C# dasturlash tilida massivlar bilan ishlash

Kalit so’zlar va nomlar. Quyidagi ro’yxatda C# tilining kalit so’zlari va nomlari berilgan bo’lib, dastur tuzilishi paytida ularni boshqa maqsadda ishlatish (masalan o’zgaruvchi nomini inisializatsiya qilishda) mumkin emas.
1.1.1-jadval. Kalit so’zlar va nomlar.

Abstract	Do	in	protected	true
As	double	int	public	try
Base	else	interface	readonly	typeof
Bool	enum	internal	ref	uint
Break	event	is	return	ulong
Byte	explicit	lock	sbyte	unchecked
Case	extern	long	sealed	unsafe
Catch	false	namespace	short	ushort
Char	finally	new	sizeof	using
Checked	fixed	null	stackalloc	virtual
Class	float	object	static	void
Const	for	operator	string	volatile
Continue	foreach	out	struct	while
Decimal	goto	override	switch
Default	if	params	this
Delegate	implicit	private	throw

C# tilida boshqa tillarda bo’lgani kabi dasturning har bir qismiga izoh yozish mumkin. Bu izohlar dastur kompilatsiyasida ishtirok etmaydi va dastur ishiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi. C# da izoh yozish uchun /* */, // belgilaridan foydalanish mumkin. // belgisi shu belgidan keyin to shu satr oxirigacha bo’lgan barcha belgilarni izoh sifatida qabul qiladi. /* */ bu orqali istalgan qismni izohga olish mumkin.
Literallar. C# tilida 5 xil literal mavjud ;

• 
  Butun tipli literal
  
• 
  Haqiqiy tipli literal
  
• 
  Belgili literal
  
• 
  Satr tipli literal
  
• 
  Mantiqiy tipli literal
  

Literallar – bu tilning maxsus tushunchasidir. Har bir literallar to’plami uchun alohida yozilish qoidasi mavjud. Masalan:

• 
  Butun tipli literallar: 5, 7, 8, -12, 234
  
• 
  Haqiqiy tipli literallar: 3.6, -56.8, 0.9
  
• 
  Belgili literallar: ‘a’, ‘b’, ‘?’,
  
• 
  Satr tipli literallar: “salom”, “aka”, “abcd”
  
• 
  Mantiqiy tipli literallar: true. false
  

C# tilida ma’lumotlar tiplari.
C# tili juda tiplashgan til hisoblanadi. Uni ishlatish paytida har bir o’zgaruv-chi obyektning tipini alohida e‘lon qilish kerak (masalan, butun son, satr, oyna, tugma va h.z). Xuddi C++ va Java tillari kabi C# tilida ham 2 xil ma’lumotlar tipi mavjud: birinchi aniqlangan va xotirada til tomonidan avtomatik joylashtirilgan, ikkinchi dasturchi – foydalanuvchi tomonidan kiritiladigan va aniqlanadigan. C# ning ustun tomoni unda ma’lumotlar yana ikki turga bo’linadi: o’lchamli va yo’nalishli. Ularning asosiy farqi ma’lumotlarni xotirada joylashtirishidir. O’l-chamli tip o’zining aniq qiymatini stekka yozib qo’yadi, yo’nalishli tip esa bu stekka faqat qaysidir (o’zi aniqlaydigan) obyekt manzilini yozib qo’yadi, obyektning o’zi esa kuchada saqlanadi. Kucha – bu dastur saqlanadigan asosiy xotira bo’lib, unga murojaat qilish dastur tezligini biroz pasaytiradi. Lekin agar siz juda katta obyektlar bilan ishlayotgan bo’lsangiz, unda bu obyektni kuchada saqlashning bir muncha afzallik tomonlari bor.
Yaratilgan tiplar.
1.1.2-jadval. C# tilida yaratilgan tiplar va ularning o’lchamilari.

Tip		Qiymat oralig’i		O’lchami
sbyte		-128 to 127		Belgili 8-bit butun
byte		0 to 255		Belgisiz 8-bit butun
char		U + 0000 to U + 0000T		16-bitli Unicod
bool		true yoki false.		1 bayt
short		-32768 to 32767		Belgili 16-bit butun
ushort		0 to 65535		Belgisiz 16-bit butun
int		-2147483648 to 2147483647		Belgili 32-bit butun
uint		0 to 4294967295		Belgisiz 32-bit butun
long		-9223372036854775808 to 9223372036854775807		Belgili 32-bit butun
	ulong		0 to 18446744073709551615		Belgisiz 32-bit butun
	float		-1.5*10^6 to 3.4 *10^7		4 баyт, aniqlik — 7 razryadli
	double		-1.5*10^6 to 3.4 *10^7		8 баyт, aniqlik —16 razryadli
	decimal		-5.0*10^3 2 4 to 1.7*10^30 8		12 баyт, aniqlik — 28 razryadli

Yaratilgan tiplarni o’zlashtirish.
Bir tipga tegishli bo’lgan obyektlar boshqa tipli obyektga oshkor yoki yashirin tarzda o’zlashtirilishi mumkin. Yashirin tarzda avtomatik o’zlashtirish bo’lib, uni kompyuter sizning o’rningizda amalga oshiradi. Oshkor o’zlashtirish faqatgina siz tomoningizdan berilgan qoida bo’yicha amalga oshadi. Yashirin o’zlashtirish ma’lumotlar yo’qolishini oldini oladi. Masalan: siz short tipidagi (2 bayt) axborotni int tipidagi (4 bayt) obyektga o’zlashtira olmaysiz, bunda axborot yo’qolishi bo’lishi mumkin. Lekin buni kompyuter avtomatik tarzda o’zlashtirganda hech qanday xatolik ro’y bermaydi.
Short x=1;
Int y = x ; // yashirin o’zlashtirish
Agar siz aksincha almashtirishni amalga oshirsangiz, axborot yo’qolishiga olib keladi. Kompilyator bunday o’zlashtirishni amalga oshirmaydi.
Short x ;
Int y=5;
X=y; // Komplyatsiya amalga oshmaydi
Siz buning uchun oshkor almashtirishni amalga oshirishingiz kerak.
Short x; Int y; x=(short) y; // to’g’ri
O’zgaruvchilar.
O’zgaruvchi – xotiraning ma’lum bir qismini biror bir tipli axborot uchun ajratishdir. Yuqorida e’lon qilingan x va y lar o’zgaruvchilardir. O’zgaruvchilar inisializatsiya paytida (qiymat qabul qilish paytida) yoki dastur yordamida o’zgartirilishi mumkin.
O’zgaruvchilar qiymatini aniqlash.
O’zgaruvchini hosil qilish uchun siz o’zgaruvchining tipini va keyin esa uning nomini berishingiz kerak.Uning qiymatini e’lon qilish paytida yoki dastur davomida berishingiz mumkin. Masalan: a va b sonlarni yig’indisini s ga o’zlashtirish dasturini ko’ramiz.
using System; namespace _02_misol
{
class Program
{ static void Main(string[] args)
{ int a,b,s;
a=2;b=3;s=a+b;
Console.Write(“s=”+s);
Console.ReadKey();
} } }


O’zgarmaslar.
O’zgarmas – bu shunday o’zgaruvchiki, uning qiymati hech qachon o’zgarmaydi. O’zgaruvchilar – qiymatlarning o’zlashtirishning qulay usulidir. Lekin siz qiymatning dastur davomida o’zgarmasligini kafolatlashni xoxlasangiz, buning uchun o’zgarmas – o’zgaruvchilardan foydalanishingiz mumkin. Masalan: agar siz quyidagi amalni bajarmoqchi bo’lsangiz : у = х * 3.1415926535897932384626433832795 ushbu ko’paytmani, pi=3.1415926535897932384626433832795; y=x*pi; ko’rinishida yozishingiz afzalroq.
O’zgarmaslarning 3 ta : literallar, belgili o’zgarmaslar va hisoblagichlar turi mavjud.
Literal : x=100 ;
100 – literal o’zgarmas.
Belgili. Const double pi=3.1415926535897932384626433832795;
Pi – belgili o’zgarmas.
Masalan:
class Program
{ static void Main(string[] args)
{const double p = 3.1415926535897932384626433832795;
System.Console.WriteLine(p);
System.Console.ReadKey();
}
}
Dastur natijasi : pi : 3.1415926535897932384626433832795 ga teng.