Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 145 Elə ki, sənətlərdən işlətməyə öyrədildi, onunla güzəran keçirtməyə məcbur edilməlidir, qoy cilalandırıb təcrübəsini artırsın, aşağı mərtəbələrdən ən yuxarı dərəcəyə çatdırsın, incəliklərinə incəliklər əlavə etsin, nəzəri əsasları tapsın, bununla yanaşı pul qazanmaq yollarını öyrənsin, yaşamaq qaydalarına bələd olsun, işləri idarə etmək ustalığına yiyələnsin.»(31, səh.173) Elmi biliklərə yiyələnmiş şəxslər davranış və ədəb- ərkan qaydalarına hər zaman diqqət yetirməlidir və elm öyrənmiş şəxsin nəzəri cəhətdən sahib olduğu fəzilətlər müsbət xarakterli praktik fəaliyyətlə tamamlanmalıdır. Tusi insanları danışıq zamanı dinləmə qabiliyyətinə riayət etməyə, çox danışmamağa, danışıqda qəliz və kinayəli ifadələrdən istifadə etməməyə səsləyirdi. Müashibinin sözünü yarımçıq kəsməməyi, danışıq zamanı mübahisə və münaqişələrdən uzaq düşməyi məsləhət görür, sözün təsir qüvvəsini anlamayan qafil və nakəs insanlarla ünsiyyətdən uzaq durmağı məsləhət görürdü. Uşaqlıq dövrünü bitirmiş gənclərə məsuliyyətli vali- deynlər, bilikli və savadlı tərbiyəçilər tərəfindən həyatın bütün təfərrüatları çatdırılmalı, həyatın hər cür sınağından çıxmış ibrətamiz nəsihətləri gəncin beynində həkk eləmək lazımdır. Gənclərə normal əxlaqi davranışları aşıladıqdan sonra onları elmi biliklərə silahlandırmaq və elm öyrənmək sahəsində qabiliyyəti olan gəncləri xüsusilə hikmət nəzəriyyəsinin incəliklərindən agah etmək məqsədəuyğun bir haldır. İstedad və qabiliyyəti əxlaqi sərvət kimi başa düşən filosof zəhmətin nəticəsində formalaşan istedad və qabiliyyətin fitri hesab edilməsi fikri ilə razılaşmırdı. Nəsirəddin Tusinin «Adabül-müəllimin» («Tələbəlik mədəniyyəti») adının verdiyi əsərdə tələbələrə, elm öyrə- Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 146 nənlərə davranışın bütün formalarının izahını verir, onlara məsləhət görür ki, müəllimlərin təcrübəsindən bəhrələmək lazımdır. Eyni zamanda vaxtdan da səmərəli istifadə etmək, vaxtı düzgün dəyərləndirmək də elm öyrənəmk yolunda çox önəmli bir amildir. Tələbə xüsusilə gecələrin və tənha qaldığı vaxtların dəyərini bilməli, bu nüanslardan faydalanmalıdır. Tusi insanların biliyə olan münasibətinə görə dörd xarakterə bölündüyünü vurğulayırdı: 1). Biliyini başqalarına öyrədən alimlər, bunlara ehtiram göstərmək lazımdır. 2). Biliyi ilə lovğalanan səviyyəsiz insanlar, bunları tənqid hədəfinə çevirmək lazımdır. 3). Biliksizdir və biliklərə nail olmağa çalışan zəhmətkeşlər, bunlara elm öyrənməyə kömək etmək vacib lazımdır. 4). Biliksizdir və elm öyrənilməsinə laqeyd münasibət bəsləyir, bunlardan uzaq gəzmək lazımdır. Nəsirəddin Tusi tərəfindən yaradılan etik təlimdə xeyirxahlıq qəbilindən olan on müsbət xüsusiyyət çox önəmli bir mövqeyə malikdir. Bu on müsbət əxlaqi xüsusiyyət bunlardır: 1). Yalan sözlər danışmamaq, çünki, yalan danışmaq insanı el içində hörmətdən salar. 2). İnsafla davranmaq- Tusi insafı ünsiyyətlə vəhtəddə götürürdü. 3). Başqalarında eyib axtarmamaq- çünki, insanların eyibini üzə vurmaqla onları xəcil və pərt etmək olar. 4). Xalqın günahından keçməyi bacarmaq- çünki, xalqa hər vasitə ilə xeyir vermək, xalqı hər cəhətdən üstün tutumaq böyüklük əlamətidir. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 147 5). Üzrxahlıq etməyi bacarmaq, əgər hansısa bir şəxs pis iş görübsə, yalan danışıbsa, dostu incidibsə, mövcudatın varlığı barədə düzgün danışmayıbsa mütləq üzr istəməldir. 6). Hər cür əzab-əziyyətə, çətinliyə dözməyi bacarmaq- çünki, xöşbəxtliyi əldə etmək üçün hər bir şəxs qarşısına çıxan çətinliklərə, əzab-əziyyətlərə sinə gərməlidir. 7). Özünü tənbeh etməyi bacarmaq- bunu yalnız iradəli adamlar bacara bilər. 8). Başqasının eybindən öz eybini üstün tutmaq – çünki, eyib axtarmağın özü elə böyük eyiblərdən biridir. 9). Hamı ilə mülayim davranmaq- bunun əksi olan təkəbbürlü davranış isə insan mənəviyyatının saflığına xələl gətirir. 10). İnsanın özünü başqalarından üstün zənn edib lovğalanmaması- insan ülvi hisslərə malik olmalı, qəlbindəki eqoizm hisslərini boğmağı bacarmalıdır. Öz ibrətamiz nəsihətləri, müdrik və humanist ideyaları ilə yadda qalan Tusi insanlara minnətsiz olaraq yaxşılıq etməyi məsləhət görürdü. Çünki, minnətsiz olaraq görülən hər bir xeyirxah əməl bu əməlin sahibi olan insanı böyük hörmət sahibi edir və minnətsiz olaraq edilən yaxşılıq bu əməlin törədən şəxsin nümunəvi və mədəni insan olmasına dəlalət edir. Eqoist və xudbin insanlar tərəfindən minnətlə edilən yaxşılıq əksər hallarda nifrətə və düşmənçiliyin yaranması yolunda bir vasitədir. Tusi düzgün olaraq insanlara məsləhət görürdü ki, bu keşməkeşli həyatın çətin yollarından alnıaçıq çıxmaq üçün, müvəffəqiyyət qazanmaq üçün onlar səmimi olaraq bir- birinə köməklik göstərməlidir. İnsanlara bir-birinə qarşı laqeyd olmamağa səsələyən Tusi insanların çətin günlərində maddi və mənəvi yardıma olan ehtiyacın adi Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|