Bankacilik iŞlemleri ve teknikleri

BANKACILIK İŞLEMLERİ VE TEKNİKLERİ

• BANKACILIK İŞLEMLERİ VE TEKNİKLERİ

Çek ve Senet İşlemleri bölümünde öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır:

• Çek ve Senet İşlemleri bölümünde öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır:

Çek

• Çek

• Keşideci

• Hamil

• Muhatap

• Keşide çeki

• Çizgili çek

• Bloke çek

• Ciro

• Karşılıksız Çek

• Senet

4.1. Çek İşlemleri

• 4.1. Çek İşlemleri

• 4.1.1. Tanım
• 4.1.2. Çekin Hukuki Niteliği
• 4.1.3. Çekin Ekonomik Önemi
• 4.1.4. Çekte Taraflar
• 4.1.5. Çekin Unsurları
• 4.1.6. Çeklerin Düzenlenme (Keşide) Şekilleri
• 4.1.7. Çek Çeşitleri
• 4.1.8. Ciro
• 4.1.9. Çeklerde İbraz Süreleri
• 4.1.10. Çek Hamilinin Müracaat Hakları
• 4.1.11. Çekin İbraz Süresinin Geçmesi
• 4.1.12. Çekte Cayma Hakkı
• 4.1.13. Ödemeden Men
• 4.1.14. Çekte Zamanaşımı

• 4.1.15. Çek Hesabının Açılması

• 4.1.16. Çekin Ödenmesi

• 4.1.16.1. Çek Ödenirken Dikkat Edilecek Hususlar

Genel anlamda çek, para dolaşımını kolaylaştıran ve para yerine ödeme aracı olarak kullanılabilen bir kıymetli evraktır.

• Genel anlamda çek, para dolaşımını kolaylaştıran ve para yerine ödeme aracı olarak kullanılabilen bir kıymetli evraktır.

• TTK’ya göre çek kıymetli evrak olarak kambiyo senetlerinin içinde yer almaktadır. Görüldüğünde ödenecek bir ödeme aracı olmakla birlikte, ülkemizde uygulamada borç senedi gibi vadeli olarak da düzenlenmektedir.

• 5941 sayılı Çek Kanunu ile de çeklerin neredeyse vadeli olarak düzenlenmesi öngörülmüş, yasal düzenleme piyasa uygulamasına yaklaştırılmıştır.

TTK’daki hükümlere göre çekin hukuki niteliği dört başlıkta toplanabilir:

• TTK’daki hükümlere göre çekin hukuki niteliği dört başlıkta toplanabilir:

• Kıymetli evrak niteliği

• Havale niteliği

• Emre yazılı senet niteliği

• Ödeme aracı niteliği

Çek kişinin nakit para taşıma zorunluluğunu ortadan kaldırır

• Çek kişinin nakit para taşıma zorunluluğunu ortadan kaldırır

• Çek paranın kaybolmasını veya çalınmasını önler

• Çek para naklini kolaylaştırır ve nakit hareketlerini sınırlandırır

• Çek ile ödemelerin geliştiği ülkelerde, kaydi para nakdi paranın yerine geçtiği için, bankaların kasalarında bulundurmak zorunda oldukları para azalır

Çekte üç taraf bulunmaktadır:

• Çekte üç taraf bulunmaktadır:

• Çeki düzenleyen (keşideci)

• Çek tutarı kendisine ödenecek olan (hamil)

• Çek tutarını ödeyecek olan banka (muhatap)

• Çekte muhatap olarak sadece banka gösterilebilir

Çek düzenlenmesi şekil şartlarına tabidir. Belirlenmiş olan şekil şartlarının çek üzerinde bulunmaması durumunda çek, çek özelliğini kaybedecektir.

• Çek düzenlenmesi şekil şartlarına tabidir. Belirlenmiş olan şekil şartlarının çek üzerinde bulunmaması durumunda çek, çek özelliğini kaybedecektir.

• “Çek” kelimesi

• Belirli bir bedel

• Çeki ödeyecek kişi (muhatap)

• Çekin ödeme yeri

• Çekin keşide tarihi ve yeri

• Keşidecinin imzası

• Çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı

• Keşidecinin hesap numarası

• Bankaca basılan veya bastırılan ve TCMB’ce belirlenen baskı şekline uygun çek yaprağı

Nama yazılı çekler

• Nama yazılı çekler

• Emre yazılı çekler

• Hamiline yazılı çekler

Keşide çeki

• Keşide çeki

• Çizgili çek

• Bloke çek

Banka müşterilerinin para nakli konusundaki isteklerini gerçekleştirmek üzere düzenlenir.

• Banka müşterilerinin para nakli konusundaki isteklerini gerçekleştirmek üzere düzenlenir.

• Müşteri çeki düzenleteceği şubeye çek tutarını nakden ya da hesaben yatırır, şube bankanın ödemeyi yapacak diğer şubesi üzerine çeki keşide eder.

• Keşide çekleri nama yazılı olarak düzenlenir ve ciro edilerek devredilemezler.

Çekin ön yüzüne birbirine paralel iki çizgi çekmekle yapılır.

• Çekin ön yüzüne birbirine paralel iki çizgi çekmekle yapılır.

• Amaç, çek tutarının yanlışlıkla bir şahsa ödenmesini önlemek ve güvenliği arttırmaktır.

• Çizgili çek sadece bankalara veya bankanın müşterisine ödenir.

• Çekin karşılığının bankada mevcut olduğunun garanti edilmesi amacıyla çek üzerine bloke kaydı konulabilir.

• Uygulamada genellikle resmi daire ve kuruluşlar adına yazılan çekler bloke edilmektedir.

Ciro, emre yazılı kıymetli evraktan doğan hakların bir başka kişiye devretmesi için hamilin yazıp imzaladığı bir beyandır.

• Ciro, emre yazılı kıymetli evraktan doğan hakların bir başka kişiye devretmesi için hamilin yazıp imzaladığı bir beyandır.

• Ciroda ciro eden muhataba ödeme yetkisi, ciro edilene de kabz yetkisi vermektedir.

• Cironun Şartları:

• Cironun çek veya alonj üzerine yazılması ve ciranta tarafından el yazısıyla imzalanması gerekir.
• Ciro kayıtsız şartsız olmak zorundadır. Ancak ciranta çekin tekrar ciro edilmesini yasaklayabilir veya çekin ödenmemesinden sorumlu olmayacağı şartı koyabilir.
• Kısmi ciro yapılamaz.
• Muhatap banka lehine ciro yapılamaz.

Çek görüldüğünde ödenir, çeklerde vade yoktur. Vade söz konusu olmamakla birlikte TTK çekler için ibraz süreleri saptamıştır. Bu nedenle çekin, keşide tarihinden itibaren belirli bir süre içinde tahsil edilmek üzere muhataba ibraz edilmesi gerekir.

• Çek görüldüğünde ödenir, çeklerde vade yoktur. Vade söz konusu olmamakla birlikte TTK çekler için ibraz süreleri saptamıştır. Bu nedenle çekin, keşide tarihinden itibaren belirli bir süre içinde tahsil edilmek üzere muhataba ibraz edilmesi gerekir.

• İbraz süreleri çekte keşide günü olarak belirtilen tarihten başlamak üzere,

• Çek düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün,
• Başka bir yerde ödenecekse 1 ay,
• Başka bir ülkede ise 1 ay, başka bir kıtada ise 3 aydır.

Çek keşide edene, çek hamilinin müracaat hakkı, çekin ödenmemesi halinde süresi içinde bu hususun çekin üzerine yazılmasına bağlıdır. Aksi takdirde çek keşidecisi çekten ötürü borçlu olmayacaktır.

• Çek keşide edene, çek hamilinin müracaat hakkı, çekin ödenmemesi halinde süresi içinde bu hususun çekin üzerine yazılmasına bağlıdır. Aksi takdirde çek keşidecisi çekten ötürü borçlu olmayacaktır.

• Süresi içinde ibraz edildiği halde karşılığı olmayan çekin, muhatap bankaca arkası yazılması gerekir. Ancak bu durumda çek hamili, cirantalar, keşideci ve diğer çek borçlularına karşı müracaat haklarını kullanabilir.

Çek ibraz süresi içinde muhatap bankaya ibraz edilmediği takdirde hamil, keşideci ve cirantalara karşı müracaat hakkını kaybeder.

• Çek ibraz süresi içinde muhatap bankaya ibraz edilmediği takdirde hamil, keşideci ve cirantalara karşı müracaat hakkını kaybeder.

• Çek ibraz süresinin bitiminden sonra ciro yoluyla devredilemez. Bu sürenin bitiminden sonra yapılan ciro, alacağın temliki sayılır.

• İbraz süresi geçtikten sonra, çekten cayma talimatı yoksa banka çek bedelini ödeyip ödememekte serbesttir. İbraz süresinin geçmesinden sonra, bankanın çeki ödemeyi reddetmesi halinde hamilin keşideci ve cirantalara karşı başvuru hakkı yoktur.

İbraz süresi içinde keşidecinin çekten cayması, yani bankayı ödemeden yasaklaması mümkün değildir.

• İbraz süresi içinde keşidecinin çekten cayması, yani bankayı ödemeden yasaklaması mümkün değildir.

• İbraz süresi içinde bir çekten cayma, ancak çekin keşidecinin rızası dışında (çalınma, kaybolma vb.) elinden çıkmış olması durumunda mümkündür.

• İbraz süresi geçtikten sonra çek keşidecisi çekten cayma hakkına sahiptir.

• Eğer çekten cayılmamışsa banka zamanaşımı süresi içinde ibraz edilen çeki ödeyebilir.

Keşideci çekin kendisinin ve üçüncü bir kişinin elinden rızası olmaksızın çıktığını iddia ederek muhatap bankayı çeki ödemeden men edebilir. Çekin keşidecisinin ve hamilinin elinden rızası olmaksızın çıktığı durumlar,

• Keşideci çekin kendisinin ve üçüncü bir kişinin elinden rızası olmaksızın çıktığını iddia ederek muhatap bankayı çeki ödemeden men edebilir. Çekin keşidecisinin ve hamilinin elinden rızası olmaksızın çıktığı durumlar,

• Çalınma
• Kaybolma
• Zorla imzalattırma
• Zorla alınma

• Ödemeden men talimatı kesinlikle yazılı, tarih ve keşideci imzasına sahip olmalı, ayrıca talimat mektubunda çekin keşidecinin elinden rızası olmaksızın çıktığı ve çekin ödenmemesi gerektiği belirtilmelidir.

• Ödemeden men edilen bir çek ibraz süresi içinde bile ibraz edilse, bankaca ödenmez. Ödenmesi durumunda banka sorumlu olur.

• Keşideciden başka bir kimsenin çekin rızası olmadan elinden çıktığını iddia ederek ödemeden men talebinde bulunması durumunda, talebin geçerli olması için mahkeme kararı gereklidir.

Çeklerde genel olarak zaman aşımı 6 aydır. Zamanaşımının başlangıç tarihleri, hak ve borç sahipleri ile doğuş nedenlerine göre farklılık gösterir.

• Çeklerde genel olarak zaman aşımı 6 aydır. Zamanaşımının başlangıç tarihleri, hak ve borç sahipleri ile doğuş nedenlerine göre farklılık gösterir.

• Hamilin; cirantalarla keşideci ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları ibraz müddetinin bitiminden itibaren altı ay geçmekle zaman aşımına uğrar
• Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvuru hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle zaman aşımına uğrar

Bankaların çek karnesi talep eden, çek hesabı açtırmak isteyen müşterilerinin yasaklı olup olmadığını araştırmaları gerekmektedir. Ayrıca başvuru sahibinin ekonomik ve sosyal durumunun belirlenmesinde gerekli basiret ve özeni göstermeleri gerekmektedir.

• Bankaların çek karnesi talep eden, çek hesabı açtırmak isteyen müşterilerinin yasaklı olup olmadığını araştırmaları gerekmektedir. Ayrıca başvuru sahibinin ekonomik ve sosyal durumunun belirlenmesinde gerekli basiret ve özeni göstermeleri gerekmektedir.

• Bankalar çek hesabı açmak isteyen müşterilerinin yasaklılıklarına ilişkin adli kayıtlardan gerekli tespitleri yapabilmeleri için; gerçek kişi başvuru sahiplerinin fotoğraflı nüfus cüzdanı, pasaport veya sürücü belgesi örneklerini, ikametgah belgelerini, vergi kimlik numaralarını, tacir olanların ayrıca ticaret sicili kayıtlarını, esnaf ve sanatkar olanların ise esnaf ve sanatkar sicili kayıtlarını almak zorundadır.

Çek hesabı ilgilinin, vekilin veya yasal temsilcinin imzası olmadan açılamaz. Ayrıca çek hesabı açılmasının veya mevcut çek hesabından çek defteri verilmesini isteyen kişi her defasında tacir veya esnaf veya sanatkar olup olmadığını ve kendisi hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunmadığı hususunda bankaya yazılı beyanda bulunur.

• Çek hesabı ilgilinin, vekilin veya yasal temsilcinin imzası olmadan açılamaz. Ayrıca çek hesabı açılmasının veya mevcut çek hesabından çek defteri verilmesini isteyen kişi her defasında tacir veya esnaf veya sanatkar olup olmadığını ve kendisi hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunmadığı hususunda bankaya yazılı beyanda bulunur.

• Çek karnesi verilecek olanlarda tacir ve tacir olmayan ayrımına gidilmiştir. Bu düzenleye göre tacir ve tacşr olmayanlara farklı çek karnesi verilecektir. Tacirin ticari işletmesi ile ilgili iş ve işlemlerde tacir çeki kullanması zorunludur.

Çek, hesabın bulunduğu muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin varsa vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödeme yapılacaktır. Çek, hesabın bulunduğu şubeden başka bir şubeye ibraz edildiğinde çekin ibraz edildiği şube tarafından karışılığı sorulmak suretiyle ödenecektir. TTK’da çekin görüldüğünde ödeneceği, buna aykırı herhangi bir kayıt ( çekte vade şartı ) yazılmamış sayılacağı belirtilmekte ve keşide günü olarak gösterilen günden önce ödemek için ibraz oluna çekin ibraz günü ödeneceği hükme bağlanmıştır.

• Çek, hesabın bulunduğu muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin varsa vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödeme yapılacaktır. Çek, hesabın bulunduğu şubeden başka bir şubeye ibraz edildiğinde çekin ibraz edildiği şube tarafından karışılığı sorulmak suretiyle ödenecektir. TTK’da çekin görüldüğünde ödeneceği, buna aykırı herhangi bir kayıt ( çekte vade şartı ) yazılmamış sayılacağı belirtilmekte ve keşide günü olarak gösterilen günden önce ödemek için ibraz oluna çekin ibraz günü ödeneceği hükme bağlanmıştır.

• Yeni çek kanunu keşide tarihinden önce ( ileri tarihli çekler ) bankaya ibraz edilen çekler ile ilgili farklı düzenleme getirmiştir ve neredeyse vadeli çeke izin veren bir düzenlemeye gidilmiştir. Buna göre keşide tarihinden önce çeklerin muhatap bankaya ibraz edilerek tahsil edilmesi mümkün olmayacaktır. İleri tarihli çekin keşide tarihinden önce ibrazı halinde karşılı varsa ödenecek, karşılığının olmaması halinde çekin keşide tarihinde veya daha sonra ibraz süresi içinde ibrazı gerekecektir.

Önemli bir hataya yol açmamak için öncelikle çekte aşağıdaki kontroller yapılır:

• Önemli bir hataya yol açmamak için öncelikle çekte aşağıdaki kontroller yapılır:

• Çekin zorunlu unsurlarının tam olup olmadığı
• Çek üzerinde silinti, kazıntı ve tahrifat olup olmadığı
• Rakam ve yazı ile yazılan meblağın aynı olup olmadığı
• Keşideci imzasının doğruluğu

• Bu kontrollerden sonra çekin karşılığının olup olmadığı kontrol edilerek ödeme yapılır. Yazı ve rakamla yazılmış tutarların farklı olması halinde yazılı tutar geçerli olur.

Çek ilgili hesabın bulundu şubeye ibraz edildiğinde çeki ibraz eden kişinin kimlik tespiti yapıldıktan sonra çek bedeli ibraz eden kişiye ödenir.

• Çek ilgili hesabın bulundu şubeye ibraz edildiğinde çeki ibraz eden kişinin kimlik tespiti yapıldıktan sonra çek bedeli ibraz eden kişiye ödenir.

• Emre yazılı çekler lehtara, ciro varsa son hamiline ödenir.

“Emre yazılı değildir” ibaresi bulunan ( nama yazılı ) çekler lehtara, temlik varsa son hamile ödenir. Nama yazılı çek namına çek düzenlenen kişi tarafında ibraz edildi ise hamilin kimlik tespiti yapıldıktan sonra ödenir. Çeki başka biri ibraz ederse yazılı temlik beyanı aranır.

• “Emre yazılı değildir” ibaresi bulunan ( nama yazılı ) çekler lehtara, temlik varsa son hamile ödenir. Nama yazılı çek namına çek düzenlenen kişi tarafında ibraz edildi ise hamilin kimlik tespiti yapıldıktan sonra ödenir. Çeki başka biri ibraz ederse yazılı temlik beyanı aranır.

Çekin karşılıksız çıkması halinde işlem, çekin arka yüzüne bankanın yasal yükümlüğü düşüldükten sonra kalan miktarın karşılıksı olduğu yazılarak yapılır.

• Çekin karşılıksız çıkması halinde işlem, çekin arka yüzüne bankanın yasal yükümlüğü düşüldükten sonra kalan miktarın karşılıksı olduğu yazılarak yapılır.

• Çekin arka yüzüne bankanın yükümlüğü çerçevesinde ödediği miktar, ibraz eden gerçek kişini adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi halinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle işlem tamamlanır.

Bankaların karşılıksız çekler için yasa ile belirlenmiş tutarlarda ödeme yükümlükleri bulunmaktadır. Süresinde muhatap bankaya ibraz edilen bir çekin karşılıksız çıkması halinde hamilinin bankaya karşı yasadan doğan azami 600.-YL’ ye kadar alacak hakkı bulunmaktadır.

• Bankaların karşılıksız çekler için yasa ile belirlenmiş tutarlarda ödeme yükümlükleri bulunmaktadır. Süresinde muhatap bankaya ibraz edilen bir çekin karşılıksız çıkması halinde hamilinin bankaya karşı yasadan doğan azami 600.-YL’ ye kadar alacak hakkı bulunmaktadır.

Bankalar ellerindeki senetleri vadesi geldiğinde tahsil etmek isteyen müşterilerine tahsil hizmeti de vermektedir. Bankalar bu hizmetleri belli bir komisyon karşılığında verir.

• Bankalar ellerindeki senetleri vadesi geldiğinde tahsil etmek isteyen müşterilerine tahsil hizmeti de vermektedir. Bankalar bu hizmetleri belli bir komisyon karşılığında verir.

• Tahsil senetleri olarak adlandırılan bu senetler; poliçe, bono veya emre muharrer senet olabileceği gibi fatura, konşimento, adi makbuz, yük senedi, sigorta poliçesi, ambar veya posta makbuzu olabilir.

Senet bir ödeme emridir ve şekil şartlarına tabidir. Bir senedin geçerli olması için üzerinde;

• Senet bir ödeme emridir ve şekil şartlarına tabidir. Bir senedin geçerli olması için üzerinde;

• “bono” veya “emre muharrer senet” ibaresi taşıması
• Kayıtsız şartsız belli bir ödeme vaadinin ve tutarının bulunması
• Alacaklının isminin yazılı olması
• Vadenin belirtilmesi
• Tanzim tarihinin ve tanzim yerinin belirtilmesi
• Borçlunun ad, adres ve imzasının bulunması,

• gerekmektedir.

Tahsil edilecek kambiyo senetleri bankaya tahsil cirosu ile ve bir “ senet teslim bordrosu” ekinde verilir. Senet teslim bordrosunda;

• Tahsil edilecek kambiyo senetleri bankaya tahsil cirosu ile ve bir “ senet teslim bordrosu” ekinde verilir. Senet teslim bordrosunda;

• Senedin protesto edilip edilmeyeceği
• Senet poliçe ise kabule arz edilip edilmeyeceği
• Senet tahsil edildiğinde bedelin müşteriye nasıl ödeneceği gibi hususlarda açık ve kesin müşteri talimatları yer alır.

Ayrıca bankalarda senet tahsile alınırken

• Ayrıca bankalarda senet tahsile alınırken

• Tahsile senet verecek kişiler bankanın müşterisi değilse, müşteriye hesap açılmalı ve senedin protesto ve tahsil masraflarını karşılayacak tutarda para tahsil edilmelidir.

• Vadesi geçmiş senetler banka tarafından ancak protestosuz olarak tahsile kabul edilmelidir.

• Banka müşteri ile çıkabilecek anlaşmasızları engellemek için müşterinin bütün talimatlarını yazılı olarak almaktadır.

• Tahsile alınan senetler ile ilgili her türlü sonuçları müşterilere düzenli olarak bildirmelidir.

• Muhatapça kabul edilmediği veya bedeli ödenmediği için protesto edilen senetler protesto belgesi ile birlikte müşteriye iade edilmelidir.

Borçlu adresinin açıksa belirtilmesi

• Borçlu adresinin açıksa belirtilmesi

• Banka emrine tahsil cirosunun yapılmış olması

• Senet üzerinde rakam ve yazılı ile yazılan tutarların birbiri ile uyumlu olması

• Senet üzerinde silinti, kazıntı olmaması

• Vadesine on günden az kalmış senetler protestosuz kaydıyla tahsile alınmalıdır

Tahsil senetleri ancak müşteri talimatı varsa protesto edilebilir. Müşteri protesto talimatı vermiş ise ilgili senet vadeyi takip eden ikinci iş günü içinde protesto edilmek üzere notere teslim edilir.

• Tahsil senetleri ancak müşteri talimatı varsa protesto edilebilir. Müşteri protesto talimatı vermiş ise ilgili senet vadeyi takip eden ikinci iş günü içinde protesto edilmek üzere notere teslim edilir.

Senetlerini tahsile vermiş olan müşteriler her zaman geri isteme hakkına sahiptir. Bu talebin yazılı olarak yapılmış olması gerekir. Banka senetleri herhangi bir muameleye tabi tutmadan iade eder.

• Senetlerini tahsile vermiş olan müşteriler her zaman geri isteme hakkına sahiptir. Bu talebin yazılı olarak yapılmış olması gerekir. Banka senetleri herhangi bir muameleye tabi tutmadan iade eder.

GÜNEY, Alptekin, Banka İşlemleri, Beta Yayınları, 4. Basım, İstanbul:2010.

• GÜNEY, Alptekin, Banka İşlemleri, Beta Yayınları, 4. Basım, İstanbul:2010.