Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T. Haksli 3.3.Tusinin etik fikirləri
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 139 Kimin deyil, nəyin doğru olduğu əhəmiyyətlidir. T. Haksli 3.3.Tusinin etik fikirləri Tusinin etik fikirlərində təlim-tərbiyə prosesinə aid mütərəqqi fikirlər öz əksini tapmışdır. Tusi yaradıcılığında fiziki tərbiyə ilə mənəvi tərbiyə demək olar ki, identik bir mahiyyət kəsb edir. Əxlaqi və fiziki kamillik bir-biri ilə vəhdətdə alması səbəbilə fiziki inkişaf eyni zamanda uşaqların psixoloji xarakterinə də böyük təsir göstərir. Fiziki tərbiyə zamanı uşaqlara qarşı həssas davranmalı, hər bir uşağın fərdi xarakterləri diqqətlə nəzərə alımalıdır. Tusinin etik və pedaqoji fikirlərinin mərkəz xəttində bəşər övladının hərtərəfli tərbiyə və təkamülü ideyası dururdu. Ailə üzvləri arasında səadət və xöşbəxtliyin formalaş- ması üçün ailənin ayrı-ayrı nümayəndələri arasında mənəvi və əxlaqi bağlılıq olmalı və eyni zamanda bu bağlılıq bir- birini tamamlamalıdır. Əgər ailə üzvləri arasında mənəvi və əxlaqi bağlılıq olmasa ailənin ayrı-ayrı üzvləri arasında narazılıq, ər-arvad münasibətlərinin zəifləməsi, uşaqların tərbiyəsində anormal halların meydana gəlməsi, valideyn- lərin övladlarına qarşı sevgi hisslərinin pozulması və yaxud da əksinə övladların valideyinlərə kobud münasibət bəsləməsi, qohumluq əlaqələrinin əhəmiyyətsizliyi kimi mənfi və xoşagəlməz fəsadlar ortaya çıxır. Gerçək dünyanın ən şərəfli məxluqu insanlarda əxlaqi sifətin yaranması yalnız ictimai əlaqələrin vasitəsilə müm- kün ola bilər. Tusi insanların kamilləşməsində özünü- tərbiyə prosesinin böyük bir rol oynadığını göstərir və eyni zamanda qeyd edirdi ki, bu prosesi insanlar düzgün bir Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 140 səpkidə aşılamalıdır və bu yolda yanlışlıqlara qətiyyən yol verilməməlidir. Tusi dünyagörüşü nəzərincə mənəvi və əxlaqi xarakterlər insanlarda anadangəlmə olaraq mövcud olmur, insanlarda bu xarakterlər ətraf mühitin təsiri altında formalaşır. Mənəvi xarakterlərin müsbət mənada formalaş- masında tərbiyənin oynadığı rol əvəzedilməz bir mahiyyət kəsb edir. İnsanın yetkin bir biçimdə kamilləşməsi üçün onun elmi cəhətdən böyük nailiyyət əldə etməsi mütləq və zəruri bir amildir. Tusi cəmiyyətdə maarifləndirmə, bilikləndirmə yolu ilə böyük bir tərəqqi əldə ediləcəyinə inanırdı. Yalnız altı xarakterə malik olan insanlara elm və bilik yolu ilə təsir göstərmək, onları psixoloji cəhətdən dəyişdirmək qeyri mümkündür: 1). Nəzakətsiz şahı; 2). Rüşvətxor qazını; 3). Sahibinə pis xidmət edən xidmətçiləri; 4). Nəzakətsiz qadını; 5). Zəhmətdən qaçan tənbəl adamları; 6). Tapşırığı düzgün yerinə yetirə bilməyən köməkçiləri. Zəhmətkeş və işgüzar insanlar böyük qiymət verən Tusi qeyd edirdi ki, insanların öz zəhəmti sayəsində var-dövlət sahibi olması tərifəlayiq bir hal hesab edilməlidir. Tusi düzgün olaraq əxlaq fəlsəfəsini əməli fəlsəfəyə aid edirdi. Hər bir insan öz əməli fəaliyyəti zamanı törətdiyi bütün əməllərə görə məsuliyyət daşımalı, cavabdehlik hissi insanın bütün daxili dünyasını əhatə etməlidir. Tusi insanları düzgünlüyə, doğru danışmağa, doğru yolda olmağa və bu yoldan sapmamağa çağırır, yalana və NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 141 haqsız insanlara dərin nifrət göstərirdi. İnsanların bir-birinə etimad götərməsini, düşmənçilikdən və paxıllıqdan uzaq bir münasibət qurmasını məsləhət görən müdrik və uzaqgörən alim nəzakətli rəftara əsaslanan davranış qaydalarını tərifləyirdi. Cəmiyyətin və cəmiyyətdə ayrı-ayrı fərdlərin xöşbəxt yaşaması üçün insanların bir-biri ilə saf əlaqəyə girməsi labüd şərtdir. İnsanın mülayim xasiyyətə malik olması onu kamilləşməyə doğru yönəldir və insanın xöşbəxt yaşaması, onun hörmət qazanması üçün ümdə rol oynayır. Uşaqların tərbiyəsinə böyük önəm verən Tusi vali- deynlərə məsləhət görürürdü ki, uşaqlara ən kiçik yaşlarında müsbət keyfiyyətlər aşılamalı və bu tərbiyə zamanı ən xırda nüanslar diqqət yetrimək lazımdır. Valideynlər və tərbiyəçilər uşaqların müsbət xüsusiyyət- lərini tərifləməklə və onları təqdirəlayiq davranışa həvəsləndirməklə tərbiyə zamanı böyük nailiyyət qazanmaq olar. Uşaqlarda pis adətlərə qarşı olan meylin qarşısını almaq üçün onları ətrafındakı pis xüsusiyyətlərə malik olan insanlardan uzaq tutumaq, uşaqda yalnız pis xüsusiyyətlərə qarşı nifrət yaratmaq lazımdır. Yalançı, paxıl, oğru, tənbəl, lovğa və pulgirlik kimi pis xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirən insanlardan uşağı uzaqlaşdırmaq ən düşü- nülmüş bir tədbirdir. Yalnız belə ciddi tədbirlərdən sonra uşaqlara təvazökarlılıq, həyalılılıq, işgüzarlılıq, sədaqət- lilik, nəzakətlilik və vəfalılıq kimi müsbət çalarlara malik xüsusiyyətləri aşılamaq olar. İntellektuala və fiziki məşqlərə əsalanan oyunlar uşaqların gələcək həyatına önəmli təsir göstərdiyi üçün bu nüanslara da diqqət yetirmək tərbiyə məsələlərində çox Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|