Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Təbiət elmləri seriyası

---

BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ 

№2    

 

Təbiət elmləri seriyası 

 

 

2014 

 

 

 

 

UOT 631.53 

 

ADİ LOBYA (PHASEOLUS VULGARIS SAVI) TOXUMLARININ 

CÜCƏRMƏSİNƏ, QLÜKOZO-6-FOSFATDEHİDROGENAZA VƏ 

FOSFOFRUKTOKİNAZA FERMENTLƏRİNİN FƏALLIĞINA 

TEMPERATURUN TƏSİRİ 

 

A.A.ABZƏROVA, S.Q.GÜLƏHMƏDOV, A.Ə.QULİYEV  

Bakı Dövlət Universiteti  

[e-mail] 

 

Qeyri-

məhdud  rütubətlilik  şəraitində  adi  lobya  (Phaseolus vulgaris Savi)  toxumları 

üçün minimal cücərmə temperaturu 10 

0

C, optimal cücərmə temperaturu isə 30 

0

C olmuşdur. 

Cücərən  toxumların  rüşeymində  fosfofruktokinaza  (FFK)  və  qlükozo-6-fosfatdehidrogenaza 

(Q6FDH)  fermentlərinin  fəallığı  mühitin  temperaturu  artdıqca  yüksəlmişdir.  Optimal 

temperatur  şəraitində  cücərən  toxumlarda  hər  iki  fermentin  fəallıq  dinamikasında  artım 

müşahidə  edilmişdir.  Zamanca  daha  əvvəl  və  daha  güclü  artım  Q6FDH-nın  fəallığına  aid 

olmuşdur. 

 

Açar sözlər: Phaseolus vulgaris Savi, toxum, cücərmə, FFK, Q6FDH  

 

Toxumların  cücərməsi  mürəkkəb  proses  olub,  ətraf  mühitin  ekstremal 

amillərinə,  xüsusən  aşağı  temperatur  şəraitinə  qarşı  çox  həssasdır  (2,  7). 

Çağdaş dünyamızda iqlim dəyişikliklərinin baş verməsi, ayrı-ayrı regionlarda 

ətraf  mühitin  temperaturunda  müşahidə  edilən  dəyişikliklər  toxumların 

cücərməsinə və bütövlükdə bitki toxumalarının böyümə və inkişaf proseslərinə 

mənfi təsir göstərməklə  əsas stress amillərindən  birinə çevrilmişdir. Hesabla-

malar göstərir ki, əkinə yararlı torpaq sahələrinin 80%-indən çoxu temperatur 

stressinin t

əsiri  altındadır  (1,  2).  Bitkilərdə  ekstremal  amillərə  qarşı  immuni-

tetin formalaşması onların bioenergetik statusunda əhəmiyyətli dəyişikliklərin 

olmasını, onların toxuma və orqanlarında müxtəlif enerji daşıyıcılarının (ATF, 

NADH, NADFH) toplanmasını tələb edir (3, 7).  

Hüceyrələrdə sadalanan enerji daşıyıcıları əsasən qlikoliz (NADH, ATF), 

pentozofosfat  tsikli  (PFS)  (NADFH)  və  tənəffüs  (ATF)  proseslərində  forma-

laşırlar. ATF-fosfofruktokinaza və qlükozo-6-fosfatdehidrogenaza, uyğun ola-

raq, qlükoza-

nın  oksidləşməsinin  qlikoliz  və  PFS  yollarının  tənzimləyici 

fermentləridir (5, 6).  

 

61 

---

Təcrübələrmizin əsas məqsədi lobya toxumlarının cücərməsinə, həmçinin 

rüşeymdə  qlükozo-6-fosfatdehidrogenaza  və  fosfofruktokinaza  fermentlərinin 

fəallığına temperaturun təsirini öyrənmək olmuşdur. 

 

Material və metodlar 

Təcrübələrimizdə  2012-ci  ildə  toplanmış  adi  lobya  (Phaseolus vulgaris 

Savi.) 

toxumlarından istifadə edilmişdir. Toxumlar istifadə edilənə qədər quru 

kağız  torbalarda  otaq  temperaturunda  saxlanılmışlar.  Toxumların  çəkisi 

elektron tərəzidə 0.01 q  dəqiqliklə təyin  edilmişdir. Toxumların cücərdilməsi 

laboratoriya  şəraitində  Petri  qablarında  nəm  tənzif  parçalarının  üzərinə 

yerləşdirməklə təmin edilmişdir. Aşağı temperatur soyuducu, yuxarı tempera-

tur  isə  termostat  vasitəsilə  təmin  edilmişdir.  Hər  bir  variant  üçün  100  toxum 

götürülmüş və təcrübələr 4 dəfə təkrar edilmişdir.  

Rüşeymlərdə  Q6FDH  və  FFK  fermentlərinin  fəal  preparatının  alınması 

və fəallığın təyin edilməsi, uyğun olaraq Buşer və b. və Smis və b. metodu ilə 

həyata keçirilmişdir (3, 7). Hər iki fermentin fəallığı spektrofotometrik üsulla 

340 nm dalğa uzunluğunda optiki sıxlığın artım sürətinə əsasən təyin edilmiş 

və  müvafiq  fəallıq  vahidləri  ilə  ifadə  edilmişdir.  Zülalın  miqdarı  Bredford 

üsulu ilə təyin edilmişdir (4). 

Alınan  nəticələr  statistik  təhlil  edilmiş,  yol  verilən  xəta  5%-dən  artıq 

olmamışdır.  

 

Alınan nəticələr və onların müzakirəsi 

Təcrübələrimizin birinci hissəsi müxtəlif temperatur şəraitlərində toxum-

ların cücərmə qabiliyyətinin analizinə həsr edilmişdir. Alınan nəticələr cədvəl-

də öz əksini tapmışdır. Göründüyü kimi, aşağı temperatur lobya toxumlarının, 

cücərməsi  üçün  əlverişli  deyildir.  Belə  ki,  5

0

C temperaturda toxumlar,  ümu-

miyyətlə cücərməmişdir. 10

0

C temperaturda toxumların yalnız 13,5%-i cücər-

m

işdir. Lakin temperaturun daha 5

0

C artırılması cücərən toxumların, sayının 3 

dəfəyə qədər artmasına səbəb olmuşdur. 20

0

C-

də artıq toxumların 63%-indən 

çoxu, 30

0

C–

də isə 82%-i cücərmişdir. Beləliklə, yalnız 15

0

C və ondan yuxarı 

temperatur  şəraitlərində  toxumların  cücərmə  faizində  güclü  artım  müşahidə 

edilmiş və ən yüksək cücərmə faizi 30 

0

C temperaturda müşahidə edilmişdir. 

 

Cədvəl 

Müxtəlif temperaturda lobyanın cücərən toxumlarının faizlə miqdarı  

(ilk cücərmədən sonra 10 sutka müddətində) 

Temperatur 

(

0

 C) 

Cücərən toxumların sayı 

Cücərmə 

faizi 

Təkrarlanmalar 

1 

2 

3 

4 

5 

0 

0 

0 

0 

0 

 

62 

---

10 

14 

11 

16 

13 

13,5 

15 

32 

36 

28 

34 

35 

20 

67 

59 

61 

66 

63,25 

30 

84 

79 

81 

84 

82 

 

Təcrübələrimizin  növbəti  hissəsində  biz  cədvəldə  göstərilən  temperatur 

şəraitlərində  cücərməyə  qoyulmuş  lobya  toxumlarının  rüşeymində  ATF-FFK 

və  Q6FDH  fermentlərinin  fəallıqlarını  təyin  etmişik.  Alınan  nəticələr  1-ci 

şəkildə öz əksini tapmışdır.  

Temperatur (selsi)

5

10

15

20

25

30

A

kt

iv

lik

 (D

340x

1000/

deq 

x 

m

l hom

)

0

10

20

30

40

50

60

70

FFK

Q6FDH

 

Şək.  1.  Müxtəlif  temperaturlu  cücərmə  şəraitində  olan  lobya  toxumlarının  rüşeym-

lərində fosfofruktokinaza və qlükozo-6-fosfatdehidrogenaza fermentlərinin fəallığı. 

 

Şəkildən görünür ki, hər iki fermentin fəallığı temperatur artımına mütənasib 

olaraq yüksəlir. 5

0

C temperaturda fermentlərin fəallıqları çox aşağı olmuşdur. 

FFK-

nın  fəallığı  cəmi  26  vahid,  Q6FDH-nınkı  isə  daha  az  –  18 vahid 

olmuşdur.  Qeyd  edək  ki,  bu  temperaturda  toxumlar,  ümumiyyətlə,  cücərmə-

mişlər. 10

0

C-

də FFK-nın fəallığında 21%, Q6FDH-nınkında isə hətta 2 dəfədən 

çox  artım  müşahidə  edilmişdir.  Cücərmə  şəraitinin  temperaturu  artdıqca 

rüşeymdə  tədqiq  edilən  fermentlərin  hər  ikisinin  aktivliyi  də  artmışdır.  FFK 

üçün ən yüksək aktivlik 25 

0

C-

də müşahidə edilmiş və 45 vahid səviyyəsində 

olmuşdur. Q6FDH özünün ən yüksək aktivliyinə 30 

0

C-

də çatmış və bu zaman 

64 vahid fəallıq göstərmişdir.  

Beləliklə,  mühitin  temperaturu  artdıqca  həm  toxumların  cücərmə  faizi 

artmış, həm də öyrənilən fermentlərin aktivliyi yüksəlmişdir.  

 

63 

---

Şəkil  2-də  optimal  temperaturda  cücərən  lobya  toxumlarının 

rüşeymində FFK və Q6FDH fermentlərinin aktivliklərinin dəyişmə dinamikası 

göstərilmişdir. 

Zaman (saat)

0

20

40

60

80

F

er

m

ent

in 

ak

tiv

liy

i (

D

340x

1000/

deq 

x 

m

l hom

)

30

40

50

60

70

80

90

100

FFK

Q6FDH

 

Şək.  2.  Optimal  temperaturda  cücərən  lobya  toxumlarında  qlükozo-6-fosfatdehidro-

genaza və fosfofruktokinaza fermentlərinin fəallıqlarının zamandan asılı dəyişməsi.  

 

Göründüyü kimi, sükunət halının pozulmasından cəmi 12 saat sonra hər 

iki  fermentin  fəallığında,  zəif  də  olsa,  artım  müşahidə  edilmşdir.  Zaman 

keçdikcə  belə  meylilik  daha  qabarıq  özünü  göstərməyə  başlamışdır.  Belə  ki, 

artıq 24-cü saatda Q6FDH-nın aktivliyində güclü sıçrayış baş vermiş və o, 38% 

artmışdır.  Növbəti  2  sutka  ərzində  fermentin  fəallığı  xətti  artmaqda  davam 

etmiş və 72-ci saatda 92 vahidə bərabər olmuşdur. FFK-ya gəldikdə isə 36-cı 

saata  qədər  bu  fermentin  fəallığı  tədricən  artmış  və  42  vahiddən  54  vahidə 

çatmışdır. Sonrakı 12 saat müddətində fəallıq əhəmiyyətli dərəcədə artaraq 68 

vahidə  yüksəlmiş  və  axırıncı  sutka  ərzində  stabilləşmiş,  hətta  bir  qədər 

azalmışdır (şəkil 2). 

Beləliklə, toxumların sükunət halından çıxması və cücərməyə başlaması 

FFK  və  Q6FDH  fermentlərinin  fəallaşmasını  özündə  ehtiva  edir.  İlk  olaraq 

qlükozanın  apotomik  parçalanması  daha  da  güclənir.  Bunun  səbəbi  PFS-nin 

əsas və aralıq metabolitlərinin daha çox əhəmiyyətli olmasıdır. Belə ki, PFS-

nin  oksidləşdirici  fazasına  hər  parçalanan qlükoza molekulu 12 molekul 

NADFH əmələ gətirir. NADFH güclü reduksiyaedici kimi, bir tərəfdən stress 

amillərinə  qarşı  davamlılığı  artırır,  bir  sıra  anabolik  proseslərdə  iştirak  edir, 

digər  tərəfdən  isə,  tənəffüs  dövriyyəsinə  qoşularaq  3  mol  ATF-in sintezini 

təmin edir (5). PFS-də pentozalar əmələ gəlir ki, bu da intensiv bölünən rüşeym 

hüceyrələrində  nuklein  turşularının  sintezi  üçün  vacib  komponentlərdəndir. 

FFK-

nın  fəallaşması  isə  həm  asetil-KoA  üçün  piroüzüm  turşusunun 

 

64 

---

toplanmasını  təmin  edir,  həm  də  bu  zaman  ATF  və  NADH  kimi  enerji 

daşıyıcılarının əmələ gəlməsinə səbəb olur (6).  

 

ƏDƏBİYYAT 

1.

 

Бурченко  Т.В.,  Лазарев  А.В.  Особенности  прорастания  семян  Geum urbanum. // 

Научные ведомости Бел ГУ. Серия Естественные науки. 2010, №3 (74), t. 10, с. 13-19. 

2.

 

Верхотуров  В.В.,  Соколова  О.В.,  Пинигина  Г.В.,  Рогожин  В.В.  Действие  низкой 

температуры  на  состояние  антиоксидантной  системы  проростков  пшеницы  // 

Сборник  трудов  химико-технологического  факультета  “Проблемные  вопросы 

Восточно-Сибирского региона ”. Иркутск: ИрГТУ, 2001, с.111-114. 

3.

 

Bowsher C.G, Lacey A.E, Hanke G.T, Clarkson D.T, Saker L.R., Stulen I., Emes M.J. The 

Effect of Glc6P Uptake and its Subsequent Oxidation within Pea Root Plastids on Nitrite 

Reduction and Glutamate Synthesis.// J Exp Bot. 2007, v. 58 (5), p. 1109-18.  

4.

 

Bradford M. A Rapid  and  Sensitive Method for the Quantification  of  Microgram 

Quantities  of  Protein Utilizing the  Principle  of  Protein-dye  Binding  //Anal. Biochem. 

1976, v. 72, p. 248–251. 

5.

 

Elhefny A.A, Gulahmadov S.G, El-Hefnawi S.M, Gad M.M, Kuliyev

 

A.A. Regulation of 

Glucose-6-phosphate Dehydrogenase in Plants (Review article). // Int J Plant Prod. 2011, 

v. 2 (7), p. 949-957.  

6.

 

Gyulakhmedov S. G., Omarov

 

Y.A.,  Mamedov

 

Z.M.,  Kuliev

 

A.A. Isolation And Study 

Of    Active  ATP-Dependent Phosphofructokinase From Apple Fruits Pyrus  Domestica 

borkh. // Applied Biochemistry and Microbiology. 2006, v. 42 (5), p. 468-471. 

7.

 

Smyth D., M-X Wu, Black  C. Phosphofructokinase and Fructose  2,6-Bisphosphatase 

Activities in Developing Corn Seedlings (Zea mays L.) Plant Sci Lett. 1984, v. 33

б p. 61-70. 

 

ВЛИЯНИЕ ТЕМПЕРАТУРЫ НА ПРОРАСТАНИЕ, НА АКТИВНОСТИ 

ГЛЮКОЗО-6-ФОСФАТДЕГИДРОГЕНАЗЫ И ФОСФОФРУКТОКИНАЗЫ 

СЕМЯН ФАСОЛИ ОБЫКНОВЕННОЙ (PHASEOLUS VULGARIS SAVI) 

 

A.A.

АБЗАРОВА, С.Г.ГЮЛЬАХМЕДОВ, А.А.ГУЛИЕВ 

 

РЕЗЮМЕ 

 

В  условиях  неограниченной  влажности  минимальное  и  оптимальное  значение 

температуры  для  прорастания  семян  фасоли  обыкновенной  (Phaseolus  vulgaris  Savi) 

было  10

0

C 

и  30

0

C

,  соответственно.  По  мере  увеличения  температуры  в  зародыше 

прорастающих семян активности ФФК и Г6ФДГ повышались. При прорастании семян в 

режиме  оптимальной  температуры  в  динамике  активности  обоих  ферментов 

наблюдалось  повышение.  Активность  Г6ФДГ,  по  сравнению  с  активности  ФФК,  была 

больше и она повышалась раньше. 

 

Ключевые слова: Phaseolus vulgaris Savi, семья, прорастание, ФФК, Г6ФДГ 

 

 

65 

---

EFFECT OF TEMPERATURE ON GERMINATION, ON THE ACTIVITY OF 

GLUCOSE-6-PHOSPHATE DEHYDROGENASE AND PHOSPHOFRUCTOKINASE 

COMMON BEAN SEEDS (PHASEOLUS VULGARIS SAVI) 

 

A.A.ABZAROVA, S.G.GULAHMADOV, A.A.GULIYEV  

 

SUMMARY 

 

Under unlimited humidity  conditions, the  minimum and optimum germination 

temperatures  for  common bean  seeds (Phaseolus vulgaris Savi) were 10 

0

C and 30 

0

C, 

respectively.  

 

Key words: Phaseolus vulgaris Savi, seed, germination, PFK, G6PDH 

 

 

Redaksiyaya daxil oldu: 18.03.2014-cü il. 

Çapa imzalandı: 11.06.2014-cü il. 

 

 

 

 

 

66