Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə

AMERİKA İQTİSADİYYATININ OSAS CƏHƏTLƏRİ
 
İmza üçün prezidentə göndərilir. Əgər prezident maliyyə qanun 
layihəsinə veto qoyursa, layihə yenidən Konqresə qaytarıhr. Əgər hər 
bir Palatanın üçdə ikisi layihəni təsdiq edirsə, prezident vetosuna 
baxmayaraq, o, qanun olur. Əgər səslərin zəruri olan sayı toplana 
bilmirsə, yeni barışdırıcı bir maliyyə qanun layihəsi işlənilib 
hazırlanmalıdır və qanun şəklini almaq üçün səsə qoyulmalıdır. Bütün 
agentliklər və hökumət departamentləri üçün tam büdcə 12-dən 15-ə 
qədər müxtəlif qanun layihələrinə bölünür. 
Prezident büdcə xahişi iqtisadi siyasət birinciliyini və 
administrasiyanın məqsədlərini əks etdirir. Ümumiyyətlə, hökumət il 
ərzində az və ya çox pul sərf edərək, iqtisadiyyatı sabitləşdirmək 
yollan arayır. Əslində, sabitlik tam məşğuliyyət, inflyasiyaya və 
deflyasiyaya nəzarət və milli iqtisadiyyatın yüksəlişi baxımından 
qiymətləndirilir. Başqa mülahizələr fondların bərabər şəkildə ölkənin 
müxtəlif bölgələri arasında bölüşdürülməsini, yoxsulların ehtiyacını 
ödəməyi və nisbi şəkildə müvazi büdcəyə nail olmaq cəhdlərini ehtiva 
edə bilər. Sonuncu məqsədə nail olmaq qeyri- müəyyən görünür. 
Burada o fakt əldə əsas tutulur ki, əsrin son rübündə və ya daha artıq 
müddət ərzində federal büdcələrin əksəri defısitdə qalmışdır. 
1974-cü ildə Konqres öz xüsusi ştatını yaratdı. Konqres Büdcə 
İdarəsi (CBO) adlanan bu ştat müxtəlif məxaric proqramlarının 
müvafiq iqtisadi effekti haqqında Konqresə məsləhətlər verir və təklif 
olunmuş hərəkət xətlərinin qiymətləri haqqında mə’lumatla tə’min 
edir. Konqres Büdcə İdarəsi, büdcə də daxil olmaqla, hökumətin 
iqtisadiyyata sərf etdiyi xərcin ümumi effeklərinə də nəzarət edir. 
Konqres Büdcə İdarəsinin işi Konqresdə nizam- intizamın 
yaxşılaşmasına kömək etmişdir. Bu büdcəyaratma prosesi Konqresə 
imkan verir ki, o, özünün milli birinciliyini tə’sis etsin; bu birincilik isə 
sonralar prezidentlə danışıqlar aparmaq yoiu ilə müzakirə oluna bilər. 
Deməli, Birləşmiş Ştatlar büdcə prosesi mürəkkəb və çoxşaxəlidir. 
Bir sıra çox böhranlı hallarda büdcə vətəndaşların işə qarışmasına 
icazə verir və bu, həmişə Amerika xalqının müxtəlif mənafeləri və 
siyasi fəlsəfəsi arasında barışıqla nəticələnir. 
121 

---

 

---

 
AMERIKA 
İQTİSADİYYATININ
 
ƏSAS 
  ___________ CƏHƏTLƏRİ  ____________  
YEDDİNCİ HİSSƏ 
 
PUL
 
VƏ
 MALIYYƏ
 
SİYASƏTİ 

---

VII HİSSƏ: PUL VO MALİYYƏ SİYASƏTİ
 
f\
 əsrin ortalarından Birləşmiş Ştatlar siyasi xadimləri ^ 
V / t a m  məşğuliyyət və qiymət sabitliyi kimi iki əsas 
məsələyə təkan vermək üçün pul siyasətinin və maliyyə siyasətinin 
birləşdirilməsindən istifadə etmək cəhdinə başladılar. Pul siyasəti 
kreditin mövcudluğuna, pulla tə’minata və onun dövriyyəsinin 
sür’ətinə tə’sir edirsə, maliyyə siyasəti də hökumətin xərcləmə və 
vergiqoyma siyasətidir. 1960-cı illərin sonlarında iqtisadiyyatçılar 
xalqın əsas iqtisadi məqsədlərini müdafiə üçün iqtisadiyyata 
nəzarətdə uğurlar qazandıqlarına inanmağa qabiliyyət səviyyəsini 
göstərməkdən ötrü «dəqiq kökləmə» terminindən istifadə edirdilər. 
Lakin «dəqiq kökləməyə» qabil olmaq üçün iqtisadiyyat mö’cüzə 
göstərməli idi. 1970-ci illərdə inflyasiya iki çərək də qalxmışdı və 
1980-ci illərin əvvəllərində inflyasiya nəzarət altına alınsa da, 
federal büdcənin defısiti qanad açıb uçurdu. Beləliklə, Birləşmiş 
Ştatlarda pul və 
124 

---

AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ
 
maliyyə siyasətindən necə istifadə edirlər? Bu siyasətin hər ikisi 
hansı qiymətləri və mənfəətləri təklif edir? 
BİRLƏŞMİŞ 
ŞTATLAR 
İQTİSADİYYATIN
DA PUL 
İ
 
qtisadiyyatda pulun məbləği həmin iqtisadiyyatın vəziyyətini 
müəyyən etmək üçün mərkəzi rol oynayır. O, qiymətlərin 
səviyyəsinə, iqtisadi yüksəlişin dərəcəsinə və məşğuliyyət 
səviyyəsinə tə’sir edir. Pul mübadilə vasitəsidir. İnsanlar satdıqları 
mal və göstərdikləri xidmət üçün pul alırlar və pul qiymətlər və 
borclar üçün hesablama vahididir. Əlavə olaraq, pul gələcəkdə 
nəyisə almağa istifadə üçün insanların saxlaya biləcəyi var-dövlət 
ehtiyatı olaraq, xüsusi mülkiyyət və ya qiymətli metal kimi də 
istifadə oluna bilər. 
Birləşmiş Ştatlarda pul metal pul və ya kağız valyutadan ibarət 
olur. Federal qanuna əsasən, ancaq Birləşmiş Ştatlar Xəzinədarlığı 
və Federal Ehtiyat Sistemi valyuta buraxa bilər. Xəzinədarlıq bütün 
metal pullan buraxır, halbuki Federal Ehtiyat və Xəzinədarlıq hər 
biri bir növ kağız pul buraxır - müvafiq olaraq. Federal Ehtiyat 
banknotu və Xəzinədarlıq banknotu. Bütün Birləşmiş Ştatlar 
pullannm üstündə xalqın rəsmi deyimi var: «In God We Trust» 
(«Bir Allaha İnanınq»). 
Metal pullar dollann dəyəri əsasında müxtəlif adlarla adlanır: 
penni, bir sent və yaxud dolların yüzdə biri; nikel, beş sent və yaxud 
dollann yüzdə beşi; daym, 10 sent və yaxud dolların yüzdə onu; 
kvarter, 25 sent və yaxud dollann dörddə biri; 50 sent və yaxud 
yanm dollar və bir dollarlıq metal pul. 
Birləşmiş Ştatlarda kəsilən kağız pullar, demək olar ki, 
tamamilə Federal Ehtiyatın banknotlandır, bunlann hamısını 
Federal Ehtiyat Sistemində 12 Federal Ehtiyat Bankı kəsir. Bu 
banknotlar belə adlanır: 1 dollar, 2 dollar, 5 dollar, 10 dollar, 
20 dollar, 50 dollar və 100 dollar. 1969-cu ilə qədər Federal Ehtiyat 
Banklan 500 dollarlıq, 1000 dollarlıq, 5000 dollarlıq və 10 000 
dollarlıq banknotlar da kəsirdi. 
Birləşmiş Ştatlarda bu gün Birləşmiş Ştatlar Xəzinədarlığı 
ancaq başqa pul kəsir və bu banknotlar ancaq 100 dollar adı ilə 
kəsilir. Həm Birləşmiş Ştatlar banknotlannm, həm də Federal 
İ25 

---