' Barkamol avlod-Uzbekiston tarakkietining pondevori. «Shark» nashribt-
matbaa konserninikg Bosh taxrnriyati-T.: 1997 45 bet.
ma’naviy-axlokiy tarbiyalashda o‘kuv faoliyatini ragbatlantirish va asoslash, ijobiy
xatti-xarakatlarni
qo‘llab-kuvvatlash, salbiy xolatlarni muxokama kilish,
o‘kituvchining shaxsiy namunasi va ijobiy xatti-xarakatlarni ko‘rgazmali ko‘rsatish
mo‘xim rol o‘ynaydi.
O‘kuvchilarning organik olam va uning ob’ektlarini o‘rganishda, usimliklar,
xayvonlarning rivojlanishi, ularning xilma-xilligi, hayotini saklab kolish va
ko‘paytirish uchun kayg‘urishi, gamxo‘rlik kilishi, yordam berishi xakidagi ilmiy
bilimlar, muayyan ko‘nikma va malakalarni tarkib toptirishga e’tiborini karatishi
zarur. Tabiat, inson va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni uyg‘unlashtirishda, Yerda
xayotni saklab qolishda biologik bilimlardan foydalanishning axamiyati, insonning
tabiatga nisbatan insonparvarlashtirilgan munosabatining roli ko‘rsatib o‘tiladi.
V atan p ar var l i k tarbiyasi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida uzluksiz ta’lim
tizimi orkali ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxe shakllanishi nazarda tutilgan.
Sh axsning bu xususiyatlari o‘quv-bilish, ijtimoiy-foydapi mexnat jarayonida ko‘zga
tashlanadi. Maktab biologiya o‘kuv fanlari o‘quvchilarda vatanparvarlik tuygusini
shakllantirishda muxim o‘rin tutadi.
Biologiyani o‘kitishda o‘kuvchilarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalash da
Respublikamizning go‘zal tabiati, yer osti va usti boyliklari, xalk xo‘jaligini
rivojlantirishda ko‘lga kiritilgan yutuklar, barkamol shaxeni kamolga yetkazish
maksadida kabul kilingan «Soglom avlod» Davlat dasturi, soglikni saklash soxasida
kabul kilingan konunlar, tabiatni muxofaza kilish yuzasidan o‘tkazilayotgan tadbirlar
bilan tanishtirish muxim axamiyat kasb etadi. Sh uningdek, o‘rta asrlarda yashagan
ulug allomaparning jaxon sivilizatsiyasiga qo‘shgan xissalari, ularning ma’naviy
karashlari, xadislar, xikmatli xikoyalardan foydalanish tavsiya etiladi.
O‘rganilayotgan mavzu mazmuniga boglik xolda tabiatni ilmiy-nazariy, xissiy-
estetik jixatdan o‘rganishni to‘gri yo‘lga ko‘yish - insonning tabiatga nisbatan ongli,
ma’naviy-axlokiy munosabatlari me’yorlarining asosini tashkil etadigan yuksak
vatanparlik burchning shakllanishiga zamin tayyorlaydi.
Ukuvchilarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalashning samaradorligi kuyidagilarga
boglik:
1. Ukuvchilarning xissiyotiga ta’sir ko‘rsatadigan o‘kuv materiallarini tanlash;
2. Tanlangan o‘kuv materialining o‘rganilayotgan o‘kuv materiali bilan
uzviyligini ta’minlash orkali milliy gururni shakllantirish;
3. O‘kituvchi tomonidan o‘kuv materiallarini extirosli bayon etish;
4. O‘kuvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini tashkil etish va
boshkarishda samarali metod va vositalardan foydalanish;
5. O‘kuvchilarni o‘rganilayotgan mavzu mazmuni bilan boglik xolda kasb
tanlashga, Vatanning ravnaki va mustakillikning mustaxkam-lanishiga xissa
ko‘shishga safarbar etish;
6. Shark ma’naviyati durdonalari. xadnslar, xikmatli hikoyalar va afsonalardan
foydalanish.
Vatanparvarlik tarbiyasi ukitishning barcha shakllarida, shu jumladan. sinfdan
tashkari mashgulotlarida amalga oshirish. bunda vatanni madx etuvchi she’rlar,
ko‘shiklar. san’at asarlari. ma’naviyat durdonalaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Ekologik tarbiya. «Hozir XXI asr busagasida, fan-texnika tarakkiyoti jadal
sur’atlar bilan rivojlanib bormokda. Dunyoning jo‘grofiy-siyosiy tuzilishi
o‘zgarmokda. Bunday sharoitda inson tomonidan biosferaga ko‘rsatilayotgan
ta’sirini tartibga solish, ijtimoiy tarakkiyot bilan kulam tabiiy muxitni saklab
kolishning o‘zaro ta’sirini uygunlashtirish, inson va tabiatning o‘zaro
munosabatlarida muvozanatga erishish muammolari borgan sari dolzarb bo‘lib
kolmokda»1
Sayyoramizda ekologik muammolar va tanglik yuz berayotgan jarayonda
o‘kuvchilarning ekologik madaniyatini shakllantirish zarurati kelib chikadi. Ekologik
madaniyat umumiy madaniyatning muhim tarkibiy kismi sanalib, shaxsning
ma’naviy xayoti va kundalik xayotida xatgi-xarakat shaklida namoyon bo‘ladigan,
xayotning va tabiatning bebaxo axamiyatini anglash, ularni asrab avaylash, muxofaza
kilishda faollik ko‘rsatish kabi
sifatlarni o‘z ichiga oladi.
Ushbu madaniyat albatta o‘kuvchilarning ekologik ta’lim va tarbiyasi
asosida vujudga keladi. Ekologik ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi ukuvchilarda
tabiatga nisbatan burch va ma’suliyat, ongli munosabatni tarkib toptirish, sharkona
odob-axlok me’yorlariga mos xulk-atvorni shakllantirish sanaladi.
Ukituvchi xar bir darsda, sinfdan tashkari mashg‘ulotlar va ekskursiyalarda
o‘kuvchilarda ekologik madaniyatni shakllantirish bo‘yicha rejali va muntazam ish
olib borishi zarur.
Biologiyani o‘kitishda ekologik masalalar keng kamrovli bo‘lib, xamma ukuv
fanlarida mujassamlashgan. Ushbu o‘kuv materiallari ukuvchilarning tabiatdagi
uygunlik, unda sodir bo‘ladigan xodisalar, o‘zgarishlar, ular o‘rtasidagi uzviylik va
mazkur uzviylikni. o‘zaro boglanishlarni buzib yuborish osonligini tushunishga
imkon beradi. Masalan, kishlok xo‘jaligi dalalarida zaxarli pestitsid va
gerbitsidlardan foydalanish, ko‘zlangan natijaga olib kelishi mumkin, lekin bu
jarayonda dorivor o‘simliklar va foydali xasharotlar xam nobud bo‘ladi. Ularni yegan
kushlar xam kirilib ketadi. Natijada shu arealdagi ozik zanjiri buzilib ketishi,
o‘simliklar koplami xam muayyan darajada o‘zgarishlarga uchrashi tayin.
O‘qituvchi biologiya o‘kuv fanini o‘kitish orkali ekologik tushunchalar' organizm
va muxitning o‘zaro boglikligi, tabiiy jamoalarning alma1iinuvi, biogeotsenozlar,
ekologik sistemalarning o‘zgarishi. biosfera.
insonning ekologik omil ekanligi na x.k. ukuvchilar tomonidan mustaxkam
o‘zlashtirishlari, ko‘nikma va malakalarni egallashiga erishishi lozim.
Ukuvchilarda ekologik madanpyatni tarkib toptirishda kuyidagi vazifalar amalga
oshirilishi lozim:
Ukuvchilar tomonidan tabiatnnng yaxlitligi. jamiyat va tabiatning o‘zaro
alokadorligi xakidagi ilmiy bilimlarni o‘zlashtirish, tabiatga nisbatan ongli
munosabatni tarkib toptirishga asos bo‘ladigan ekologik bilim, ko‘nikma va
malakalarni egallashga erishish;
Tabiat va uning tarkibiy kismlarining keng ma’nodagi axamiyatini tushunish,
tiklanadigan va tiklanmaydigan boyliklarning farkiga yetish;
Tabiiy boyliklardan tejamkorlik bilan foydalanish, atrof-muxitning tozaligini
asrash, ko‘kalamzorlashtirish va tabiiy boyliklarni ko‘paytirish uchun amalga
oshiriladigan tadbirlar, ijtimoiy foydali msxnatda faol ishtirok etish motivlarini
shakllantirish.
Ekologik taыshm-tarbiyani amalga oshirishda kuyidagi ko‘rsatmalarga amal kilish
zarur:
Tabiat va atrof muxitni o‘rgannsh va o‘zlashtirish insonning bilish va amaliy
faoliyati birligi asosida tashkil etiladi. Shu sababli o‘kituvchi biologiyani o‘kitishda
tabiatning xar bir tarkibiy kismi, shu jumladan, o‘simliklar, xayvonlarning tuzilishi
va xayotiy jarayonlari o‘rganilganda o‘kuvchilarga ilmiy bilimlar berish bilan birga,
mazkur bilimlarni amaliyotga tatbiki xakida xam ma’lumot berishi, xar bir
organizmga tashki muxitning ko‘rsatadigan ta’siri. organizmlarning yashash
muxitiga moslashishini tushuntirilishi;
Insonning jonsiz va jonli tabiatga, o‘simliklar olami va xayvonot dunyosiga
ko‘rsatgan ijobiy va salbiy ta’sirini yoritish asosida, tabiat, inson va jamiyat
munosabatlari tushuntirilishi, fan sohalari bo‘yicha to‘plangan ilmiy bilimlar
integratsiyasi va fanlararo boglanishlar amalga oshirilishi;
Sayyoramizda vujudga kelgan lokal va global ekologik muammolarni xal etishda
dunyo xamjamiyati, davlat va nodavlat tashkilotlarining faoliyati. ya’ni ushbu
ekologik muammolarning xal etilishida davlatlararo umumiy alokadorlik masalalari
xakida ma’lumot berilishi;
O‘kuvchilarda ekologik madaniyatni shakllantirish barkamol shaxsni kamolga
yetkazish borasida olib borilayotgan ta’lim-tarbiyaviy ishlarning asosiy tarkibiy
kismi ekanligini nazarda tutish zarur.
E stetik tarbiya. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim oluvchilarda boy
estetik dunyokarashni xosil kilish masalasiga keng e’tibor berilgan. Ma’lumki,
estetika - guzallik elementlari, sharoitlari va konunlari to‘grisidagi fandir. Estetik
tarbiya go‘zallik xissi, tuygular, badiiy didni rivojlantirishga karatilgan.
Estetika mexnatda, ijtimoiy ua shaxsiy xayotda o‘z atrofida go‘zallik barpo
etishga intilishni vujudga ksltiradi. Go‘zallikni kura bilish, idrok kilish. barpo etish
va chiroyli ish ko‘rish - tarbiya vazifalaridan biridir.
Tabiatshunoslik darslarida ukituvchi usimliklarning organlari, gul va mevalar,
o‘simliklar qoplamini o‘rganishda ularning go‘zapligini yori-tadi. Bunda
o‘quvchilarning e’tiborini o‘simliklarning tashki go‘zalligiga qaratib, ulardagi
yashirin go‘zallik hayoti. muxit bilan uygunlashishi, tabiat va inson habtida tutgan
o‘rnini idrok kilishga o‘rgatadi.
Ukuvchilarni estetik tarbiyalashda biologiya o‘kuv xonasi, tirik tabiat burchagi,
maktab tajriba yer maydonlarida vujudga keltirilgan tartib, shinamlik va go‘zallik
muxim rol o‘ynaydi. O‘kuv xonasidagi o‘simliklar, ko‘rgazma vositalari estetik
talablarga javob berishi va ma’lum bir mazmunda joylashtirilgan bo‘lishi kerak.
Estetik tarbiyaning vazifasi:
O‘kuvchilarni go‘zallikni ko‘rish va idrok kilishga, chiroylini xunukdan
fark kilishga o‘rgatish, bu bilan estetikani idrok kilish bilan bog‘lash; Tabiatda,
mexnat jarayonida, o‘z atrofida, shaxsiy va ijtimoiy xayotda
go‘zallikni o‘rnatish va ximoya kilishga, estetik didni mehnat va turmush madaniyati
bilan bog‘lash;
Turli hayotiy vaziyatlarda chiroyli ish tutishga, estetikani ma’naviy-axlokiy
karashlar bilan uyg‘unlashtirishga o‘rgatishdan iborat.
Biologiyani o‘kitishda estetik tarbiya serkirrali bo‘lib, uni dare, darsdan va
sinfdan tashkari ishlar va ekskursiyalarda amalga oshirish imkoniyati mavjud.
I ktisodiy tarbiya. Respublikamiz bozor ikgisodiyotiga o‘tishi, ta’lim-tarbiya
jarayonida o‘quvchilarga iktisodiy tarbiya berish zaruratini keltirib chiqaradi.
O‘kuvchilar botanika, zoologiya, umumiy biologiya o‘kuv fanlarida o‘simlik va
xayvonlarning maxsuldorligi, dalalarning unumdorligini oshirish, tuprok va yerga
nisbatan munosabatini tubdan o‘zgartirish, olinadigan maxsulotlarni xam mikdor,
xam sifat jixatdan orttirish masalalari bilan tanishadilar. O‘qituvchi o‘rganilayotgan
mavzu mazmuniga boglik \olda iktisodiy tarbiyani amalga oshirishi zarur.
Masalan, «Poyaning eniga o‘sishi» mavzusida daraxt tanalarining qurilish,
mebelsozlik, kog‘oz tayyorlash sanoati va x.k.da keng mikyosda foydalanishi kayd
etiladi. O‘kuvchilarda tejamkorlikni vujudga keltirish uchun o‘kituvchi o‘kuvchilar
e’tiboriga kuyidagi ma’lumotlarni xavola etadi. Bir tonna K0F03 tayyorlash uchun
50-80 yoshdagi 15-16 ta daraxt tanasi sarf bo‘ladi. Daraxtlarni saklab kolish uchun
kanday tadbirlarni amalga oshirish zarur deb o‘ylaysiz? degan savolni ko‘yadi.
O‘quvchilar daraxtzorlarni ko‘paytirish, keraksiz kog‘ozlarni to‘plash va kayta
ishlashga topshirish zarurligini kayd etadilar. O‘kituvchi 60 kg kog‘oz bitta
daraxtning, 50t qog‘oz 100 ga yerdagi daraxtzorlarni asrab kolishini aytadi.
Iktisodiy tarbiya o‘qitishning barcha shakplarida, shu jumladan, sinfdan tashkari
mashg‘ulotlarida amalga oshirish, bunda vatanimizning ikgisodiyoti va xalk
xo‘japigining turli tarmoklarini rivojlantirishda biologiya fanining tutgan o‘rniga oid
ma’lumellardan foydalanish tavsiya etiladi.
J ismoniy tarbiya - xar tomonlama rivojlangan shaxsni sh akllan; i-rishning
ajralmas kismi bo‘lib, o‘kuvchilarning ma’naviy-axlokiy, akliy, estetik jixatdan
uyg‘un rivojlanishini ta’minlaydi. Jismoniy tarbiya o‘kuvchilarning akliy va
ma’naviy-axlokiy tarbiya bilan uzviy xolda amapga oshirilgandagina kutilgan
natijalar, jumladan, o‘z salomatligani asrash va mustaxkamlash, xatti-xarakatlarning
gigienik me’yorlari, xarakat ko‘nikmalarini tarkib toptirish mumkin. Jismoniy tarbiya
masalasi biologiyani o‘kitish metodikasida inson organizmining tuzilishi, xayotiy
jarayonlari, rivojlanishi bilan uzviylikda o‘rganish orkali amalga oshiriladi. «Odam
va uning salomatligi» o‘quv kursida o‘kuvchilar u yoki bu jismoniy
mashklarning'bajarilishi organlar sistemasi ishiga ta’siri, '
sport bilan shugullanishning axamiyati, organizmni chiniqtirish, gigienik
ko‘nikmalarni xosil kilishning ilmiy asoslari bilan tanishadilar.
Shuningdek, Vatanimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish borasida olib
borilayotgan tadbirlar, yoshlarning sport bilan shugulla-nishi, sog‘lig‘ining
mustahkamlanishi uchun yaratilgan sharoitlar kayd etiladi. Jismoniy tarbiyaning
muxim yo‘nalishi - gigienik ko‘nikmaparni kundalik odatlarga aylantirish, xayotda
gigienik me’yorlarga amal kilishga ongli munosabat, soglom turmush tarzi
ko‘nikmalarini tarkib toptirish, yoshlikdan sport bilan shug‘ullanishga
yo‘naltirishdan iborat. Sport bilan shugullangan o‘kuvchilarda iroda va salomatlik
mustahkamlanishi, anchq maksad sari intilish, kiyinchiliklarni bardosh va chidam
bilan yengishga kabi ijobiy fazilatlar vujudga kelishi ko‘rsatib o‘tiladi.
G igienik ta’lim -tarb iya o‘kuvchilarning sog‘liklarini saklash va mustaxkamlash
shart-sharoitlari va ularni vujudga keltirish xakid?.gi bilimlarga asoslanadi.
Biologiyani o‘kitishda gigienik tarbiya ass 1Y o‘rinni egallaydi va mavzu
mazmuniga boglik xolda amalga oshiriladi.
Masalan, botanikani o‘rganishda o‘simliklarning inson salom atlitga
ko‘rsatadigan ijobiy ta’siri, ularning atrof-muxitning mussafoligkchi sakpashdagi
roli yoritiladi. Bakteriyalar bo‘limi o‘rganilganla, bakteriyalarning xilma-xilligi,
xayotiy faoliyati, tabiatdagi va inson xayotidagi axamiyatini o‘rganish bilan bir
katorda, parazit bakteriyalar, ular tomonidan keltirib chikariladigan kasalliklar,
mazkur kasashtiklarni yuktirmaslik chora-tadbirlari xakida ma’lumot beriladi.
Zoologiyani o‘kitishda xayvonot olamining xilma-xilligi, tabiat za inson
xayotidagi axamiyatini kayd etish bilan birga, parazit tarzda xayot kechiruvchi
xayvonlar, ularning rivojlanish sikli, orapiq xo‘jayinlari, kasallik tashuvchi
organizmlar, kelib chikadigan kasalliklar, ularni yuktirmaslik- yo‘llari xakida
ma’lumot beriladi.
Odam va uning salomatligi o‘kuv fanida o‘kuvchilarning o‘z salomatlik-larini
asrash, shaxsiy gigiena bo‘yicha bilimlari rivojlantiriladi, xar bir organlar sitemasini
o‘rganish davrida organlar sistemasining ishiga jismoniy tarbiya va sportning ijobiy
ta’siri, kasalliklarning kelib chikish sabablari va ularning oldini olish va bartaraf
etish yo‘llari xakida ilmiy tushunchalar beriladi.
Ch yechnat tarbiyasi. Barkamol shaxsni kamolga yetkazishda mexnat ■arbiyasi
muxim rol o‘ynaydi. Shu sababli xam uzluksiz ta’lim tizimi ldi 1 ko‘yilgan muxim
vazifa, fan va texnikaning xozirgi boskichidagi rivoli. davlat va jamiyat extiyojl!ari,
o‘kuvchilarning kizikishlari, obi 1yatlariga muvofik xolda kasb tanlashga yo‘llash,
ularda mexnat va o‘kuv ■:yexn; ti ko‘nikmalarini shakllantirishga e’tibor karatish
zarurligi kurs,: shlgan. Mexnat tarbiyasi o‘kitishning nazariya va amaliyotning uzviy
: oglg^ligi prinsipini amalga oshirish, o‘kuvchilarda mexnat faoliyatiga nisb.’.tai
ijobiy motivlar, mexnat vositalari va kurollariga nisbatan ■ChT1K korona
munosabatni shakllantirish, o‘kuvchilar urtasida o‘zaro
.amkorlikni vujudga keltirishga zamin tayyorlaydi.
kuv dasturidan o‘rin olgan mavzular bo‘yicha laboratoriya va amaliy
manya ■-lotlarni o‘tkazish jarayonida o‘kuvchilarda mikroskop bilan ishlash,
mikropreparatlar, majmualar tayyorlash, darslik, ko‘rgazma vositalari va
lrkagma materiallari ustida mustakil ishlash kabi o‘kuv mexnati kunikmalari
shakllantiriladi. Bu ko‘nikmalar kelgusida o‘kuvchilarning tanlaydngan kasbi
bo‘yicha mexnat ko‘nikmalariga aylanishi mumkin.
biologiyani o‘kitishda o‘rganilayotgan mavzu mazmuniga boglik xolda
ukuvchilarda mexnat madaniyati ko‘nikmalarini, jumladan, ko‘rgazmali jixschlar,
laboratoriya va amaliy mashgulotlarda foydalaniladigan o‘kuv jixszlari va asboblari
bilan ishlash, ish stoli, biologiya darsligi, daftlrini toza va ozoda saklash, o‘quv
topshiriklari va uy vazifalarini o‘z akp'la va talab darajasida bajarishga e’tiborni
karatish lozim.
iologiyani o‘kitishda o‘kuvchilarni kasbga yo‘llash, mexnat tarbiyasini amalga
oshirishga imkon beradigan bilim va ko‘nikmaparni kuyidagi guruxlarga ajratish
mumkin:
Kishlok xo‘jalik, mikrobiologiya, tabiatni muxofaza kilish, inson mexnati
faoliyatining ilmiy-nazariy asoslari;
Ishlab chikarish mexnati samaradorligi, o‘simliklar va xayvonlarning maxs>
ldorligini oshirishni ta’minlovchi texnika va texnologiyalarning asoslari bilan
tanishtirish;
Biologik-'konuniyatlar va umumiy ko‘nikmalardan amaliy faoliyat va turmushda
foydalanish asoslari bilan tanishtirish.
Ukuvchilarni mexnat faoliyatiga tayyorlashda kishlok xo‘jaligi mexnati
kunikmalari muxim axamiyatga ega. Ular jumlasiga tuprokka ishlov berish,
o‘gitlash, o‘simliklarni sug‘orish, urugni ekishga tayyorlash, ekish, o‘simliklarni
parvarish kilish, xosilni yigish va saklash, shuningdek, kishlok xo‘japigi
xayvonlarini bokish, zararkunandalariga karshi kurash. mexnat kurollari bilan ishlash
kabilarni kiritish mumkin.
Mexnat tarbiyasini amalga oshirishda ukituvchi ukuvchilarni mexnat faoliyatiga
psixologik jixatdan tayyorlash, mexnat madaniyatini takomillashtirish, shuningdek,
o‘quvchilarning uzlashtirgan nazariy iilimlaridan foydalangan xolda akliy va
jismoniy mexnatni to‘g‘ri
. ashk:1.p etish ko‘nikmalarini tarkib toptirishga e’tiborni karatishi lozim.
Mexnat tarbiyasining asosiy vazifalaridan biri barkamol shaxsning asosiy
fazilatlari bo‘lgan mehnatsevarlikni rivojlantirish sanaladi. jarayonda ukuvchilarning
ma’naviy-axlokiy, akliy, xissiy-irodaviy, ruxchy, jismoniy jixatdan uyg‘un
rivojlanishini amalga oshirish maksalkda xalkimizning boy ma’naviy durdonalari
bo‘lgan xadislar, xikma:li xikoyalar, makollardan foydalanish tavsiya etiladi.
B aynalm inal tarbiya. Respublikamizda kabul kilingan milliy istiklol
mafkurasining asosiy goyalaridan biri millatlararo totuvlik xisoblanadi. «Millatlararo
totuvlik goyasi-umumbashariy kadriyat bo‘lnb, tu'rli xil xalklar birgalikda istikomat
kiladigan mintaka va davlatlar millim tarakkiyotini belgilaydi, shu joydagi tinchlik
va barkarorliknpng kafolati bo‘lib xizmat kiladi. Bu - goya bir jamiyatda yashab,
yagona maksad yo‘lida mexnat kilayotgan turli millat va elatlarga mansub kishilar
o‘rtasidagi o‘zaro xurmat, do‘stlik va xamjixatlikning ma’naviy asosidir» . «Shu
bois, bugungi kunda mamlakatimizda yashab kelayotgan millatlarni o‘zaro
xamjixatlik ruxida tarbiyalash istiklol mafkursining asosiy maksadlaridan biridir. U
xalkimizga xos bo‘lgan olijanoblik va insonparvarlik fazilatlariga asoslanadi».2
Millatlaro totuvlik shaxsda mavjud bo‘lgan baynalminal tarbiyagchng natijasida
vujudga keladi. Biologiyani o‘kitishda o‘kuvchilarni baynal minal ruxda tarbiyalash
uchun mavzu mazmuniga boglik xolda biologiya Fchni-niig rivojiga xissa ko‘shgan
jaxonning yetuk olimlari, ularning xayoti va ijodiy faoliyati, jaxon sivilizatsiyasiga
buyuk xissa ko‘shgan turli millat vakillari bilan tanishtirish orkali ularga ular
tomonidan yaratilgan umuminsoniy kadriyatlarga xurmat ruxida tarbiyalash
maksadga muvofik.
Baynalminal tarbiya o‘kitishning barcha shakllarida, shu jumladan, sinfdan
tashkari mashgulotlarda amalga oshirish, bunda biologiya fanining rivojiga xissa
ko‘shgan jaxonning yetuk olimlari, ularning xayoti va ijodiy faoliyatiga bagishlangan
kechalar tashkil etish va o‘tkazish tavsiya etiladi
Biologiyani o‘kitish samaradorligi ta’lim va tarbiyaning uzviylignni amalga
oshirilishiga boglik. Mazkur masalalar biologiyani o‘kigish metodikasida aloxida
o‘rganilishi, ta’lim-tarbiya jarayonining bark.tyul shaxsni shakllantirishda tutgan
o‘rnini ko‘rsatish bilan izoxlanadi, lekin o‘kitish jarayonida bu masalalar bir-biri
bilan uzviy, uygunlashtirilgan xolda amalga oshiriladi.
Biologiyani o‘kitishda ta’lim va tarbiyaning uzviyligini amllga oshirish uchun
kuyidagilarni nazarda tutish lozim:
Ukuvchilarda ilmiy dunyokarashni shakllantirish shaxsning rivojdini-shnda
muxim axamiyat kasb etadi. Ilmiy dunyokarashni shakllantirish o‘kurchi-dar
tomonidan fan asoslarini chukur o‘rganishi bilan uzviy bogla: , an. Ilmiy
dunyokarash - barcha ta’lim-tarbiyaviy jarayonning asosi.
Mexnat tarbiyasi ukuvchilarni ta’lim va kasbga yo‘naltirish bilan u!viy boglangan.
Ukuvchilarda mexnat ko‘nikmalarini shakllantirish, mexnat faoliyatiga tayyorlash,
shaxsning ilmiy-nazariy bilimlarni o‘zlash girganlik darajasi, vatanparvarligi va
jismoniy rivojlanishi ga asoslanadi.
Estetik tarbiya ma’naviy-axlokiy, akliy, mexnat, gigienik va jismoniy tarbiya bilan
uzviy boglik xolda amalga oshiriladi.
Ukuvchilarning jismoniy rivojlanishini, ularning akliy, ma’naviy-axlokiy,
ekologik, estetik va gigienik tarbiya bilan uygun xolda vujudga gladn.
Dostları ilə paylaş: |