kredit
munosabatlari, marketing va uni strategik rejalashtirish, ishlab
chiqarishga xizmat ko’rsatishda agrobiznesni tashkil etish, mahsulotlarni
qayta ishlash, saqlash, realizatsiya qilish, tadbirkorning etikasi,
qarorlarini qabul qilish, xavf-xatarni va axborot texnologiyalarini
21
boshqaruv faoliyatini amaliyotda tadbiq etish ko’nikmasini hosil
qilishdan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun fan talabalarni nazariy bilimlar,
amaliy ko’nikmalar, ijtimoiy-iqtisodiy hodisa va xizmatlar jarayoniga
uslubiy yondoshuv hamda ilmiy dunyoqarashini shakllantirish
vazifalarini bajaradi.
Qishloq xo’jaligi bilan shug’ullanmaydigan korxonalar, firmalar,
zamonaviy agrobiznes birlashmalari uchun tobora yirik firmalar
(obyektlar)da xo’jalik faoliyatini kontsentratsiyasi va markazlashtirish
bosqichma-bosqich mustahkamlash tabiiydir.
Qishloq xo’jaligi sohasida agrobiznesning asosiy tendentsiyasi bitta
korxonada ishlab chiqarishning eng kam miqdori muttasil oshib borishi
jarayoni hisoblanib, bu fermer xo’jaliklarining umumiy sonini
kamaytirish va yirik fermer xo’jaliklarining rolini oshirishga xizmat
qiladi.
Biroq, rivojlangan bozor iqtisodiyoti mamlakatlari hali kichik va
o’rta fermer xo’jaliklaridan ozod bo’lolmaydi.
Bu, xususan, qishloq
xo’jaligini sanoatlashtirish, uning monopollashuvi oziq-ovqat narxining
oshishiga, uning assortimentini torayishiga va sifatning yomonlashishiga
olib keladi.
1.4.
Agrobiznes tushunchasi.
Agrobiznes-bu bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo’jaligini zarur
resurslar bilan ta’minlash, oziq- ovqat va texnik xomashyolarni ishlab
chiqarish, qayta ishlash, taqsimlash bo’yicha izchil tadbirlarni amalga
oshirish bo’yicha chora-tadbirlarni muvofiqlashtirishning o’ziga xos
shakli hisoblanadi.
Boshqacha aytganda, agrobiznes qishloq xo’jaligi mahsulotlarini
ishlab chiqarish jarayonini emas, balki uni qayta ishlash, saqlash va
tashish, qishloq xo’jaligi uchun texnika va o’g’itlarni ishlab chiqarishni
o’z ichiga olgan ASMning shakllaridan biridir. Agrobiznes har qanday
mamlakatning iqtisodiy tizimining muhim elementidir. Qishloq xo’jaligi
mahsulotlarini
ishlab
chiqaruvchilar
faoliyatining
samaradorligi
aholining turmush darajasi bilan bevosita bog’liq. Shuning uchun
ASMning samaradorligini yuqori darajada oshirish uchun yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish juda muhimdir.
22
Agrobiznes ASM doirasida faoliyat yuritadi, bu oziq-ovqat va
boshqa qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, aholini ushbu
mahsulotlar bilan ta’minlash, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi va qayta
ishlash sohasi uchun mashina va mexanizmlarni ishlab chiqarish,
qishloq xo’jaligining ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmasini o’z
ichiga oladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida qonuniy ravishda daromad topishga
yo’naltirilgan qishloq xo’jaligi bilan bog’liq har qanday faoliyat turi
agrobiznes deb yuritiladi.
Shunga muvofiq agrobiznes o’z ichiga:
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish sohasidagi tadbirkorlikni;
qishloq xo’jaligi mahsulotlarini tayyorlash va iste’molchiga
yetkazib berish bilan bog’liq tadbirkorlikni:
qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sotish va vositachilik bilan
shug’ullananuvchi firmalar tadbirkorligini;
agrar sohaga xizmat qiluvchi ixtisoslashgan banklar, sug’urta va
moliya kompaniyalari faoliyatini oladi.
Shuning uchun agrobiznes avval faqat sof qishloq xo’jaligi
tarmog’ining o’zi bilan cheklangan bo’lsa, hozirda esa agrosanoat
majmui (ASM)ni qamrab olgan. ASM - qishloq xo’jaligi bilan sanoat
integratsiyasining hosilasi hisoblanadi.
Agrobiznes nazariyasi asoschilari 1958 yilda "Agrobiznes
kontseptsiyasi" kitobini muallifi amerikalik iqtisodchilar Djon Devis va
Rey Goldberglardir
1
. Rey Goldberg agrobiznes bo’yicha doimiy faoliyat
yurituvchi xalqaro seminarning doimiy rahbaridir.
Agrobiznes olimlar tomonidan qishloq xo’jaligini ta’minlash
sohasidagi xizmatlarni ishlab chiqarish va taqsimlash bo’yicha barcha
operatsiyalar
to’plami; fermer xo’jaliklarida ishlab chiqarish
operatsiyalari; qishloq xo’jaligi xomashyosini saqlash, qayta ishlash va
sotish bo’yicha operatsiyalar va undan yaratilgan iste’mol tovarlari
ushbu mahsulotlarga bo’lgan talabni to’liq ta’minlash sharoitida
daromadni maksimal darajada oshirish maqsadida taqdim etiladi.
1
https://economics.studio/ekonomicheskaya-teoriya/agrobiznes-organizatsionnyie-formyi-elementov-86898.html
23
Agrobiznes iqtisodiyotning bozor modeli sharoitida qishloq
xo’jaligini zarur resurslar bilan ta’minlash va oziq — ovqat va texnik
xom ashyoni ishlab chiqarish, qayta ishlash, taqsimlash bo’yicha izchil
operatsiyalarni amalga oshirish bo’yicha chora-tadbirlarni muvofiqlash-
tirishning o’ziga xos shakli hisoblanadi. Agrobiznesning maqsadi-
ehtiyojni qondirish orqali daromadni maksimal darajada oshirish.
Qishloq xo’jaligi bo’lmagan fermer xo’jaliklari agrosanoat
majmuasining ishlab chiqarish tizimida rivojlangan mamlakatlarda
ustunlik ularning agrobiznes institutlarining yetakchi ahamiyatini
belgilaydi.
Rivojlangan bozor sharoitida agrorbiznesning keng tarqalgan
dastlabki shakli fermerlik (dehqonchilik) faoliyati bilan shug’ullananish
bo’lib, u qishloq xo’jaligida kichik biznesning ko’rinishidir. U ko’proq
oilaviy xarakterda bo’lib, o’z mulki va mehnatiga asoslanadi, yollanma
mehnat qo’shimcha ahamiyatga ega. Fermerlikning afzalliklari:
unda mulk va mehnat ajralmagan, demak o’zi uchun ishlanadi;
u iqtisodiy mustaqil va bozor uchun ishlaydi;
manfaat va mas’uliyat yagona faoliyatning ikki uzviy qismi
sanaladi;
tobora ko’p foyda olish uning yagona intilishi emas, nisbatan kam
daromadga ham qanoat qilish imkoni bor, ko’pincha u davlat
himoyasida bo’ladi;
fermer mehnati yollanma mehnatdan samarali va unumliroqdir.
Agrobiznes shakllaridan biri agroklasterlardir. U qishloq xo’jaligi
mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash, iste’molchiga yetkazib
berish jarayonlari bilan shug’ullananadi.
Agrobiznesning yirik ko’rinishi agrosanoat birlashmalaridir. Ular
faoliyati bir-biri bilan bog’liq mustaqil korxonalarning integratsiyasining
natijasidir. Masalan, meva-sabzavotchilik xo’jaliklari va ularning
mahsulotini qayta ishlovchi, saqlovchi, sotuvchi zavod, savdo tarmoqlari
kabilardir. Ular mulki ikki qismdan iborat: tarkibiy-tashkiliy tuzilmalar,
xo’jaliklar mulki va jamoaning kooperativ mulki.
Dostları ilə paylaş: |