23
çıkmıştır. Böceklere karşı kafes içinde korunan 1 m
2
korunga alanından 9 gram tohum alınmasına
karşın arılarla tam olarak döllenen 1 m
2
alandan 179 gram korunga tohumu elde edilmiştir.
Bu örnekleri teyit eden binlerce bilimsel araştırma vardır ve polinasyon olarak bilinen bir bilim
kolu gelişmiştir. Bu nedenlerle bitkisel üretimde arıcılık gübre, tohum ve su kadar önemli bir
girdidir. Arı çiçek tarafından salgılanan nektarı almak amacı ile çiçeği ziyaret ettiğinde çiçeğin
polenini üzerine alarak nektar toplama işini sürdürür. Böylece çiçekten çiçeğe ziyaretler sırasında
değişik çiçek polenlerini de üzerine alır ve değişik çiçekler taşıyarak onların döllenmesini sağlar.
Balın besin değeri anlaşıldıkça tüketimi de gün geçtikçe artmaktadır. Buna bağlı olarak bal
paketleme, ambalaj, pazarlama ağı ve yan sanayi gelişme göstermiş ve sektör kendini sürekli
yenilemektedir. Bal mumuna dayalı temel petek imalatı endüstri haline gelmiş ve ülke geneline
yayılmıştır. Bal mumu temel petek imalatının yanı sıra çeşitli sanayi sektörlerinde hammadde
olarak kullanımı yaygınlaşmıştır.
Kısaca, arıcılığın bir üretim dalı olarak bal ve balmumu üretimiyle ülke ekonomisine doğrudan
katkısı 160 milyon TL civarındadır. Arıcılığın tozlaşma yolu ile ekonomiye olan katkısının bal ve
balmumu ile sağlanan katkının en az 10–20 katı olduğu dikkate alındığında arıcılık bu yolla ülke
ekonomisine 1,6–2,4 milyar TL katkı sağlamaktadır. Ancak ülkemizde bal arılarından diğer bal
ürünlerinin elde edilmesi ve zirai tozlaşma maksadıyla kullanılması yaygın değildir Ayrıca, büyük
çoğunluğu kırsal kesimde yaşayan ve yeterli toprağı olmayan dolaylı olarak 150.000 dolayındaki
kişi için istihdam kaynağı olması arıcılığın ülkemiz ekonomisi yönünden önemini ortaya
koymaktadır.
2.1.
DÜNYADA ARICILIK
Arıcılık tüm dünyada yapılan bir tarımsal faaliyettir.
Bugün dünyada 60 milyonun üzerinde arı kolonisi
bulunduğu ve bunlardan yaklaşık 2 milyon tonun üzerinde bal elde edildiği bildirilmektedir.
2008 verilerine göre Dünyada arılı kovan sayısı bakımından Çin, 8 milyonun üzerinde koloni ile
ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi yaklaşık 5 milyonun üzerinde koloniye sahip olan Türkiye ve
Etiyopya izlemektedir. Üretilen bal miktarı yönünden Çin 367 bin tonla birinci sırada olup bu
ülkeyi yıllık 70 bin ile 90 bin ton arasındaki bal üretimleriyle Türkiye, Arjantin, Ukrayna ve ABD
izlemektedir.
Tablo 2: Dünya Bal Üretimi Tablo 3: Dünya Koloni Varlığı
24
KAYNAK: TUİK, FAO KAYNAK: TUİK, FAO
2009 yılı verilerine göre ise dünyada 62 milyon arı kovanı tespit edilmiş ve bu kovanlardan
1.678.000 ton dolayında bal üretilmekte ve üretilen balın dörtte biri ticarete konu olmaktadır. Gelir
düzeyi yüksek ülkelerde kişi başına bal tüketimi 2-3 kg olduğu bilinmektedir.
Dünyada en fazla bal ihracatını yapan ülkeler Arjantin ve Çin olarak görünürken, en çok bal ithal
eden ülkeler ise; Almanya, ABD, Japonya, İngiltere, İtalya, İsviçre, Fransa, Avusturya ve diğer
Avrupa ülkeleridir. Bu ülkelerden tek başına Almanya, Türkiye'nin bal üretiminden daha fazla bal
ithal etmektedir. AB ülkelerinin yıllık bal ithalatı ise 225 bin ton olarak bilinmektedir.
Kovan başına ortalama dünya bal üretimi 22 kg dolayında olup bu rakam Çin'de 33, Arjantin'de
40, Meksika'da 27, Kanada'da 64, Avustralya'da 55, Macaristan'da 40 kg dolaylarındadır. Bu
ülkeler aynı zamanda dünyanın en çok bal ihraç eden ülkeleridir. Ülkemiz ise kovan başına
ortalama 18 kg bal üretmekle dünya ortalamasının altında yer almaktadır. Diğer bazı ülkelerin
yakaladığı bu yüksek verimi alabilmek için kolonilerinin ana arılarını damızlık değeri yüksek ana
arılarla her yıl değiştirilmelidir.
2.2.
TÜRKİYE’DE ARICILIK
Ülkemizde arıcılığın tarihçesi M.Ö. 1300 yıllarına kadar gitmektedir. Hititler zamanından beri Anadolu‟da
arıcılık yapılmakta ve arılardan yararlanılmaktadır.
Ülkemiz yaklaşık 10000 den fazla bitki türünü
barındıran florası ile çok zengin bitki örtüsü ile ve farklı iklim kuşaklarına sahip oluşu ile dünyada
arıcılık açısından çok önemli bir bölgededir.
25
Ülkemizde
yaklaşık 140 bin sabit ve 40 bin gezginci olmak üzere 180 bin arı yetiştiricisi
bulunmakta ve arıcılar sahip oldukları 5 milyonun üzerinde koloni varlığı ile yılda yaklaşık 81 bin
ton bal ve 4,5 bin ton balmumu üretimiyle ülke ekonomisine yıllık 150 milyon TL‟lik katkı
sağlanmaktadır. 1997 yılında yurtdışına ihraç edilen 7 bin ton balın ihracata katkısı 12,5 milyon
dolar seviyelerinde iken, 2002 yılında ihraç edilen 18 bin ton bal karşılığında elde edilen
ekonomik kazanım 28 milyon dolar seviyesine ulaşmıştır.
Arıcılık tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son yıllarda önemli gelişme kaydeden bir sektör
haline gelmiştir. Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere son 20 yılda kovan varlığımız ve bal
üretimimiz yaklaşık iki kat artarak sırasıyla 5 465 669 adede ve 81 115 tona ulaşmıştır.
Tablo 4: Türkiye’de 1991-2010 yılları arasında köy ve kovan sayısına göre bal ve bal mumu üretimi
Köy sayısı
(adet)
Yeni kovan
(adet)
Eski kovan
(adet)
Bal
(ton)
Balmumu
(ton)
1991
21 540
3 161 583
266 859
54 655
2 863
1992
21 931
3 289 672
250 656
60 318
2 916
1993
21 975
3 450 755
234 692
59 207
3 110
1994
22 050
3 567 352
219 236
54 908
3 353
1995
21 987
3 701 444
214 594
68 620
3 735
1996
22 329
3 747 578
217 140
62 950
3 235
1997
22 145
3 798 200
204 102
63 319
3 751
1998
22 302
4 005 369
193 982
67 490
3 324
1999
22 447
4 135 781
185 915
67 259
4 073
2000
22 571
4 067 514
199 609
61 091
4 527
2001
22 606
3 931 301
184 052
60 190
3 174
2002
22 423
3 980 660
180 232
74 554
3 448
2003
22 110
4 098 315
190 538
69 540
3 130
2004
22 133
4 237 065
162 660
73 929
3 471
2005
22 550
4 432 954
157 059
82 336
4 178
2006
22 305
4 704 733
146 950
83 842
3 484
2007
21 560
4 690 278
135 318
73 935
3 837
2008
21 093
4 750 998
137 963
81 364
4 539
2009
21 469
5 210 481
128 743
82 003
4 385
2010
20 845
5 465 669
137 000
81 115
4 148
KAYNAK: Bingöl ili Sanayi Potansiyelleri Profilleri Kitabı (p107)
2009 verilerine göre Türkiye arı kolonisi sayısı bakımından Çin‟in ardından 2.sıradadır. Bu da
dünya koloni varlığının yaklaşık % 8 „ine denk gelmektedir. Bal üretiminde 4.sırada yer alan
ülkemizde dünya bal üretiminin % 6‟sı elde edilmektedir. Koloni başına verimlilikteyse Türkiye
10.sıradadır. Bu gün ülkemizde yılda ortamla 15 bin ton bal ihraç edilmekte ve 40 bin ailenin
arıcılık ile geçindiği tahmin edilmektedir. Ülkemizde 2008 yılında 60 bin ton olan bal üretimi
2009 yılında 82 bin tona ulaşmıştır. Türkiye dünya bal ticaretinde ise %1.87‟lik pay ile 10.sırada
yer almaktadır. Türkiye‟de 2008 yılında 4.888.960 koloni varken, bu sayı 2009 yılında 5.339.224
adet olmuş, koloni başına düşen bal verimi ise 2009 yılında 15,3 kg olarak hesaplanmıştır.