimizin yaratdıqları
fundamental əsərlər döyüşçüləri qələbəyə, əməkçiləri isə daha
çox məhsul istehsal etməyə ruhlandırırdı.
Güclü hücuma keçən Qırmızı Ordu hissələri 1945-ci il
aprelin sonlarına yaxın düşməni son nöqtəsinə qədər sıxışdırıb
darmadağın etdilər və strateji Berlin əməliyatını uğurla başa
çatdırdılar. Aprelin 30-da Reystaq üzərinə qələbə bayrağını
sancdılar. Həmin gün alman dəftərxanasının yeraltı bunkerində
gizlənən Hitler özünü öldürdü. Mayın 2-də Berlin hücumla
alındı, Berlin qarnizonu silahı yerə qoydu, təslim oldu. Mayın
8-də Berlində Almaniya Ali Komandanlığının nümayəndələri
danışıqsız təslim olmaq haqqında akta imza atdılar. Mayın 9-u
tarixə Qələbə Günü kimi daxil oldu.
1945-ci il iyunun 24-də Moskvada Qızıl Meydanda
Azərbaycan döyüşçülərinin nümayəndələrinin də iştirak etdiyi
Sovet Ordusunun Qələbə paradı keçirildi.
1945-ci il iyulun 17-dən avqustun 2-dək Berlin
yaxınlığında Potsdam şəhərində SSRİ, ABŞ və Böyük
Britaniya dövlət başçılarının – Stalin, Trumen və Çerçillin
Azərbaycan
İkinci dünya müharibəsi dövründə
364
iştirakı ilə beynəlxalq konfrans oldu. Potsdam konfransında
dünyanın geosiyasi məsələləri müzakirə olundu. Konfransdan
az sonra, götürdüyü təhhüdə uyğun olaraq SSRİ 1945-ci il
avqustun 9-da Yaponiyaya müharibə elan etdi. Yaponiyaya
qarşı müharibədə 223-cü Azərbaycan diviziyası, bir çox
Azərbaycan döyüşçüləri iştirak edirdilər. Göstərdikləri rəşadətə
görə Qara Sarıyev, Aslan Aslanov, Hacı Hacıyev, Niyaz
Hüseynov, Hacı Rzayev, Ələkbər Səfərov və başqaları
«Yaponiya üzərində qələbəyə görə» medalı ilə təltif
olunmuşdular.
Sovet qoşunları sürətlə hücuma keçərək Yaponiyanın
Kvantun ordusunu darmadağın etdi. 1945-ci il sentyabrın 2-də
Yaponiya hökuməti Tokio körfəzində yerləşən ABŞ-ın «Mis-
suri» xətt gəmisində təslim aktına qol çəkdi. Beləliklə, 2194
gün davam edən İkinci dünya müharibəsi başa çatdı.
Müharibədə «Ox» dövlətləri adlandırılan faşist bloku, onun
aparıcı qüvvəsi olan nasist Almaniyası və militarist Yaponiya
darmadağın edildilər və məğlubiyyətə uğradılar. Bu, İkinci
dünya müharibəsinin əsas yekunlarındandır. Azərbaycan
xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin dediyi kimi, müharibə
illərində «… dünya xalqlarının güclü antifaşist birliyi yarandı.
Yalnız bunun sayəsində, antifaşist qüvvələrin fədakarlığı
nəticəsində bəşəriyyəti böyük təhlükədən, ağır fəlakətdən xilas
etmək mümkün oldu».
İkinci dünya müharibəsi bəşəriyyəti böyük tələfata,
maddi və mənəvi məhrumiyyətlərə və ağır sarsıntılara düçar
etdi. Müharibədə itirak edən ölkələrdən 60 milyona yaxın adam
həlak oldu. Onlardan keçmiş SSRİ 27-28 milyon, Almaniya
13,6 milyon, Polşa 6 milyon, Çin 5 milyon, Yaponiya 2,5
milyon, İndoneziya 2 milyon, Yuqoslaviya 1,7 milyon, Filippin
1 milyon, Fransa 600 min, İngiltərə 375 min, ABŞ 300 min,
Avstraliya və Yeni Zelandiya 40 min adam itirmişdir.
Bəşəriyyəti faşizm taunundan xilas edənlər, öz həyatlarını
X mühazirə
365
azadlıq uğrunda qurban verənlər bəşər tarixinin yaddaşında
əbədi yaşamağa layiqdirlər. Milyon-milyon insanların həyatı,
100 milyonlarla adamların gecəli-gündüzlü narahatlığı, fədakar
əməyi və qəhrəmanlığı hesabına başa gələn böyük tarixi
QƏLƏBƏ. Bu tarixi Qələbənin qazanılmasında Azərbaycan
xalqının çox böyük xidmətləri və rolu vardır. 1941-1945-ci
illərdə cəbhəyə Azərbaycandan 700 min nəfərə yaxın döyüşçü
göndərilib. Onlardan 300 minə qədəri qəhrəmanlıqla döyüş
cəbhələrində həlak olub. Geri qayıdan 400 min nəfərin yarısına
qədəri isə şikəst və əlil olmuşdur. Müharibədə göstərdikləri
igidliklərinə və şücaətlərinə görə 130 nəfər həmyerlimiz Sovet
İttifaqı Qəhrəmanı adı almış, 30 nəfər isə Şöhrət ordeninin hər
üç dərəcəsi ilə təltif olunmuşdur. Döyüşlərdə iştirak edən
həmyerlilərimizin 200 min nəfərdən çoxu orden və medallarla
təltif edilmişdir. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq
görülənlərdən 43 nəfəri azərbaycanlıdır.
İkinci Dünya və Böyük Vətən Müharibələri Azərbaycan
xalqına olduqca baha başa gəldi. Müharibə illərində döyüşən
cəbhəyə Zaqafqaziya respublikalarından daha çox adam
Azərbaycandan getmiş, ancaq nədənsə müqayisədə
qəhrəmanlıqla ad çıxaran həmyerlilərimizə fəxri adlar az
verilmişdir. Halbuki onların qəhrəmanlıqları barədə Ali Baş
Komandanlığa təqdimatlar göndərilirdi. Ancaq Mərkəz bəzi
hallarda məhz «azərbaycanlı» olduğu üçün onlara qısqanclıqla
yanaşırdı. Daha sonra, məlumdur ki, müharibə illərində Sovet
ordusunun döyüşən texnikasının yanacağının təqribən dörddə
üç hissəsini Bakı neftçiləri göndərirdilər. Azərbaycan xalqının
ümummilli lideri Heydər Əliyev demişdir: «Faşizm üzərində
qələbənin əldə edilməsində Bakı nefti həlledici amillərdən biri
olmuşdur. Təkcə bu faktı qeyd etmək kifayətdir ki, o dövrdə
hər beş təyyarə, tank və avtomaşından dördü Bakı benzini ilə
işləyirdi». Bakı neftçilərinin qəhrəman əməyi Sovet marşalları
və dövlət xadimləri tərəfindən dəfələrlə qeyd edilmişdi. Marşal
Azərbaycan
İkinci dünya müharibəsi dövründə
366
Jukov yazırdı: «Bakı nefti SSRİ-ni müdafiə etməyə və düşmən
üzərində tezliklə qələbə çalmağa tam kifayət edirdi». Bu
baxımdan bakılıların haqqı var ki, desinlər, nəyə görə Bakıya
«Qəhrəman şəhər» adı verilmədi? Mərkəzin qeyri-
obyektivliyinə görə müharibə illərində Azərbaycan xalqının
qəhrəmanlığı layiqli qiymətini almamışdır.
İkinci dünya müharibəsinin ciddi geosiyasi nəticələri və
siyasi dərsləri oldu. Ən mühüm ibrət dərsi o oldu ki, hər hansı
müharibəyə yol verməməyin yeganə amili müharibə törədən
təcavüzkar qüvvələrə qarşı birləşmək, onlara qarşı mütəşəkkil
hərəkət etmək, xalqların sayıqlığını artırmaqdır. Bu gün tüğyan
edən erməni faşizmi bəşəriyyətə xəbərdarlıq olmalıdır. Ona
görə ki, «…alman faşistləri kimi, hitlerçilər kimi ermənilər də
Azərbaycanın işğal edilmiş torpaqlarında hər şeyi dağıdıblar..
erməni işğalçılarının alman faşizmindən heç də fərqi yoxdur.
Ona görə də bəzi ölkələr, dövlətlər və xalqlar İkinci dünya
müharibəsindən və onun nəticələrindən ibrət dərsi
götürməlidirlər».
İki əsrə yaxındır ki, «Dənizdən – dənizə», monoetnik
«böyük Ermənistan» yaratmaq xulyası ilə yaşayan erməni
millətçiləri Azərbaycan torpaqları və sərvətlərinə sahib olmaq
üçün dəridən-qabıqdan çıxaraq, öz avantürist niyyətlərini
həyata keçirmək üçün tarixdə görünməmiş cinayət və
vəhşiliklərdən, kütləvi qırğınlar və vandalizmdən istifadə
etmişlər. Erməni təcavüzkarları tərəfindən yeridilən bu mənfur
siyasət Azərbaycan xalqına qarşı ölüm, işgəncə, məşəqqət və
məhrumiyyətlərlə müşayət olunan faciə dolu qaçqın, didərgin
həyatı, yarası dövr-dövr qövr eləyən el-oba dərdi, torpaq və
yurd həsrəti gətirmişdir. Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini
işğal edən erməni cəlladları 1,2 milyon azərbaycanlını qaçqına
və didərginə çevirmişdir.
Ermənistanın hərbi birləşmələri Qarabağ müharibəsini
genişləndirərək Azərbaycanın əzəli və əbədi torpağı olan Dağlıq
Dostları ilə paylaş: |