Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Qumuqtili.
Qumiqtiliturkiytillarningqipchoqguruhigamansub. 
RossiyaningDog‘iston, 
qismanChecheniston, 
Indushiya, 
ShimoliyOsetiyaRespublikalaridatarqalgan. 
Qumiqtilidaso‘zlashuvchilarningumumiysoni 
282 
mingdanoshadi. 
(1990 
y. 
ma’l. 
k.) 
Qumiqtiliningasosan 
3 
ta: 
bo‘ynoq, 
qaytaq, 
xasavyurtlahjasifarqlanadi. 
Lahjalardafonetikvamorfologiktafovutlarmavjud. 
Qo‘miqtiliqipchoqguruhigamansubbo‘lsa-da, 

---

39 
undao‘g‘uztillarigamansubbelgilarhamkuzatiladi. 
Adabiyqo‘miqtili 
XX 
asrboshlaridaxasavyurtvabo‘ynoqlahjalariasosidashakllangan. 
Tatartili.
Tatartili – turkiytillarningbiri. RossiyaFederatsiyasiningTataristonRespublikasida, 
Boshqiriston, 
Chuvashiston, 
Mariy 
Yel, 
Udmurtiya, 
MoldaviyaRespublikasivako‘plabviloyatningayrimtumanlarida, 
shuningdekMarkaziyOsiyodavaOzarbayjonRespublikasidatarqalgan. 
So‘zlashuvchilarningumumiysoni 
7 
millionkishigayaqin. 
(XX 
asroxiri.) 
Sezilarlifonetikvamorfologiktafovutgaegauchlahjasibor: 
o‘rta, g‘arbiy (yokimishar), sharqiy 
(yokisibirtatarlarilahjasi). Tatartilifonetikasi 10 unlifonemaningmavjudligi, lab-tish v fonemasining, 
ch 
qorishiqundoshlariningyo‘qligi, 
ba’ziunlilaro‘rniningumumturkiyholatdanfarqlanishibilanajralibturadi. 
Morfologiyasidaanalitikzamonshakllari, 
yetakchife’lningko‘makchife’lbilanqo‘shilib, 
harakatningdavomiyligi, 
jadaddigi, 
tugallangan-
tugallanmaganligikabima’nolarniifodalashikengtarqalgan. 
Leksikasidaarabcha, 
forscha, 
ruschavarustiliorqalio‘zlashganbaynalminalso‘zlarko‘p. Eskiadabiytatartiliyozmayodgorliklari XII 
asrgamansub. 
XIX 
asro‘rtalaridanadabiytilxalqtilibilanyaqinlashaboshlashdi. 
Hozirgiadabiytatartilimorfologikjihatdanfonetikvaleksikjihatdano‘rtalahjada, 
morfologikjihatdang‘arbiylahjagayaqin. 
Yozuvi 
1927 
yildaarabgrafikasi, 
1927-39-
yilgachalotingrafikasi, 1939 yildanboshlabrusgrafikasiasosidashakllangan.