F
ə
ls
ə
f
ə
term
i
nl
ə
r
i
n
i
n
i
zahl
ı
l
üğə
t
i
81
məqsədyönlülük qaydasına görə olub-bitdiyini qəbul edən görüş.
Sözün
kökündə final sözü son, axır deməkdir.
FĠRAQ [قاشف]
– yrılık, ayrılma, kader, hüzün. Sözün kökü
ərəbcədəki fərəqə-dir. Hərfi mənada ayırmaq, bölmək deməkdir.
Furqan [ٌالشف] sözü də buradan əmələ gəlmişdir. Bu söz Quran-i
Kərim haqqında işlədilir. Sözdən məqsəd də yaxşıyla pisi, doğru
ilə yalnışı, haqq ilə batili ayırd edən deməkdir. ―Təfqiqə‖ sözü də
buradan əmələ gəlmişdir, ayrılıq, bölücülük deməkdir.
FĠTRĠ [alm. Angerbaren; fr. Innè; ing. Innate; osm. tr. vehbi,
fitri; ər. ٌشرف] – hər hansı bir varlığın təbiətində olan, var olandan
sonra özünün qazandığı öyrənilmiş şeylərin nəticəsi olmayan,
anadanolma özü ilə var olan. Fitrət [ər. جشرف] isə yaradılma, xəlq
olunmaq deməkdir. Bəzən də insanın
anadangəlmə xasiyyətlərinin
məcmusu mənasında da işlədilir.
FƏTVA / fitva [
ف
يىر ] – hökm, fitva, qanun. Daha çox dini-
fəlsəfi mətnlərdə qarşılaşılan termindir. Ərəbcədən hərfi mənada
görüşünü, məsləhətini almaq yaxud kiməsə məsləhət vermək
anlamındadır. İslam dinində xüsusilə İslam hüququnda dini
məsələlərlə əlaqəli, bu məsələlərdən başı çıxan, yaxud məsul
tutulan şəxsin verdiyi hökm və qanunlara deyilir. İslam dövlət
modelinə xas olan bu cəhət şəhərlərdə və bölgələrdə dini məsələ-
lərə, şəriətə nəzarət edən qazılar, mollalar tərəfindən verilirdi.
Müasir dünyamızda fitvaların sayı demək olar ki yox dərəcə-
sindədir. Müftü sözü də buradan əmələ gəlmişdir. Kəlmə olaraq
mənası fətva verən deməkdir.
FEODALĠZM [ру. Феодализм; lat. feodum – malikanə] –
ümumdünya tarixi tərəqqinin gedişində ictimai-iqtisadi forma-
F
ə
ls
ə
f
ə
term
i
nl
ə
r
i
n
i
n
i
zahl
ı
l
üğə
t
i
83
görüşlərin Şərqə məxsus olmasına baxmayaraq, fəlsəfə sistemli
bir elm kimi ilk dəfə Yunanıstanda öyrənilməyə çalışlımışdır.
Filo" və "sofiya" yunan
sözləridir. "Sofiya" hikmət, "filo" isə
sevmək deməkdir."Filosofiya" - "hikməti sevmək" mənasını verir.
"Fəlsəfə" isə orta əsr şərq alimlərinin bu yunan sözünü ərəb dilinə
uyğun demələrindən yaranıb. Ərəblər filosofa feyləsuf deyirlər.
İlk dəfə Pifaqor özünü "filosof" adlandırıb və "
Mən öz yerimi
bilirəm. Bilirəm ki, hikmət yalnız Tanrı biliyidir və məndə ola
bilməz. Mən ancaq hikməti sevə bilərəm" deyib.
FƏRD individuum [lat. individuum – bölünməz] –
Obyektlərin müəyyən növündən, cinsindən və ya sinfindən seçilib
ayrılmış təkcə, ayrıca obyekt.
FĠDEĠZM [fr. Fideisme, lat. fides – etiqad, inam] – elmi dinə
tabe etməyə, elmi biliklərdən dini ehkamların müdafiəsində
istifadəyə çalışan mürtəce təlim. Fideizm – inanma, möminlik:
Məlumatı ilahi vəhyə və imana dayandıran fəlsəfi görüş. Daha
çox irrasional bilikləri və informasiyanı əsaslandırmaq üçündür.
Fideistlərə görə insanın qəbul etdiyi rasional biliklərə irrasional
biliklər də daxil edilməlidir. Bu səbəbdən
vəhy ilahi biliyi təmsil
edir və bizə həm bilmədiyimiz həm də əldə edilməsi qeyri-
mümkün olan məlumatları çatdırır.
FĠNĠTĠZM [ing. finitisme; lat. finitus – müəyyən, məhdudlaş-
dırılmış, bitmiş] – Sonsuzluq kateqoriyasının [sonsuz və sonlu]
obyektiv real məzmununu inkar edən fəlsəfi kateqoriya; bu
kateqoriya onu əsas tutur ki, nə kainatda, nə mikroaləmdə, nə də
təfəkkürümüzdə sonsuzluq mövcud deyil. İngilis dilində ―finish‖
sözü
də eyni kökdəndir, son, axır deməkdir.