Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Uyg‘urtili.
Uyg‘urtili 
– 
turkiytillardanbiri. 
AsosanXitoyningSinszyan-
Uyg‘urmuxtorrayonida, shuningdek, O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Afg‘oniston. 
Rossiyavaboshqamamlakailardatarqalgan. So‘zlashuvchilarningumumiysoni 7,7 milliondanoshadi. 
Uyg‘urtili 
3 
lahjagabo‘linadi: 
markaziy, 
sharqiyvajanubiy. 
Markaziylahjahozirgiuyg‘urtiligaasosbo‘lgan. O‘rtaOsiyovaQozog‘istondayashovchiuyg‘urlarning 2 
talahjasibo‘lib, 
ularningnomlanishidauyg‘urlarningG‘arbiyXitoydanUttisuvvaFarg‘onagako‘chibo‘tganlariaksetgan. 
Boshqaturkiytillardanfarqliravishdauyg‘urtilidaunlivaundoshlarningregressivassimilyatsiyasimavjud; 
singormonizmizchilemas: 
unlilarninglabvatanglaygarmoniyasibuzilishhollariuchraydi; 
unlilarrediksiyasi, undoshlarningtushibqolishi, tovushorttirilishikuzatiladi. 
Xakastili.
Xakastili – turkiytillardanbiri. AsosanRossiyaningXakasiyaRespublikasida. 
Shuningdek, 
Krasnoyarsko‘lkasivaTuvaRespublikasiningungaqo‘shnihududlaridatarqalgan. 
So‘zlashuvchilarningumumiysoni 80 mingdanoshadi. Lahjalari: sagay, kalchin, qizilvashor. 
Sagayvakalchinlahjasihozirgixakastiligaasosbo‘lgan. Fonetikbelgilari: 17 unliva 24 undoshmavjud; 
unlilarningcho‘ziq, 
qisqavariantlaribor. 
Aslxakastilidagiso‘zlardaundoshlarningqattiqvayumshoqligiunligabog‘liq. 
Ammobuhodisafonematikdarajadabo‘lmaganligisabablivariantundoshlaralifbodaaksetmagan. 
Xakaschaso‘zlarboshidajarangliundoshlardeyarlibo‘lmaydi. 
Grammatikasibarchaturkiytillarkabibelgilargaegabo‘lsa-da, 
ayrimyasovchiqo‘shimchalarningqo‘llanishi, 
kelishiklartizimi, 
ayrimfe’lshakllarijihatidano‘zigaxosliklargaega. 
Leksikasidaozmiqdordaarabchavaforscha, 
ruschao‘zlashmalarbor. 
O‘zbektili.
O‘zbektiliO‘zbekiston, Tojikiston, Qozog‘iston, Qig‘iziston. Turkmaniston, 
Afg‘onistonhududlaridakengtarqalgan. 
O‘zbeklarSaudiyaArabiston, 
Turkiya, 
Eron, 
Rossiyavaboshqadavlatlardahamistiqomatqiladi. 
Bugungikundabutundunyobo‘yicha 
25 
milliondanortiq, ba’zimanbalardako‘rsatilishicha 40 milliondanortiqkishio‘zbektilidagaplashadi . 
O‘zbektilirivojlangantilqatorigakiradi. 
O‘zbektili 
11 
asrdanmustaqiltilsifatidaboshqaturkiytildanajralaboshlab, 
15 
asrdaeskio‘zbekadabiytilito‘lashakllangan. 
Shortili
– tutkiytillarninguyg‘ur-o‘g‘uzguruhidagixakasguruhchasigamansubtillardanbo‘lib, 
RossiyaningKemerovoviloyatida, 
qismanOltoyvaXakasRespublikasidatarqalgan. 
So‘zlashuvchilarningumumiysoni 10 minggayaqin. Shortilida 
2 
ta: 
shimoliy-
g‘arbiyvakondomlahjasibor. 
Leksikasidaovchilikterminologiyasirivojlangan, 
mo‘g‘ulchavaruschao‘zlashmalaruchraydi. 
Mrasslahjasi 
yetakchihisoblanib, 
adabiytilanashulahjaasosidashakllangan. 
Hozirgikundashoiadabiytilsifatidamavjudemas, 
ufaqatqabilalarichidaso‘zlashuvtili, yozmaadabiytilsifatidaxakas, rustillaridanfoydalaniladi.