Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- U. ġekspir 3.4. Tusinin tərbiyə prosesi haqqında fikirləri.
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 148 günlərdən də çox olduğunu vurğulayırdı. Xüsusilə də dostlar ağır durumda olan dostuna arxa, dayaq durmalı, onun kömək istəyib-istəməməsindən asılı olmayaraq dosta köməyi özünə bir insanlıq borcu bilməlidir. İnsanlar dostluqda daima sədaqətli olmalı, dostun kiçik nöqsanlarına göz yummağı bacarmalıdırlar. Nöqsansız dost tapmağın da asan olmaması səbəbindən başqalarına qarşı irad tutmamağın yaxşı əlamət olmadığını qeyd edirdi. Dostluq münasibətləri ülvi və nəcib hisslərə xidmət etdiyi üçün dostluqda lüzumsuz səmimiyyət, süni sədaqət kimi nüansların yersiz olduğunu vurğulayırdı. Tusi insanların özünü kamilləşdirməsi, özünü təkmil- ləşdirməsi kimi ideyaları dəstəkləyərkən sufiliyə doğru meyl edirdi. Lakin, o bir peripatetik filosof kimi bu məsələyə sufilər kimi mistik yolla deyil, rasionalist nöqteyı-nəzərindən yanaşırdı. İnsan ağlına və insan iradəsinə böyük önəm verən filosof insanların təkamül yolu ilə dəyişiləcəyinə inanırdı. Tusi insanlara öz nəfsini hər cür rəzalətdən qorumağı məsləhət görürdü, çünki, nəfsi murdar olan insanlar mənəvi cəhətdən ən aşağı səviyyədə məskun olmuşlar. Əgər insan pak və təmiz nəfsə malik olarsa, bu zaman kamilləşmiş və mədəni insandan söz gedə bilər. Kamilləşmiş insan hər zaman elm və bilik sahibi olmağa doğru can atar və bu qəbildən olan insanın tək amalı həqiqətin dərk edilməsidir. İnsan yalnız elm və əməl kimi iki cəhətdən kamil ol bilər. Elmi kamillik biliklərin toplanılmasına xidmət edirsə, əməli kamillik isə insanlar tərəfindən bəyənilən əxlaq qaydaları ilə xarakterizə olunur. Elmi kamilliklə əməli kamilliyi tam olaraq özündə cəmləşdirən şəxs xöşbəxtliyə və səadətə nail ola bilər. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 149 Nəsirəddin Tusinin gəldiyi qənatə görə nəfsi-izzətini cilovlamağı bacaran, öz ağılı ilə hisslərinə qələbə çalmağı, şərafətli ölümü rəzalətli yaşamaqdan üstün tutan, humanist, bəşəri əməllər müdriklikliyin və kamilliyin formalaşmasına səbəb olur. Müdrik almi şücaəti və iffəti hikmətli olmaqdan ayrı tutmurdu.«Hər iffətli və şücaətli adam hikmətli olmaz, lakin hər hikmətli həm iffətli, həm də şücaətli olar». Tusi insanlarda mövcud olan mənəvi qüsurların, əxlaqi nöqsanların səbəbini iradi cılızlıqda görürdü. Mütəfəkkir onu da qeyd edirdi ki, iradi cılızlığın başlıca səbəbi insanlarda mövcud olan fiziki zəiflikdir. Tusidən sonra bəzi məşhur alimlər də insanlarda baş verən bir sıra qeyri- əxlaqi hərəkətlərin başlıca arqumentini iradi cılızlıqla, fiziki zəiflik və mənəvi düşgünlüklə əlaqələndirmişlər. Mütəfəkkirin qənaətincə insanın fiziki və mənəvi yetkin- liyinin formalaşmasına güclü zəmin yaradan və onun kamil bir şəxsiyət kimi təşəkkülündə, müdrik bir insan kimi formalaşmasında iradi tərbiyə amili bu proses zamanı böyük bir əhəmiyyət kəsb edir. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 150 Hər bir millətin istər tərəqqisi, istərsə də tənəzzülü həmin millətin gənclərinin alacaqları tərbiyədən asılı olur. U. ġekspir 3.4. Tusinin tərbiyə prosesi haqqında fikirləri. Tusinin tərbiyə prosesi haqqında fikirlərinin əsas spesfik xüsusiyyəti onunla izah olunur ki, bu ensiklopedik mütəfəkkir Aristotel (e.ə. 384-322), Platon (e.ə. 428-347), Pifaqor (e.ə.570-495), Empedokl (e.ə. 490-430), Demokrit (e.ə. 460-370), Anaksaqor (e.ə. 500-428), Evklid (e.ə. 330- 275), Menelay (70-140), Aristarx (e.ə. 310-230), Ptolomey (90-168) kimi yunan alimlərinin əsərləri barədə məlumata malik idi. Eyni zamanda o Əbu Əli ibn Sina (980-1037), Məhəmməd ibn Əbdül-Əş-Şəhristani (1076-1143), Əbu Nəsir Əl Fərabi (870-950), Bəhmənyar ibn Mərzban (?- 1066), Sabit ibn Kurra (?-901), Əbu Davud ibn Bəhrəm Əbu-Süleyman əs Sicistani (817-888) və başqaları kimi Azərbaycan və ümumiyyətlə Şərq alimlərinin külliyatı ilə yaxında tanış olmuş, görkəmli şəxsiyyətlərin pedaqogika haqqında fikirlərindən qidalanaraq, XIII əsrdə Azərbaycan düşüncə tarixinə uyğun olan və müasir dövrlə də səsləşən mükəmməl bir təlim-tərbiyə sistem yarada bilmişdir. Tusinin geniş və zəngin yaradıcılığında əqli tərbiyə problemi ön sırada durur. Mütəfəkkir «Əxlaqi-Nasiri», «Kitabi Mədarik», «Övsaful-Əşraf», «Əqaidi-müfid», «Dər mərifəte-təqvim», «Təlimül-mütəəllim» və s. kimi əsər və risalələrində əqli tərbiyə, bilik, zəka, təhsil və elm haqqında çox geniş danışmış və göstərmişdir ki, «bunların hamısı insanı ağıllı və müdrik etməyə sövq etməli» və onu NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 151 «dərəceyi-kamilə» çatdırmalıdır. Aristotel, əl-Fərabi, Bəhmənyar ibn-Mərzban, ibn Sina və başqa peripatik filo- sofların idrak və əql haqqında ideyalarını tədqiq edərək, belə bir qənaət hasil edir ki, «əql kör bir insanda olsa da onun rəiyyət içərisində, dost düşmən qarşısında dav- ranışlarını tənzim edir və əql həmin hal-hərəkətlərin təməlidir». Əqli tərbiyə barəsində Tusi insanın mərdlik, mötədil- lik, qəhrəmanlıq, mötədillik, qəhrəmanlıq, cəsurluq, ədalətlilik, xeyirxahlıq, vicdanlı olmaq, xəyalla yaşamaq, xoş istək, arzu və meyillərə malik olmaq və i.a. kimi psixoloji xüsusiyyətlərə və keyfiyyətlərə də böyük yer verir və qeyd etdiyimiz bütün keyfiyyətləri «əqlin səmərəsi, düşüncənin mənası» kimi qiymətləndirirdi. Əqilsizliyin, düşüncəsizliyin mənfi nəticə verəcəyini dağdan qopub böyük qüvvə ilə aşağıya yuvarlanan bir qayaya bənzədən Tusi əqilsizliyin və düşüncəsizliyin törətdiyi problemlərin qarşısını alınmaz hesab edirdi. Eyni zamanda bir də həmin zirvəyə qalxa bilməyə- cəyini, öz mövqeyini itirdiyini də söyləyir. Buna görə də Tusi həyatda baş verən bütün hadisələrin məna və əhəmiyyətini, nəticə və mahiyyətini qabaqcadan fikirləşib dərk etməyi insan üçün zəruri əqli vəzifə sayırdı. Mütəfəkkirin nöqteyi nəzərincə əqlsiz insanın qəlbində mənfi meyillər kök salır və bu mənfi meyillər sağalmaz bir xəstəlik kimi artarsa, sahibini bəla, bədbəxtlik, müsi- bətlərə sürükləyir. Pedaqoq alim əqli cəhətdən tərbiyə etməyin əsas yolunu öz dövrünün tədris müəssisələrində, həmin müəssisələrdə təlim verən müəllim, tələbə və müdərrislərin fəaliyyətində görürdü. O əqli öyrətməyi, onu tədricən inkişaf etdirməyi Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|