Bilig ilmiy faoliyat

na tili fanini o‘qitishning asosiy vazifalaridan biri 
ona 
tilining keng imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda o`quvchilarda lingvistik 
kompetensiyalarni shakllantirish va rivojlantirishdan iborat. 

---

FTAI
Jild: 03 | Nashr: 05 | мај 2022 
“BILIG – ILMIY FAOLIYAT” nashri http://bilig.academiascience.org
 
166 
O`quvchilarda lingvistik kompetensiyalarni shakllantirish uchun katta imkoniyatlar ona 
tilining grammatikasini o„qitishni o„z ichiga oladi, bu o„quvchilarning umumiy bilim 
olishiga yordam beradi, ularni asosiy qoidalar bilan tanishtiradi, o`quvchilarning mantiqiy 
tafakkurini rivojlantirishga yordam beradi. 
Ta‟lim faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish jarayoni bilimni uzatish, uni qabul 
qilish, anglash, esda saqlash, va amalda qo`llay olishni nazarda tutadi [3]. Bugungi kunda 
ta`limning barcha bosqichlarida yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etish, ulardan 
samarali va oqilona foydalanish va yuqori samaradorlikka erishishga alohida ahamiyat 
berilmoqda. Pedagogik texnologiyalarni qo`llab dars o`tish o`quvchilarda ilmiy- nazariy 
bilimlarni mustaqil egallash, bilim, ko`nikma va malakalarini shakllantirish va shu asosida 
o`quvchilarning ilmiy dunyoqarashlarini tarkib toptirish hamda faolligini oshirish, ijodiy 
qobiliyatlarini aniqlash va ro`yobga chiqarish, o`qituvhi - o`quvchi hamkorligini 
shakllantirish va kafolatlangan yakuniy natijaga erishishishni ta`minlaydi, o„quvchini o„quv 
jarayonining faol qatnashchisiga aylantiradi. 
Ona tilini o„rganish jarayonida oldingi o„tilganlarga tayanib, yangi tushunchalarni 
o`rganish, guruhlarga ajratish, qiyoslash, umumlashtirish orqali o„zi mustaqil ta‟rif 
chiqarishga o„rgangan o„quvchi bir-biriga o„xshash va farqli hodisalar ustida ishlaydi, 
o„qituvchi yordamida xulosa va hukm chiqaradi. Mashg`ulotlarda mustaqil ishlarni tashkil 
etish, qo`yilgan muammo, savol, topshiriqlar mohiyatidan kelib chiqib, o`quv jarayonini 
boshqarish yosh avlodda mustaqillik va faollikni tarbiyalaydi [4]. 
So„zlar atash ma‟nosi bilan birga ma‟lum grammatik ma‟no va uni ifodalovchi shaklga ham 
ega bo`ladi. Masalan, 
olmalarni 
so`zi “mevali daraxt”, “olma daraxti mevasi” ma‟nolari 
bilan birga “ko„plik”, “kelishik” ma‟nolari va bu ma‟nolarni ifodalovchi ko„plik shakli 
(-
lar
) hamda kelishik shakli (-
ni
) ga ham ega. “Mevali daraxt”, va “olma daraxti mevasi” 
ma‟nolari bu so`zning atash ma‟nosi, qolgan ma‟nolar esa grammatik ma‟no sanaladi [5]. 
Har qanday grammatik ma‟no ma‟lum grammatik shakl orqali ifodalanadi. 
So„zlarning grammatik ma‟nolari va ularni ifodalovchi grammatik shakllarni o„rganuvchi 
tilshunoslik bo`limi morfologiya sanaladi. Morfologiya yunoncha 
morphe – 
“shakl”, 
logos 
– 
“so„z”, “ta‟limot” so„zlaridan olingan bo„ib, so„z shakllari haqidagi ta‟limot degan ma‟noni 
bildiradi. Mоrfоlоgiyada so„zlarning o„zgarishi va shu o„zgarish bilan bоg„liq bo„lgan 
ma`nоlar, so„zlarning tuzilishi, so„z yasash qоidalari o„rganiladi[6]. Mоrfоlоgiyani 
o`rganish o`quvchining mustaqil va ijоdiy tafakkur dоirasini kengaytiradi, yangi so`z ҳоsil 
qilish, ularni o`zarо qiѐslash va tanlash, tanlab оlingan so`zdan nutqda o`rinli fоydalanish 
ko`nikmalarini rivоjlantiradi. 
Ona tili darslarida yosh o'quvchilarning morfologik kompetentsiyasini shakllantirish-bu o'z 
maqsadiga ega bo'lgan maxsus morfologik mashqlar yordamida morfologiya bo'yicha bilim 
va ko'nikmalarni rivojlantirishning ongli jarayoni: o'quvchilarning ona tilining morfologik 
tuzilishi to'g'risida xabardorligi. 
Boshlang'ich sinflarda morfologiyani o'qitish metodikasi 
Morfologiyaning vazifalariga grammatikaning asosiy tushunchalarini (grammatik shakl, 
grammatik kategoriya, grammatik ma'no) o'rganish, so'zlarni nutq qismlari bo'yicha va nutq 
qismlari ichida - semantik-grammatik toifalar bo'yicha taqsimlash, grammatik toifalarni 
ko'rib chiqish va nutqning alohida qismlarini shakllantirish kiradi. kontekstda grammatik 
shakllardan foydalanishning asosiy holatlari sifatida. 

---

FTAI