B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov
7
I fəsil
Neft-qaz-
geoloji rayonlaşdırmanın əsas prinsipləri
Neft-qaz r
esurslarının paylanması yer qabığının müəy-
y
ən tip geostruktur elementlərinin geoloji inkişaf tarixindən
v
ə bu geostruktur elementləri
təşkil edən çökmə süxur
qatının xüsusiyyətlərindən asılıdır. Neft-qaz yataqlarının
axtarışının səmərəli
istiqam
ətlərinin
mü
əyyən edilməsində
neft-
geoloji rayonlaşdırmanın
əhəmiyyəti qeyd edilmiş,
neft, qaz, asfalt v
ə palçıq vulkanlarının yayıldıqları sahələr
ilk d
əfə neftli-qazlı rayonlar olaraq ayrılmışdır.
Q.V. Abix t
ərəfindən 1847-ci ildə neft yataqlarının
antiklinal zonalar v
ə qırılmalarla əlaqələri
müəyyən edil-
mişdir. XX əsrin əvvəllərində isə, neft-qaz yığımlarının yer
qabığının böyük struktur elementləri və stratiqrafik vahid-
l
ərilə əlaqəsi müəyyən edilmiş və belə struktur elementləri
neftli-
qazlı əyalətlər adlandırmışlar.
İ.O. Brod (1947) neftli-qazlı əyalətlərə geoloji inkişaf
tarixinin kiçik v
ə böyük mərhələlərində karbohidrogenlərin
əmələgəlməsi, toplanması və saxlanılması
üçün əlverişli
olan çöküntütoplanma hövz
ələrini aid etmişdir.
V.E. Xain (1951) neft-
qaz yataqlarının müxtəlif ölçülü
v
ə quruluşlu çökəkliklərlə əlaqədar olmasını nəzərə alaraq
Az
ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma
8
neftli-
qazlı əyalət məfhumunun neftli-qazlı hövzə məfhu-
mu il
ə əvəz olunmasını təklif etmişdir.
A.A. Bakirov (1971,1973) neftli-
qazlı əyalətlərə bir-biri
il
ə qonşuluqda yerləşən, KH-lərin əmələgəlmə və toplanma-
sının ümumi xüsusiyyətlərinə malik olan bir neçə neftli-qazlı
vilay
əti əhatə edən struktur vahidləri aid etmişdir.
Neft-
geoloji rayonlaşdırma çöküntütoplanma hövzələ-
rinin müxt
əlif miqyaslı neftli-qazlı obyektlərə bölünməsin-
d
ən ibrətdir. Əsas məqsədi perspektivli neftli-qazlı
ərazilərin müəyyən edilməsi olan neft-geoloji rayonlaşdır-
mada KH-l
ərin generasiya, miqrasiya və akkumulyasiya
kriteriyaları ilə yanaşı, ərazinin
müasir geotektonik qurulu-
şu, onun geostruktur elementlərinin əsas xüsusiyyətləri və
ərazidə yayılan çöküntülərin litostratiqrafik xassələri də
n
əzərə alınmalıdır.
Regional neftli-
qazlı ərazilər oxşar geoloji quruluşla-
rına və geoloji inkişaf tarixlərinə görə platforma, qırışıqlıq
v
ə keçid zonaları olmaqla kateqoriyalara və qruplara bölü-
nürl
ər. Hal-hazırda neft-geoloji rayonlaşdırılmanın əsas
bölm
ələri olaraq neftli-qazlı: qurşaq, meqaəyalət, əyalət
(hövz
ə), subəyalət, vilayət, rayon, zona,
yataq
ayrılır.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, belə rayonlaşdırma həm
hövz
ə, həm də struktur-tektonik prinsiplərə əsaslanır. Bu
zaman neft-geoloji rayonla
şmanın böyük bölgüləri hövzə,
orta v
ə kiçik vahidləri isə struktur-tektonik
prinsipə əsasla-
nır. Struktur-tektonik prinsip üzrə rayonlaşdırma daha çox
qırışıqlıq zonaları üçün yararlıdır. Qırışıqlıq zonalarda
vahid çöküntütoplanma hövz
əsi, sonrakı geotektonik qırı-
şıqlıq fazalarında, neftli-qazlı rayonlara və zonalara uyğun