Buxgalteriya balansini aniqlash

BUXGALTERIYA BALANSI QISMLARINING TA’RIFI
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 1997-yil 15- yanvardagi 5-son buyrug‘iga muvofiq tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi va yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lganlar xususiy mulk shaklidan qat’i nazar, yagona shakl bo‘yicha balans tuzadilar.
Aktiv va balanslar qismlarga, qismlar alohida guruhlarga,
guruhlar esa balanslar tarmoqlariga bo‘linadi. Buxgalteriya balanslari tarmoqlari deb mulkning alohida turlarini uning shakllanish manbalarini, korxonaning majburiyatini tavsiflovchi ko‘rsatkichlarga aytiladi.
Korxonaning balans aktivi ikki qismdan iborat:
1. Uzoq muddatli aktivlar.
2. Joriy aktivlar.
«Uzoq muddatli aktivlar» qismida asosiy mablag‘larning va nomoddiy aktivlarning qiymati uzoq muddatli investitsiyalar yig‘indisi, qurilmalar jihozlari, kapital jamg‘armalar, uzoq muddatli debitor qarzlar va uzoq muddatga kechiktirilgan xarajatlar ochib berilishi kerak.
Asosiy mablag‘lar va nomoddiy aktivlar boshlang‘ich
(tiklovchi) qiymat, ishlatib bo‘lmagan (amortizasiyalar) yig‘indilarida, qoldiq qiymatda ochib berilishi kerak.
Uzoq muddatli investitsiyalar qimmatbaho qog‘ozlar qiymati, tarmoq xo‘jalik jamiyatidagi investitsiyalar yig‘indisi, korxonadagi chet el kapitali investitsiyasi va boshqa uzoq investitsiyalar bo‘yicha ochilishi kerak.
«Joriy aktivlar» qismida Tovar moddiy zaxiralar yig‘indisi kelgusida qilinadigan xarajatlar, kechiktirilgan xarajatlarning, joriy qismi debitor qarzdorlik, pul mablag‘lari, qisqa muddatli moliyaviy jamg‘armalar va boshqa joriy aktivlar ochilishi lozim. Tovar-moddiy zaxiralariga quyidagilar kiradi va ular alohida ta’riflanishi kerak:
a) ishlab chiqarish zaxiralari;
b) tugallanmagan ishlab chiqarish;
d) tayyor mahsulot;
e) tovarlar.
Debitorlik qarzlarida iste’molchilar va byurtmachilarning qarzlari, alohida ajratilgan bo‘linmalarning qarzlari, tarmoq va xo‘jalik jamiyatlariga qaram bo‘lganlarning qarzlarining miqdori
Allein_Allemal..., [01.11.21 11:52]
ochilishi lozim. Shuningdek, xodimlarga, Mol yetkazib beruvchilarlarga, pudratchilarga berilgan bo‘naklar, soliq to‘lovlari
bo‘yicha bo‘naklar davlatning maqsadli jamg‘armalari, sug‘urta ustav kapitalidagi qarzlari, xodimlarning boshqa operatsiyalari va boshqa debitorlik qarzlari bo‘yicha qarz miqdorlari ochilishi kerak.
Pul mablag‘lari bo‘yicha g‘aznada qolgan hisob raqamidagi valuta hisobidagi va boshqa pul mablag‘lari (bankdagi maxsus hisoblar, yo‘ldagi pul mablag‘lari) ochilishi zarur.
Balans passivi ikki qismdan iborat:
1. Xususiy mablag‘lar manbayi;
2. Majburiyatlar.
«Xususiy mablag‘lar manbayi» qismini ustav kapitali bo‘yicha ma’lumotlar, kapitalga qo‘shimchalar, zaxira kapital, sotib olingan xususiy aksiyalar, taqsimlanmagan foydalar, maqsadli tushum va ko‘zda tutilgan xarajat va to‘lovlar bo‘yicha ma’lumotlar ochilishi zarur.
«Majburiyatlar» qismida uzoq muddatli va joriy majburiyatlar bo‘yicha alohida ma’lumotlar ochilishi lozim.
Majburiyatlar resurslar kelib tushishining tashqi manbalari bo‘lib, ularga:
· kredit va qarzga olingan resurslar;
· mol yetkazib beruvchilar, xodimlar budjetli va budjetdan tashqari fondlarning kreditor qarzlari;
· boshqa kreditorlik qarzlari kiradi.
Majburiyatlarning asosiy tasnifnomasi xo‘jalik yurituvchi subyekt boshqa yuridik va jismoniy shaxslar oldida majburiyatga egaligidir.
Majburiyatlar ustav yoki shartnomaning natijasi sifatida kuchga kiritilishi mimkin. U qachonki aktiv olingan yoki xo‘jalik yurituvchi subyekt aktivga ega bo‘lishga rozilik bergandan keyingina paydo bo‘ladi.
Majburiyatlar quyidagi usullar bilan bekor qilinishi mumkin:
· to‘lovlar bilan;
· boshqa aktivlar berilishi bilan;
· xizmat ko‘rsatish bilan;
· bir majburiyatni boshqasiga almashtirish bilan;
· majburiyatlarni aksiyaga almashtirish yo‘li bilan.