Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ülkər ABUZƏROVA 180
havayı eklemiştir. İlk dönem fizikçisi olarak anılan Herakleitos (m.ö. 475) ise yukarıdaki iki unsura ateşi eklemiş ve varolan her şeyin ana maddesinin ateş olduğunu savunmuştur. Empedokles (m.ö. 430) ise sentezci bir yakla- şımla bu unsurlara toprağı da ekleyerek ilkenin basit haldeki bu dört unsur- dan oluğunu savunmuştur. Yine antikçağ doğabilimci filozoflardan Anaxa- goras (m.ö. 428) ise varlığın çok küçük ve ezelî parçacıkları olduğunu dü- şündüğü “spermuta”dan ve bu parçacıkların hareketini ve bir araya gelmesini sağlayan ince ve akışkan madde olan “nous”tan bahsetmiştir. 7 Bu anlayış maddenin kendi kendine hareket gücüne sahip olmadığını ortaya koymak- tadır. Yine bu görüşe göre insan, açıkça kendi kendine hareket eden varlık olduğuna göre, onda maddeden cins olarak-maddî olamayan, kendi kendine hareket eden-farklı bir şeyin bulunması gerekmektedir. Bu anlayış daha sonraki dönemlerde Gassendi, Descartes, Boyle gibi filozofların bedenin ölümle çürümesinin, ruhun da çürümesi gerekmediğini savunmalarına zemin hazırlamıştır. Buraya kadar anlatılanlardan anlaşıldığı üzere antikçağ filozoflarının terminolojilerinde bu gün kullanılan anlamda bir ruh anlayışı bulunmamak- taydı. Zikredilen görüşlerinden ise onların ruhu, hareket ettirici bir güç ola- rak gördükleri anlaşılmaktadır. 8 Kendinden önceki dönemin filozoflarının görüşlerini değerlendiren yine eskiçağ Yunan filozoflarından Aristoteles (m.ö. 322)’in terminolojisindeki ruh kavramının da bu günkü anlamda kulla- nılan ruhu ifade etmediği düşünülmektedir. 9 Bununla birlikte Aristoteles’in ruhu savunduğu anlayışı yaygındır. 10 Ona göre, ruh canlı varlıkları maddî unsurlardan ayıran en belirgin özelliktir. 11 Her bedenin bir formu, kendine özgü bir görünüşü olduğu gibi bir de ruhu vardır. 12 Ruhu bedenin formel 7 Konuyla ilgili geniş bilgil için bkz. Mahmut Kaya, a.g.md., DİA, XXVII, 302-304; W. K. C. Guthrie, “Pre-Socratic Philosophy”, The Encyclopedia of Philosophy, III, 441-446; bu konuda ayrıca bkz. Frederick Copleston, A History of Philosophy: Greece and Rome, New York 1962, I, 38-45. 8 Aristoteles, De Anima (On the Soul) (çev. Tancred Lawson), London 1986, s.130 vd.; ayrıca bkz. Frederick Copleston, a.g.e., I, 38 vd. 9 Mahmut Kaya, İslâm kaynakları ışığında Aristoteles ve felsefesi, İstanbul 1983, s. 180. 10 Mehmet Said Aydın, Din Felsefesi, Ankara 1992, s. 250. 11 Aristoteles, a.g.e., s. 126. 12 Aristoteles, a.g.e., s. 156 vd. Ahiret İnancının Ontolojik Açıdan Temellendirilmesi 181
sebebi ve canlı cisimlerin cevheri 13 olarak gören Aristoteles’e göre ruh, ci- sim olmayıp akıl gibi 14 ilâhî bir şeydir. 15 Başka bir ifadeyle ona göre cisim olmayan ruh, cisimsiz de bulunamaz. İnsan bununla yaşar, hisseder ve dü- şünür. Bu bakımdan o, madde değil bir çeşit formdur. Göze nazaran görme, baltaya göre kesme ne ise bedene göre ruh odur. 16
Bilinen anlamda ruhun ölümsüzlüğünü kanıtlamaya çalışan ilk filozofun Platon (m.ö. 347) olduğu kabul edilmektedir. 17 O, hocası Socrates’in ruhun ölümsüzlüğü ile ilgili görüşlerini benimsemiş ve daha sistemli şekilde ele almıştır. Platon, ruhun ölümsüzlüğünü ispat etmek için üç delil ileri sürer. Bunlar, zıtların uyumu 18 , ruhun ezelîliği 19 ve ruhun formlara benzemesi 20 de-
lilleridir. Platon 21 başta olmakla Fârâbî (ö. 339/950), İbn Sînâ (ö. 428/1037) ve Descartes (ö. 1650) gibi filozoflar tarafından savunulan ve mutlak ruh-be- den ayrımını öngören bu öğretiye göre “ruh” bedenden farklı olarak basit ve
13 Aristoteles, a.g.e., s. 157. 14 Nitekim ona göre akıl, duyu gücünden farklı olarak bedenden ayrı olarak bulu- nabilir ve o gayri maddî bir varlığa sahiptir. Aristoteles, a.g.e., s. 200-202. 15 Aristotle, Generation of Animals (çev. A. L. Peck), Cambridge 2000, s. 171. 16 Aristoteles, De Anima (On the Soul), s. 157; Aristoteles’in bu görüşünden onun rûhu bedenin bir fonksiyonu olarak gördüğü anlaşılmaktadır. Ali Durusoy, “İbn Sînâ”, DİA, XX, 325; Bu da bu günkü anlamda materyalistik bir düşünce tarzı olarak bilinen epifenomenalizm, fonksiyonalizm veya etkileşimcilik (interaction- ism) gibi akımları çağrıştırmaktadır. Rûhun varlığını kabul etmeyen bu akımlar ruh mefhumunun beyin, zihin, şuur, akıl gibi bedene bağlı maddî bir unsur olduğunu benimsemiş ve bilinen anlamda ruhun varlığını inkar etmişlerdir. Onlara göre beyin de beden gibi maddesel bir nesne olduğu için bedenin yokolmasıyla birlikte o da yok olacaktır. Böylece onlar ölümden sonra her hangi bir hayat inancını inkar etmişlerdir. Âhireti inkar edenlerin delilleri başlığı ele alınırken bu akımlar üzerinde genişce durulacaktır. 17 John Hick, “Human Destiny: Immortality and Resurrection” Philosophy of Relig- ion: toward a global perspective (ed. Gary E. Kessler), Belmont 1999, s. 344; David Stewart, Exploring the Philosophy of Religion, Englewood Cliffs 1988, s. 333. 18
19 Plato, a.g.e., s. 29-32, 36-40. 20 Plato, a.g.e., s. 40 vd.; Plato, Phaedrus and Letters VII and VIII (çev. Walter Hamilton), London 1973, s. 48-49. 21 Platon’un yaptığı kesin ruh-beden ayırımı daha sonraki dönemlerde Descartes gibi düşünürlerin dualsit anlayışlarının doğmasına sebep olmuştur. Mehmet Said Ay- dın, a.g.e., s. 245. Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|