3. Moliyaviy rеsurslar va ularning shakllanish manbalari Mamlakat yalpi ichki mahsulotini tashkil etish va taqsimlash jarayonida
iqtisodiy va moliyaviy faoliyati natijasida moliyaviy rеsurslar shakllanadi,
davlat va xo’jalik sub`yektlari tomonidan jamlanadi.
Milliy daromad umumdavlat darajasida (makrodaraja) markazlashgan
moliyaviy rеsurslarni (markazlashgan jamg’armalar) shakllanishida birinchi va
asosiy manba hisoblanadi. Milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash
natijasida pul mablag’larning markazlashgan jamg’armalari tashkil qiladi.
Milliy daromadning bir qismi shakllanib korxonalar ixtiyorida qoladi, yoki
korxonalarda ishlab chiqarish xarajatlariga ishlatish uchun makrodarajadagi
markazlashmagan rеsurslar tashkil qilinadi.
Qoidaga binoan, moliyaviy rеsurslar xajmi milliy daromadga nisbatan ko’p,
chunki, qo’shimcha mahsulot qiymati va zaruriy mahsulotlar qismidan tashqari
moliyaviy rеsurslar amortizasion ajratmalarni ham qamrab oladi.
Asosiy ishlab chiqarish jamg’armalari qiymatidan bir qismi hisobidan
tashkil topadigan amortizasion ajratmalar moliyaviy rеsurslarning ikkinchi
zaruriy manbasi dеb hisoblanadi.
Markazlashgan moliyaviy rеsurslar -bu soliqli va soliqsiz to’lovlar va
ajratmalar orqali sof daromadning qayta taqsimlash natijasi.
Markazlashgan moliyaviy rеsurslarning manbalari: •
davlat ijtimoiy sug’urta, mol-mulk va shaxsiy sug’urtalarga qilinadigan
ajratmalar
11
•
byudjetdan tashqari jamg’armalarga qilinadigan ajratmalar
•
xo’jalik aylanmasiga jalb etiladigan milliy boyliklarning bir qismini sotishdan
olinadigan mablag’lar
•
davlat qimmatli qog’ozlarni sotishdan olinadigan mablag’lar
•
aholidan olinadigan tushumlar
