Бап. Andragogika pániniń teoriyaliq tiykarlari

---

Бап. 
ANDRAGOGIKA PÁNINIŃ TEORIYALIQ TIYKARLARI
 
 
1.1. Andragogika pániniń maqset hám waziypalari 
Házirgi kúnde úlkenler tálimin rawajlandiriw úlken áhmiyetke iye. Tálim 
tarawına úlkenlerdi oqıtıw pán sıpatında andragogika kirip keldi. 
Keń mániste, andagogikani insannıń pútkil turmısı dawamında shaxstıń ózin 
ózi ańlawı haqqındaǵı pán retinde túsiniw kerek. Andragogika shaxstı ashıp 
beriwge úles qosadı, turmısda óz ornın tabıwǵa, jasırın qábiletlerin asırıwǵa járdem 
beredi. Andragogika eń áyyemgi tálim formulasın ámelge asıradı 
: “nan scholae, 
sed vitae discimus” – “biz mektep ushın emes, bálki turmıs ushın oqiymiz”.
“Andragogika” 
túsinigi ilimiy atama sıpatında 1833 jilda nemis pedagog 
tariyxshisi A.Kapp tárepinen pánge kiritilgen. Eger “Pedagogika” sózi menen 
uqsas tárizde analiz etilse, kelip shiǵiwi grekshe sózlerden ( andros- erkek, adam, 
agogeyn- jeteklew) ibarat ekenligi aydinlasadi. Sózbe-sóz awdarǵanda, 
andragogika bul – “úlken adamdi jeteklew” degeni. 
Bul atama pedagogikaliq waqiyaliqqa tiyisliligi ushin, oqıtıw járdeminde 
jeteklew haqqinda sóz etiledi.
Andragogikaning 
predmeti
úlkenler shaxsın tárbiyalaw hám oqıtıw bolıp 
tabıladı. 
Andragogika insannıń pútkil kamalǵa jetken turmısı dawamında rawajlanıw 
procesin hár tárepleme óz ishine aladı, onıń intellektuallıq, fizikalıq, sezimlik, 
etikalıq hám ruwxıy qábiletlerin ashıp beredi. 
Andragogikaning ulıwma ilimiy wazıypaları: 
- keń empirik materiallardı úyreniw hám ulıwmalastırıw; 
- úlkenlerdi tárbiyalaw hám oqıtıw, tálim hám tárbiya hám pedagogikalıq 
sistemaların basqarıw formaların ashıp beriw; 
- úlkenlerdi tárbiyalaw hám oqıtıwdıń jaqın hám uzaq kelesheklerin anıqlaw; 
- tárbiyalaw hám oqıtıw usılları, quralları, formaları, texnologiyaları, sonıń 
menen birge tálim strukturaların basqarıwdı óz ishine alǵan úlkenlerge tálim hám 
tárbiya sistemasın rawajlandırıw; 
- izertlew nátiyjelerin ámeliyatqa engiziw. 
Alımlardıń pozitsiyasina qaray " andragogika" túsinigi hár túrlı aytiladi: 
- " insandı pútkil turmıs dawamında qáliplestiriw haqqındaǵı pán" (P. Furte)
- " úlkenler tálimine teoriyalıq jantasıw" ( Nottingem universitetiniń gruppa 
izertlewshileri)
- " úlkenler tárbiyası, oqıtıw hám oqıtıwdıń teoriyalıq hám ámeliy máselelerin 
óz ishine alatuǵın pedagogika pániniń baǵdarlarınan biri" (B.M Bim-Bad) 
- "oqıw procesin shólkemlestiriwde studentler hám oqıtıwshılar iskerligin 
tıykarlaytuǵın úlkenler tálimi páni" (S. I. Zmeev)
- " úlkenlerge úyreniwde járdem beriw kórkem óneri hám ilim", " jaǵdayǵa 
qaray hár túrlı qollanılıwı kerek bolǵan úlkenler oqıwshıları ushın qaǵıydalar 
sisteması" (M. Sh. Noulz)

---

- úlkenlerdi tárbiyalaw hám oqıtıw maqsetlerin, bul bilimlendiriw tarawındaǵı 
siyasattı hám tálim hám tálim mákemelerin shólkemlestiriwdi úyrenetuǵın hám 
xarakteristikalaytuǵın pán (V. I. Podobed hám M. D. Maxlin). 
1968 jılda D. Savichevich andragogikaǵa tómendegi táriypti berdi: "ulıwma 
tálim páni sheńberindegi salıstırǵanda ózbetinshe ilimiy ıntızam". 
1970 jılda M. Sh. Noulz andragogika boyınsha fundamental jumısın baspa 
etti, " Jası úlkenler ushın tálimniń zamanagóy ámeliyatı. Ol jaǵdayda ol 
andragogikanıń tiykarǵı qaǵıydaların bayanladı: 
- úyrenip atırǵan úlkenler - oqıwshı (hám oqıwshı emes) oqıw processinde 
jetekshi rol oynaydı; 
- ol qáliplesken shaxs bolıp, anıq oqıw maqsetlerin qóyadı, ǵárezsizlikke, ózin 
ózi tusinip jetiwge, ózin ózi basqarıwǵa ıntıladı; 
- úlken jastaǵilardiı kásiplik hám turmıslıq tájiriybesi, tálim processinde 
paydalanılıwı kerek bolǵan bilimleri, kónlikpelerdi ámelde qollay aliw; 
-úlkenler oqıw processinde alınǵan bilim hám kónlikpelerden múmkinshiligi 
barınsha tezirek paydalanıwǵa ıntıladı ; 
- oqıw procesi kóp tárepten waqtınsha,kásiplik, sociallıq faktorlar menen 
belgilenedi, yamasa onı shekleydi yamasa qosadı ; 
-óqıw procesi barlıq basqıshlarında student hám oqıtıwshınıń birdey iskerligi 
formasında shólkemlestiriledi. 
Andragogikanıń tiykarǵı pozitsiyasi, dástúriy pedagogikadan ayrıqsha bolıp 
esaplaniw, oqıwshı oqıw processinde jetekshi rol oynaydı. Bul jaǵdayda studenttiń 
wazıypası studentke jeke tájiriybesin anıqlaw, sistemalastırıw, rásmiylestiriw, 
bilimlerin tuwrılaw hám toltırıwda járdem beriw bolıp tabıladı. Bunday halda, 
oqıtıw usıllarınıń ústinligi ózgeredi. 
Lekciyalar ornına andragogika tiykarınan ámeliy shınıǵıwlar, kóbinese 
eksperimental xarakterge iye bolǵan tartıslar, biznes oyınlar, jaǵdaylar, arnawlı bir 
óndiris máseleleri hám máselelerin sheshiwdi támiyinleydi. Bunnan tısqarı, 
teoriyalıq bilimlerdi alıwǵa bolǵan jantasıw ózgerip barmaqta. Bir neshe baylanıslı 
bilim tarawlarında (mısalı, proektlerdi basqarıw ) integratsiyalasqan materiallardı 
óz ishine alǵan pánler. 
Unamsız hádiyse retinde sonı atap ótiw kerek, úlkenlerde oylaw, eslep qalıw, 
pikirlew processleri óspirimde bolǵanı sıyaqlı onsha nátiyjeli emes. Sol sebepli 
oqıtıw metodikasi, usılları, oqıtıw usılları, mısalı, yadlawdıń mnemonik usıllarınan 
paydalanıw úlken áhmiyetke iye. 
Bunnan tısqarı, úlken jasli adam intellektual modellerdi, unamlı minez-
qulıqtı, kásiplik iskerlikti hám basqalardı jarattı. Biraq, bul tájiriybe eskirip atır, 
individual modeller ulıwma (korporativ) maqsetler, kónlikpeler hám talaplarǵa 
qarsı keledi, bul úlkenlerdi tek ǵana jańa " úyretiw", bálki paydalanıwdan qalǵan
eski " alıp taslaw" zárúrshiligi payda bolǵanda tárbiyalawdı qıyınlastıradı.